O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor



Yüklə 10,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə56/124
tarix23.09.2018
ölçüsü10,01 Mb.
#70228
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   124

3)  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Dalvat  Soliq  Q o'm itasi  vakolatidagi 
davlat  soliq  inspektorlari  to m o n id a n   budjet  va  budjetdan  tashqari 
fondlarga  soliqlar,  bojlar,  yig‘imlar  hamda  to ‘lovlarni  o ‘z  m uddatida 
t o ‘liq  to'lanishi  yuzasidan  nazorat  olib  boriladi;
4)  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Moliya Vazirligi  vakolatidagi  moliya 
b o ‘limlari  tom o n id an   o ‘zlarining  m oliya-xo‘jalik  faoliyatida  davlat 
budjeti  m ablag‘laridan  foydalanayotgan  korxonalarda  ushbu  mabla- 
g‘-larni  maqsadli  foydalanayotganligining  nazoratini  olib  boradilar;
5)  Tijorat  banklari  to m o n id an   korxonalarga  kreditlar  berish,  uni 
o ‘z vaqtida va foizi bilan qaytarilishini hamda boshqa bank xizmatlarini 
ko ‘rsatish  yuzasidan  nazorat  olib  boradilar;
6)  M ustaqil  auditorlik  firmalari  to m o n id an   korxonaning  yillik 
m oliya-xo‘jalik faoliyatini  auditorlik tekshiruvdan o'tkazish orqali olib 
boradilar.
K o rxonalar  ichidagi  moliya  nazoratini  alohida  tashkil  qilingan 
moliya  b o ‘limlari  amalga  oshiradi.  Korxonalarda  ishchi-xizmatchilar 
sonining  kamligi,  ishlab  chiqarish  hajmining  kamligi  sababli  ularda 
m oliya  n a z o ra tin i  olib  b o rish  vakolati  bosh  hisobchi  zim m asiga 
yuklatilgan.  K orxonalar  moliya-xo'jalik  faoliyatida  ijobiy  moliyaviy 
natijalarning  mavjudligi  ushbu  korxonada  moliya  nazoratini  yuqori 
darajada tashkil  etilganligidan  h am d a moliya  resurslarini  boshqarishda 
sam arador shakl va uslublardan foydalanilayotganligidan dalolat beradi. 
0 ‘z  vaqtida  buning  aksi,  korxona  moliya-xo'jalik  faoliyatida  salbiy 
moliyaviy natijalarning mavjudligi,  ushbu korxonada  moliya nazoratini 
sust  darajada  tashkil  etilganligidan  dalolat  beradi  h am d a  ushbu  holat 
korxonaning  moliyaviy  to m o n id an   «sinishi»ga  olib  kelishi  mumkin.
4 .2 .  K orxonalar  moiiyasining  tashkil  etishning 
tamoyillari
K orxonaning  moliyaviy  munosabatlari  ularning  x o ‘jalik  yuritish 
faoliyati  asosida  m a ’lu m   tamoyillarga  asosan  tashkil  etiladi.  Ushbu 
tam oy illar  quyidagilardan  iborat:
—  x o ‘jalik  yuritish  faoliyatidagi  mustaqillik;
—  o ‘z - o ‘zini  moliyalashtirish;
—  m oddiy  m anfaatdorlik;
—  moliyaviy  zaxiralar  bilan  t a ’minlanganlik.
X o ‘jalik   yuritish  faoliyatidagi  mustaqillik  tam oyili  korxonaning 
moliya sohasidagi mustaqilliksiz amalga oshirilishi m um kin emas.  Ushbu


