O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

Pul  oqimlari  to ‘g ‘risidagi hisobot(ming so ‘mda)
T /r
K o‘rsatqichlar nomi
Kirim
Chiqim
1.
2.
3.
4.
5.
Operatsion  faoliyat:
M ahsulot  (ish  va  xizmat)larni  sotishdan  pul 
mablagMari
Tovar  va  m ahsulot yetkazib  beruvchilarga 
to ia n g a n   pul  mablagMari 
Ishchi  -xod im larga toMangan  pul  mablagMari 
Operatsion faoliyatning  boshqa  tushumlari 
Operatsion  faoliyatdan  s o f  pul  kirimi
171963
5 2 2 0
1099
1 5 4 1 5 2
16631
5301
6.
Investitsion  faoliyat
A sosiy vositalarni  sotish  va  sotib  olish
—
150
7.
M oliyaviy  faoliyat 
Qisqa  muddatli  bankkrediti
10000
—
8.
9.
Soliqqa  tortish
ToMangan  darom ad  (foyda)  s o lig ‘i  t o ‘langan 
boshqa  soliqlar
6032
5 0 1 4  
11243
Jami  m oliyaviy-xo‘jalik  faoliyatining  s o f  pul 
kirimi
722
—
10.
11.
Yil  boshidagi  pul  mablag'lari 
Yil  oxiridagi  pul  mablagMari
—
1012 
i 7 34
Manba:
  Tanlangan  korxona  balansi.
5-jadval.
Budjetga  toMovlar  t o ‘g ‘risida  m a’Iumot 
(millg 
SO‘mT /r
Ko'rsatqichlar  nomi
Hi.iob 
00
‘yirha 
t o ‘ianadi
Hatóqsldan
t o ‘îangaii
1.
2.
3.
4.
D arom ad  (foyda)  so lig ‘i 
Jismoniy  shaxslardan  daromad  soiig'i 
Yalpi  daromad  so lig ‘i 
M o l-m u lk   s o lig ‘i
3 6 3 6
4 3 5 0
281
¿ 6 3 6  
3 6 1 7  
»S3
Jami  budjetga  t o ‘lovlar
82 6 7
7538
Manba:
  Tanlangan  korxona  balansi.

---

Yuqoridagi  jadval  m a ’lumotlari  tahlili  shuni  k o ‘rsatmoqdaki,  biz 
tanlagan  korxona  o ‘zining  faoliyati  asosida  budjetga  yalpi  darom ad 
to'laydi.  U shbu  soliq  b o ‘yicha  yil  natijalariga  asosan  4350,0  ming 
so‘mlik yalpi daro m ad  solig‘i hisoblangan.  Amaida esa budjetga  3617,0 
ming  so‘m  o'tkazgan  va buning  natijasida  budjetdan  733,0  m ing  so ‘m 
qarz bo'lib qolgan.  Ishchi-xodim lardan  3636,0  ming so'mlik darom ad 
solig‘i  hisoblangan  va  u   to'liq  budjetga  o'tkazilgan.  Korxona  o ‘zining 
m ol-mulki uchu n  281,0 ming so‘mlik soliq hisoblangan holda budjetga
285,0  ming  so ‘m   o ‘tkazib  bergan.
4 .6 .  Korxonalarda  moliya  ishlarini  tashkil  etishning 
xususiyatlari
Bozor  m u nosab atlarin in g   rivojlanishiga  bevosita  bog‘liq  holda 
k o rx o n ala rd a   m o liy a  ishlari  sifat  jih a td a n   yangi  m az m u n g a   ega 
bo'lmoqda.  Iqtisodiyotda bozor munosabatlarining takomillashib borishi 
bilan  korxonalar  moliya  xizmatining  m uhim   vazifasi  bo'lib  nafaqat 
davlat  budjeti,  tijorat  banklari,  xaridorlar,  mol  yetkazib  beruvchilar, 
boshqa xo‘jalik  yurituvchi  subyektlar va o ‘zlarining  xodimlari  oldidagi 
majburiyatlarini  bajarishni  amalga  oshirish  bilan  bir qatorda  o ‘zlarida 
moliyaviy m enejm entni  oqilona tashkil  etish  ham   hisoblanadi.  Moliya 
m enejm enti  o ‘z  m o h iyatig a  asosan  o linadigan  foyda  k o ‘paytirish 
m aqsadida  korxonaning  m oliya-xo‘jalik  faoliyati  jarayonida  yuzaga 
keladigan  pul  oqim larini  oqilona  va  samaradorlik  bilan  boshqarishni 
anglatadi.
Moliya m enejm entida boshqaruvning obyekti  b o iib  korxonalarning 
pul  aylanmalari  hisoblanadi.  Moliya menejmenti  moliyaviy hisobotlarni 
c h u q u r   tahlil  e tish ,  x o ‘ja lik n in g   aktivlari  va  passivlari  ta rk ib in i 
o'zgarishiga asosan  pul  oqimlarining (tushum lar va to ‘lovlar)  istiqbolini 
belgilash asosida korxonaning moliyaviy strategiya va taktikasini  ishlab 
chiqadi.
U shbu  om illar  m a ’lum   korxonaning  u m um iy  boshqaruvi  tizim ida 
moliya xizmatining tarkibi va uning ahamiyati t o ‘g ‘risidagi tushunchaga 
o ‘zgartirishlar  kiritadi.  Moliya  xizmatining  aniq  tarkibiy  tuzilmasi  va 
bajaradigan  vazifalari  aniq  olingan  korxonaning  xo'jalik  yuiitishdagi 
tashkiliy-huquqiy  shakliga,  korxonaning  ishlab  chiqarish  hajmi,  pul 
aylanmasining m iqdori va ishchi xodimlarining soniga bevosita b o g ‘liq.
Xalqaro  am aliyotda korxonalarning moliya xizmati quvidagi  asosiy 
vazifalarini  bajaradi:

