hujjatlarning muayyan t.irkum i mavjud, B unday ro ‘yxat aniq bankning
talablariga va shu davlat b an k tizimining o ‘ziga xos xususiyatlariga
muvofiq tuziladi. Turli b an k la r hududida joylashgan bir necha banklar
haq t o ‘lashni amalga oshirishida boshqa davlatdagi banklar q o ‘yadigan
talablarni hisobga olish zarur. Bunday talab shu bilan bog‘liqki, u sh b u
inkasso operatsiyasini o ‘tkazishning navbatdagi bosqichi xaridor banki
bilan sotuvchi banki o ‘rtasida tegishli hujjatlarning berilishidan iborat.
S h u n d a n keyin xaridor banki hujjatlarga muvofiq sum m ani sotuvchi
bankiga o ‘tkazadi, sotuvchi banki pul m ablag‘larini bevosita tovarni
sotuvchining hisobvarag‘iga o'tkazadi.
inkasso bo'yicha hisob-kitoblar ikki turda: oddiy inkasso va hujjatli
inkasso b o ‘ladi.
Oddiy inkasso to'lovnm g shunday tizimiki, u n d a to ‘lovning undiri-
lishi inkasso shartlari asosidagi bitimning tuzilganligini tasdiqlaydigan
m oliya hujjatlari olinganida amalga oshiriladi.
Hujjatli inkasso to 'lo v n in g oluvchiga haqi toMangan tovarning
yetkazib berilishi yuzasidan ayrim kafolatlar beriladigan tizimga kiradi.
B u nday kafolatlar toMovning o'tkazilishi am alga oshirilishida faqat
inkasso shartlari asosidagi bitimning tuzilganligini
tasdiqlaydigan tegishli
hujjatlar va yuk bilan birga yuboriladigan tijorat hujjatlari olinganida
beriladi. Shunday qilib, inkasso bo'yicha hisob-kitoblarning amalga
oshirilishi shartlari amaliy sheriklarning bir-biriga ishonishi darajasiga
q a ra b o ‘zgarishi m um kin. B u n d a n tashqari, to v arn in g o ‘ziga xos
xususiyati ham faqat tovar yuk bilan birga yuboriladigan hujjatlar
xaridorga yetib kelganidan keyin toMashning obyektiv zarurligini keltirib
chiqarishi mumkin. Bu ushbu tovarni saqlash m uddatlarining cheklan-
ganligi va tashish sharoitlarining og‘irligi bilan bog‘liq b o ‘ladi. Masalan,
tovar yetkazib beriladigan yo'l o 'tadigan h u du d d a jinoyatchilik darajasi
yuqori b o ‘lganida shunday qilinishi m um kin.
Banklararo hisob-kitoblar. B a n k la ra ro h is o b - k ito b la r m oliya
tizim ida asosiy o ‘rin tutadi, chu n k i k o ‘pchilik m oliya operatsiyalarini
amalga oshirish va iqtisodiy kontragentlar o ‘rtasidagi hisob-kitoblarning
barcha shakllarini o ‘tkazishga im kon beradi. Holbuki, banklararo hisob-
kitoblar yopiq tizim hisoblanadi, chunki ularga m ustaqil tashkilotlar
sifatidagi banklarning tijorat siriga rioya qilish zarurati yuklanadi.
M illiy iqtisodiyotlar integratsiyasining o ‘sib borishi va turli m am -
lakatlarga mansub ham da h ar xil banklar xizmat k o ‘rsatadigan sheriklar
o'rtasidagi bitimlar sonining k o ‘payishi sababli j a h o n valuta bozorida
banklararo hisob-kitoblarning yagona tizimini shakllantirish zarurati
oshmoqda. Bugungi kunda banklararo hisob-kitoblarning global tizimi
joriy etilmoqda. Yangi tashkil etilgan tizimdagi markaziv roi dunyoning
36 ta yetakchi banklari t a ’sischilari b o ‘lgan Nyu-Yorkda maxsus ta ’sis
etilgan «uzluksiz bog'langan hisob-kitoblar» banki zimrnasiga yuklan-
gan. Yangi hisob-kitob markazi yettita markaziy bank, A Q S H Fédéral
zaxira tizimi, Yevropa markaziy banki, Tokio banki va Angliya banki
bilan b e v o sita b o g ‘la n g a n . B u n d a y tiz im v a lu ta n in g o l d i- s o td i
operatsiyalariga doir hisob-kitoblar vaqtini 5 soatgacha qisqartiradi.
U ja h o n bozoridagi valuta savdosining a n ’anaviy sxemasi o ‘rnini
bosadi: eski sxemaga ko ‘ra boshqa m am iakat valutasiga oid bitimlar
b o ‘yicha barcha hisob-kitob operatsiyalariga vakil-bank vositachiligida
2 kunga yaqin m uddat talab qilinardi.
Banklararo hisob-kitoblar nafaqat xalqaro operatsiyalarda, shu bilan
b irg a m a m ia k a t ic h id a g i o p e r a t s iy a l a r d a h a m m u h im b o ‘g ‘in
hisoblanadi. Banklararo hisob-kitoblarga zarurat boshqa banklar bilan
o ‘zaro ishlarni maksimal qisqa m uddatlarda amalga oshirishga imkon
beradigan dasturiy t a ’m in o tg a ehtiyojni shakllantiradi. Shakllan-
tirilayotgan k ichik tiz im la r t o ‘lovni ishlash b o sq ich ig a muvofiq
keladigan hisob amallarining bajarilishini o ‘z ichiga oladigan erkin
formatdagi elektron to'lov hujjatlari bilan almashinish uchun vositalarni
beradi.
Asosiy funksional imkoniyatlari:
1) k o ‘p valutali ish rejimi;
2) milliy va chet el valutalaridagi hisob-kitoblar uchun vakil-bankiar
bildirgichini yuritish;
3) har bir xabarning parametrlarini sozlash
imkoniyatiga ega xabarlar
shakllari bildirgichini yuritish;
4) ko'pgina m intaqalar va M D H mamlakatlari XK M lari format-
laridagi xabarlar bilan alm ashinish;
5) S W lF T (P a y m e n ts)-to ‘lovlarni pozitsiyalashtirish form atlarida
xabarlar bilan almashinish;
6) j o ‘n a tilg a n va q a b u l q ilin g a n t o ‘lov h u jja tla r in i vakillik
hisobvarag'i b o ‘yicha k o ‘chirm alari bilan birga avtom atik va q o i d a
kvitovkalash;
7) tranzit t o io v la r bilan ishlash;
8) komissiyalar sum m alarini avtom atik belgilash;
9) buxgalteriik o ‘tkazm alarini avtomatik shakliantirish;
10) hisobga olish operatsiyalarini to'lovlar bilan ishlash bosqichlari
bo'ylab joylashtirish;