O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

imtiyozli  aksiyalar  chiqarib.  ular  aksiyadorlar  orasida  joylashtiriladi. 
Ustav  fondining  miqdori  tashkil  etilayotgan  korxonaning  m ol-m ulki, 
asosiy  va  aylanm a  fondlarning  miqdoriga  bevosita  bogiiqdir.
Korxona  moliya  resurslarining  shakllanishining  keyingi  jarayonni 
foyda va amortizatsiyadan  ajratmalar hisobiga amalga oshiriladi.  A m a- 
liyotda ushbu  ajratm alardan tashqari  korxonalar  moliya  resurslarining 
manbalari  b o i ib   quyidagi  xizmat  qiladi:
—  ishlab chiqarishga yaroqsiz m ol-mulkni sotishdan  kelgan tushum;
—  qurilishda  ichki  resurslarni jalb  qilish;
—  xorijiy  valuta  kurs  o ‘zgarishidan  keladigan  tushum;
—  boshqa  tushum lar.
Yangi  tashkil  etilayotgan  korxonalar  moliya  resurslari  tarkibida 
moliya  bozorida  m uomalaga  turli  qimmatli  qog‘ozlar  chiqarish  yor- 
dam ida  (obligatsiyalar)  mablag‘ jalb  qilish  ham  alohida o ‘rin  egallashi 
m um kin.  K orxona  moliya  resurslarini  shakllantirishda  jalb  etilgan 
m ablag‘lar,  y a ’ni  tijorat banklaridan  olingan  kreditlardan  ham  foydla- 
nishlari  mumkin.
Biz yuqorida t a ’kidlab  o ‘tgan  moliya  resurslaridan tashqari  korxo­
nalar o'zlari  kiradigan  assotsiatsiyalar,  konsernlar,  xoldinglar o'rtasida 
foydani  qayta taqsimlanishi,  sug'urta kompaniyalar tom onidan  zararni 
qoplash  uchun  toMovlarni  to'lash  orqali  ham   qo'shim cha  m ablagiarni 
olishlari  m um kin.
Biz  korxonalar  moliyasining  resurslari  va  manbalarini  8-chizm a 
yordam ida  yoritishga  harakat  qilamiz.  Chizm ada  xalqaro  amaliyotda 
korxonalar  moliya  resurslar va  ularni  tashkil  etishning barcha  m an b a­
lari  keltiriladi.
Korxonalar turli  manbalari  hisobiga jalb etilgan  moliya resurslaridan 
ishlab  chiqarishni  kengaytirish,  uni  texnikaviy  qayta  jihozlash.  ilmiy 
tadqiqot  ishlarini  olib  borishda  foydalanadilar.
K orx on alar  ishlab  chiqarish  xarajatlarini  moliyaviy  ta ’m inlash 
quy  dagi  uch  shaklda  amalga  oshirilishi  mumkin:
1.  0 ‘z - o ‘zini  moliyalashtirish;
2.  Kreditlash;
3.  Davlat  to m o n id a n   moliyalashtirish.
0 ‘z - o ‘zini  m o liy alash tirish  k o rx o n ala r  o ‘z  faoliyatini  xususiy 
resurslaridan  foydalanishga  asoslanadi.  U shbu  holatda  korxonalar 
m ablag‘lar yetishm ay  qolganda  moliya bozorida  qimmatli  qog‘ozlarni 
m u o m a la g a   c h iq a rish   orqali  q o 's h im c h a   m ablag‘lar  jalb  etishlari 
mumkin.

---

8-chizma.
  K orxonalar  moliya  resursiarining  taríibi  va  lining  maiilmfari.
Kreditlash  shaklida korxonalar o ‘zlarining  ishlab chiqarishda yuzaga 
chiqqan  vaqtinchalik  moliya  resursiariga  boMgan  ehtiyojlarini  tijorat 
banklari ja n   maqsadlilik,  t a ’m in'anganlik,  t o ‘lovii!ik,  qaytarib berishlik 
va muddatlilik tam oyillan  asosida kredit olish  nalijasidan  qondirishlari 
inurnkin.
Davlat  to m o n id an   moliyalashtirishda  korxonalar  ishlab  chiqarish 
faoliyatini  davlat  budjeti  va  bu djetd an   tash q ari  fondlar  h iso b id a n  
qaytarib  bermaslik  asosida  pul  m ablag‘lari  bilan  t a ’minlanishi  am alga 
oshiriladi.  Moliyalashtirishning ushbu shakli yordam ida davlat maqsadli 
ravishda  iqtisodiyotning  m oddiy  va  n o m o d d iy   sohalari,  ta rm o q la r, 
hududlar,  xo‘jalik  subyektlari  va  aholining  ayrim  toifalari  o 'rta s id a  
moliya  resurslarini  qayta  taqsimlanishini  amalga  oshiradi.