tam oyil  mulkchilik  shaklidan  q a t’i  nazar  barch a  xo'jalik  yurituvchi 
sub y e k tla r  o 'z la r in in g   iqtiso d iy   faoliyat  so h a sin i,  u n in g   m o liy a- 
lashtirishni  m anbalarini,  d aro m ad   olish  m aqsadida  pul  m ablag‘larini 
kapital  q o ‘yilmalariga  y o ‘naltirishni  mustaqil  tarz d a   belgilashlarida 
arnalga oshiriladi.  Ushbu faoliyatning asosiy maqsadi xo ‘jal;k yurituvchi 
s u b y e k tla r   i s h c h i - x o d i m l a r i n i n g   m o d d iy   f a r o v o n l ig i n i   y a n a d a  
oshirishdan  iborat  b o ‘ladi.
Bozor  munosabatlari  korxonalardan  iste’m olchilarning  talablariga 
asosan sam aradorva oqilona ishlab chiqarishni tashkil etishga,  mahsulot 
va xizm atlarning sifatini oshirishga undaydi.  K orxonalar o ‘z faoliyatida 
q o ‘shim cha darom ad olish  u c h u n   asosiy faoliyatdan  tashqari  qimm atli 
qog‘ozlar  bozorida  davlat,  boshqa  xo ‘jalik  subyektlarining  qimm atli 
qog‘ozlariga  qisqa va  uzoq  m uddatli  investitsiyalar  qilishlari  m um kin.
Shuni  t a ’kidlash  lozimki,  korxonalarning  x o‘jalik  yuritish  faoliya- 
tidagi  mutloq  mustaqillik to ‘g ‘risida fikr yuritish  m u m k in  em as,  chunki 
vakolatli  davlat  organlari  to m o n id an   ularning  faoliyat  yuritishlarining 
ayrim  tom onlari  qonun  asosida  tartibga  solinib  turiladi.  M asalan, 
korxonalar va turli  darajadagi  budjetlar o'rtasidagi  o ‘zaro  m unosabatlar 
q onun  asosida  q a t’iy  belgilab  q o ‘yiladi.  M ulkchilik  shaklidan  q a t’i 
nazar  barcha  korxonalar  o ‘z  faoliyati  asosida  q o n u n   asosida  berilgan 
soliqlami,  o ‘rnatilgan  stavkalarda  t o ‘lab  borib  turli  darajadagi  budjet- 
larni  shakllantiradi.  Davlat  tom o n id an   korxonalar u c h u n   amortizatsiya 
siyosatini  belgilaydi.  Aksiyadorlik  jam iyatlari  u c h u n   esa  moliyaviy 
zaxiralarni  tashkil  etish  va  ularning  miqdori  q o n u n a n   belgilanadi.
0 ‘z - o ‘zini  m oliyalashtirish  tam oyilini  am alga  oshirish  x o ‘jalik 
yurituvchi  subyektlarning  tadbirkorlik faoliyatining asosiy shartlaridan 
kelib  chiqadi.  0 ‘z -o ‘zini  moliyalashtirish tamoyili  k o rxonalar to m o n i­
dan  m ahsulot  ishlab  chiqarish  va  uni  sotish,  ishlarni  bajarish  va 
xizmatlar ko'rsatish xarajatlarini  to 'liq  qoplash,  ishlab  chiqarishni shax- 
siy  pul  m ablag‘lari  bilan  t a ’m inlash  ham da  zaru r  boMganda  tijorat 
banklari  kreditlaridan  foydalanishni  anglatadi.
Iqtisodiyotni  rivojlangan  m am lakatlarida  ko rx o n an in g   o ‘z - o ‘zini 
moliyalashtirish sohasida ularni shaxsiy mablag‘lari ju d a  yuqori  darajada 
ya’ni  70%  dan ortig‘ini tashkil  etadi.  Korxonalar faoliyatining  m oliya- 
lashtirishni asosiy shaxsiy m anbalariga foyda,  am ortizatsiya ajratm alari 
va  t a ’mirlash ja m g ‘armalari  kiritiladi.
M oddiy  manfaatdorlik  tam oyilining  obyektiv  zarurligi  m ulkchilik 
shaklidan  q a t’i  nazar  barcha  korxonalarning  pirovard  m aqsadi  b o ‘lib 
d a ro m a d   topishligidan  kelib  chiq ad i.  K o rx o n a la r  t o m o n i d a n   o ‘z


Yüklə 10,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   124




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə