faoliyat yuritadi. Boshqacha aytganda, bunday holda iqtisodiy subyekt-
lar o'rtasida naqd pullik va naqd pulsiz shaklda ayirboshlash vositasi
sifatida am al qiladigan pul mablag'lari ko‘rib chiqiladi.
Shuni hisobga olish kerakki, iqtisodiyotda pul m uom alasi um umiy
pul aylanishida kam qismni egallashi kerak, lekin u katta ahamiyat
kasb etadi, chunki aholi darom adlarining katta qismining olinishi va
sarflanishiga xizmat ko'rsatadi. Lekin shunga qaram asdan, ishlarning
bund ay ahvoli faqat Rossiya iqtisodiyoti kabi o ‘tish yoki yetarli
rivojlanm agan iqtisodiyotlarda kuzatiladi. Bu shu bilan bog‘liqki,
rivojlangan iqtisodiyotlarda elektron pullar tobora k o ‘proq om m a-
lashgan bo'ladi.
Bunday pul vositalari mijozlarning bank muassasalaridagi hisob-
varaqlari b o ‘yicha faqat texnik uskunalar yordamida ishlatish mumkin
b o ‘lgan elektron uzatmalardagi yozuvlardir. Bunda ushbu yozuvlar
tabiiy ravishda mijozlarning hisobvaraqlaridagi naqd pulsiz mablag‘lar
hisoblanadi. Plastik karta va axborotni o ‘qish h am d a bank bo'limi
bilan aloqa tizimi texnik vositalar hisoblanadi. Am alda tovarlar va
xizm atlar u c h u n haq to'lash vositasi sifatida plastik kartochkalarni
qabul qilish va hisobga olish vositalarining ham m a joyda ommalashuvi
iqtisodiyotdagi naqd pul mablagMari hajmining kaniayishiga va naqd
pulsiz aylanish rolining yalpi oshishiga olib kelmoqda.
S hunday qilib, bank xizmatlari bozori ravnaq topgan sharoitda
bunday holat buziladi va naqd pullarning aylanishi asosiy
omil b o im a y
qoladi.
N a q d pulsiz pul aylanishi — banklarda pul m ablag‘larini to ‘lov-
chilar va oluvchilarning hisobvaraqlari bo‘yicha yozuvlar yordam ida
yoki o ‘zaro talablarni hisobga olish yo‘li bilan amalga oshiriladigan
pul aylanishidir. Shunday qilib, naqd pulsiz pul aylanishi bevosita pul
belgisining b o ‘lmasligini nazarda tutadi va naqd pulsiz hisob-kitob-
larni am alga oshirishga, mos ravishda, naqd pulsiz aylanishni shakl-
lantirishga imkon beradigan rivojlangan bank tizimi amal qilmay turib
bunga erishib b o im a y d i. N a q d pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish
imkoniyati iqtisodiyotda naqd pulsiz pul aylanishi amal qilishining
zaruriy sharti hisoblanadi.
N a q d pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish tamoyillari:
1) u l a r m ijo zlarg a m a b la g ‘la rn i saqlash va o ‘tk a z ish u c h u n
ochiladigan bank hisobvaraqlari bo'yicha amalga oshiriladi;
2) hisobvaraqlardan to 'lo v la r banklar to m o n id a n hisobvaraqlar
egalarining farmoyishi bo'yicha t o ‘lovlarning ular belgilagan navbatliligi
/