larda m uayyan pul summasini o ‘tkazish majburiyatini o ‘z zimmasiga
oladi;
2) ushbu paragraf qoidalari, m abodo qonunga ko ‘ra yoki qonunga
binoan belgilangan bank qoidalariga muvofiq b oshqacha qoida nazarda
tutilm agan bo‘lsa yoki m uno sab atlar m ohiyatidan b o shqacha qoida
kelib chiqm asa, pul m ablag‘larini ushbu b a nk d a hisobvaraqqa ega
b o ‘lmagan shaxsning bu bank orqali o'tkazishi bilan bog'liq m unosa-
batlarga nisbatan qoMlaniladi;
3) t o ‘lov topshiriqnom alari orqali hisob-kitoblarni amalga oshirish
tartibi q o n u n bilan yoki q o n u ng a binoan belgilangan bank qoidalariga
va bank amaliyotida qo ‘llaniladigan amaliy aylanish odatlariga k o ‘ra
tartibga solinadi.
Bu o ‘rinda shuni qayd qilish kerakki, bu to'lo v n i amalga oshirish
m uddatlarini belgilaydigan m e ’yorlar turli m am lakatlarda q aro rto p g an
a n ’analarga muvofiq turlicha b o ‘lishi m um kinki, bu xorijlik kontra-
gentga t o ‘lovni amalga oshirishda alohida aham iyat kasb etadi.
T o‘lov talabnomalari-topshiriqnomalari yordamidagi hisob-kitob
iqtisodiy kontragentlar o ‘rtasidagi naqd pulsiz hisob-kitoblarning yana
bir uslubi hisoblanadi. Ushbu hisob-kitob shakli kam ida u ch ta subyekt:
yetkazib beruvchi, xaridor va ushbu subyektlar o'rtasidagi hisob-kitobni
amalga oshiradigan bankning mavjud bo'lishini nazarda tutadi. Bundan
tashqari, agar korxonalar turli banklarning x izm atlaridan foydala-
nadigan b o ‘lsa yoki hududiy jih a td an turli m am lakatlarda joylashgan
b o ‘lsa, unda subyektlar-bitim qatnashchilari soni pul m ablag‘larini
yetkazib beruvchining bankiga yetkazish uch u n zaru r banklar soniga
k o ‘payadi.
Hisob-kitoblarning bu shakli shuni nazarda tutadiki, b an k bitim
qatnashchilari o'rtasidagi shartlarnin g b arch a jih atlari k o ‘rsatilgan
hujjatlarga ega bo'ladi. S h u n d a y qilib, k o rx o n a la r b a n k k a oddiy
topshiriqnom ani berishdagi kabi haq t o ‘lash m uddatlarini tanlashda
unchalik erkin b o ‘lishmaydi. B unday holda bitim ga doir m uayyan
kafolat afzallik hisoblanadi, ch u n ki b an k odatda, ushbu bitim ning
imkoniyatlarini tekshiradi va to'lovni eng qulay tarzda am alga oshiradi:
yetkazib beruvchi bilan to ‘lovchi o ‘rtasidagi rasmiylashtirilgan shart-
nom aga binoan naqd pulsiz hisob-kitoblar shakli - - t o ‘lov talabno-
rnalari-topshiriqnomalarini rasmiylashtiradi.
Ushbu operatsiyani bajarishda bank sam aradorligining katta rol
o'ynashi natijasida bank xatolaridan himoyalanish b o ‘yicha muayyan
tizim qaror topadi. Bunday tizim m ijozlarning hisobvaraqlari bo'yichí
bank operatsiyalarini nazorat qilish va noinsoflikdan himoya qilish
uchun zam r. Bank Fuqarolik kodeksiga muvofiq topshiriqnom aning
ijro etilmasligi yoki Iozim darajada ijro etilmasligi u ch u n quyidagicha
m as’uliyatni o ‘z zimmasiga oladi:
1) bank mijozning topshirig'ini ijro qilmaganida yoki lozim darajada
ijro qilmaganida qonunda nazarda tutilgan asoslar bo ‘yicha va miqdor-
larda javobgarlikni o ‘z zimmasiga oladi;
2) mijozning topshirig‘i ijro qilinmasligi yoki lozim darajada ijro
qilinmasligi hollari to ‘lovchining topshirig'ini ijro etish uchun jalb
etilgan b ank hisob-kitob operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarini
buzganligi bilan bog‘liq boMgan hollarda, buning uchun javobgarlik
sud to m o n id a n shu bank zim m asiga yuklanganida;
3) agar bankning hisob-kitob operatsiyalarini amalga oshirish qoida
larini buzishi pul mablag‘larining noqonuniy ushlab qolinishiga olib
kelsa, u n da bank qonunda nazarda tutilgan tartibda va miqdorlarda
foizlarni t o ‘lashi shart.
Shunday qilib, bank o ‘z majburiyatlarini bajarmagan, deb e ’tirof
qilinishi m um kin va bunday holda pul mablag'larini qaytarilishini
yoki zararning o ‘rnini qoplashni kafolatlaydi.
Inkasso bo‘yicha hisob-kitoblar. N aqd pulsiz hisob-kitoblarning
eng k o ‘p q o ‘llaniladigan shakllaridan biri inkasso b o ‘yicha hisob-
kitoblardir. Bunday shakl kam ida u chta iqtisodiy kontragent: xaridor,
sotuvchi va ushbu operatsiyani amalga oshiradigan tijorat bankining
mavjud b o ‘lishini nazarda tutadi. Agar xalqaro bitim (ya’ni, turli
m am lakatlarga mansub kontragentlar qatnashuvchi bitim) bo'yicha
t o ‘lovlarni amalga oshirishda hisob-kitobning bu uslubi tanlangan
b o ‘lsa, u n d a m azkur operatsiyani bajarish jarayonida, odatda, ikkita
bank: eksportchi banki va im portchiga xizmat ko'rsatuvchi bank ish
olib boradi.
Inkasso operatsiyasining amalga oshirilishida bank o ‘z mijozining
topshirig‘iga ko‘ra uning biznes b o ‘yicha sherigidan yuklab jo'natilgan
to v a r yoki k o ‘rsatilgan x izm a tla r u c h u n to 'lo v n i oladi. Bank bu
m ablag‘larni eksportchining hisobvarag‘iga o ‘tkazadi. Ushbu hisob-
kitoblarning amalga oshirilishi u c h u n iqtisodiy kontragentlar muayyan
tovarlarni tovar xaridorining manziliga yuklab j o ‘natishga doir bitimni
tuzishi zarur. S hundan so ‘ng sotuvchi o'ziga xizmat k o ‘rsatadigan
bankka bu bitimni tasdiqlovchi va bankni iqtisodiy kontragentlar tuzgan
bitim ning m uddatlari, shartlari va hajmlari haqida xabardor qiladigan
h u jja tla rn i ta q d im e ta d i. B a n k k a ta q d im e tilish i z a ru r b o 'lg an
Dostları ilə paylaş: |