---

—  korxona biznes-rejasini  ishlab  chiqish va uni  bajarishda  ishtirok 
etish;
— asosiy,  moliya va investitsiya faoliyati natijasida yuzaga keladigan 
pul  oqimlarini  boshqarish;
—  korxonani  rivojlantirishning  moliyaviy  dasturini  ishlab  chiqish;
—  oqilona  kredit  siyosatini  ishlab  chiqish;
—  moliyaviy  rejalashtirish;
—  mol  yetkazib  beruvchilar,  xaridorlar,  budjet,  tijorat  banklari 
va  boshqa  xo'jalik  subyektlari  hisob-kitoblarni  amalga  oshirish;
—  m oliyaviy  va  boshqa  q altisliklardan  (risklar)  sug‘u rta lash n i 
t a ’minlash;
—  korxonaning  m oliya-xo‘jalik  faoliyatini  doimiy  ravishda  ch u q u r 
tahlil  etish,
—  pul  m ablag'laridan  maqsadli  va  sam arador foydalanishni  q a t’iy 
nazorat  qilish  va  boshqalar.
K orxonalarning  m iqdori,  x o d im lar  soni,  tarm o q   sohasi,  ishlab 
chiqarishda  oldinga  qo'yUgan  m aqsadlar  asosida  yuqorida  t a ’kidlab 
o ‘tgan  vazifalari  kengaytirilishi  va  yanada  aniqlashtirilishi  m um kin.
Korxonalarda moliyaviy qarorlam i  qabul  qilishda  ko‘plab xodim lar 
ishtirok etadilar.  Eng m uhim  moliyaviy qarorlar faqatgina korxonaning 
yuqori  boshqaruvi  rahbarlari  to m o n id a n   qabul  qilinadi.
Shuni ta ’kidlash lozimki,  korxonalarda m uhim  moliyaviy qarorlarni 
ishlab  chiqish  va ularni  qabul  qilishda  eng  faol  xodim lar b o 'lib   moliya 
xizmati boshlig‘i va bosh  hisobchi  hisoblanadi.  Korxona moliya-xo'jalik 
faoliyatini  yuritishda  moliya  xizmati  boshlig‘i  va  bosh  hisobchi  o ‘z 
vakolatlari  doirasida vazifalarni o ‘zaro taqsimlab oladilar.  Korxonalarda 
ular o'rtasidagi vazifalar taqsimotidan umumlashtirgan  holda guruhlarga 
ajratish  m um kin.
Biz  buni  quyidagi jadvalda  keltiramiz:
6-jadval.
M oliya  xizmati  boshlig‘i  va  bosh  hisobchi 
majburiyatlarining taqsimoti
№
M oliya xizmati boshlig‘i
Bosh hisobchi
1.
Tijorat banklari  bilan  ishni  tashkil 
etish
Buxgalteriya  hisobi  va  h iso b o tin i  olib 
borish
2.
Pul  m ablag‘lari  hisob  raqamlarini 
boshqarish
M o liy a v iy   hisobotlarni  tayyorlash

---