---

Amaliyotda  korxonalar  moliya  resurslarini  tashkil  etishda  moliya- 
lashtirishning  uch  shaklidan  birdaniga  foydalanish  mumkin.  B undan 
asosiy maqsad ular o'rtasidagi oqilona muvozanatni saqlash hisoblanadi. 
B unday  oqilona  m uvozanatga  erishish  korxona  moliya  xizmatining 
faol  moliya  siyosatini  olib  borishga  bevosita  b o g ‘Iiqdir.
Korxonalar  m oliya  resurslarining  sarflanishi  turli  yo‘nalishlarda 
amalga oshirilishi m um kin.  Ushbu yo'nalishlarning asosiylari quyidagi- 
lardan  iborat:
—  kapital  q o ‘yilm alar,  ishlab  chiqarishni  kengaytirish,  texnikaviy 
qayta  jihozlash  xarajatlari;
—  moliya  va  bank  tizimidagi  tashkilotlar  oldidagi  moliya  majbu- 
riyatlarini  bajarish  (davlat  budjetiga  va  budjetdan  tashqari  fondlariga 
soliqlar  to ‘lash,  kreditdan  foydalanganlik  u ch u n   to'lovlarni  amalga 
oshirish);
—  moliya  bozorida  qimm atli  qog'ozlarga  investitsiya  qilish  x ara­
jatlari;
—  korxona  ishchi-xodim lariga  ish  haqi,  m ukofotlar  to ‘lash;
—  moliya  resurslaridan  hom iylik  u c h u n  m ablag'lar  ajratish  va 
boshqalar.
Korxonalar  ishlab  chiqarish  faoliyatini  uzluksizligini  ta ’m inlashda 
moliyalashtirishni amalga oshirishda ular to m o n id an  moliyaviy zaxira- 
larni  tashkil  etishlari  m u h im   ahamiyatga  egadir.  Bozor  iqtisodiyoti 
sharoitida mohyaviy zaxiralarning ahamiyati yanada oshadi.  Korxonalar 
faoliyatida  k o 'z d a   tutilgan  om illar  natijasida  yirik  m iqdorda  zarar 
k o 'rish   holati  yuzaga  chiq q an d a  ishlab  chiqarishning  uzluksizligini 
zarur  moliya  resurslari  bilan  ta ’m inlashda  moliyaviy  zaxiralar  katta 
ahamiyatga  egadir.
M oliya  zaxiralari  k o rx o n ala r  ta m o n id a n   foydadan  a jra tm a la r 
hisobiga,  yuqori  tashkilotlariga  norm ativ  ajratm alar hisobiga,  sug'urta 
tashkilotlariga  badallar  t o ‘lash  hisobiga  va  davlat  tom onidan  zaxira 
fondlari  tashkil  etish  yordam ida  shakllantirilishi  mumkin.
B o z o r  i q tis o d iy o ti  s h a r o itid a   k o r x o n a l a r   fao liy a tin i  m o liy a  
resurslari  bilan  uzluksiz  t a ’m in lash   va  ularni  oqilona  boshqarishda 
m oliya  xizm ati  faoliyati  qanday  saviyada  tashkil  etilishi ju d a   m u h im  
aham iyatga  egadir.
0 ‘zlik va jalb etilgan moliya resurslaridan moliya xizmati tom onidan 
faoliyati  xalqaro  am aliyotda  «moliyaviy  m enejm ent»  deb  nom lanadi. 
K orxonaning  moliyaviy barqarorligi  aynan  moliyaviy  m enejm entning 
qanday  yo‘lga  q o ‘yilganligiga  bevosita  bog‘liqdi.r.

---