Hozirgi k u n d a diffcrensial psixoiogiya diagnostika, prog-
nostika m eto d la ri yordam i bilan shaxslarni qobiliyatiga
qarab tan la sh d a ilm iy prinsip va
qonun iyatlarga asos-
lanadi.
Psixofiziologiya
o dam larning individual psixologik
va psixofiziologik farqlarini tadqiq qiluvchi, psixikaning
genetikasini o ‘rg anu v c h i sohadir. H o z ird a a m a ld a „diffe-
rensial psixofiziologiya“ atamasi mavjud bo'Iib, bu atamani
1963- yilda V .D .N ebilisin fanga olib kirdi. Psixofiziologiya-
ning ikkita a sosiy ta d q iq o t yond ashu v i m avjud, bular:
a) mustaqil am aliy tadqiqotlarda olingan fiziologik va psixo
logik natijalarni o ‘z a ro solishtirish, qiyoslash; b) biron-
bir faoliyatda fiziologik funksiyalar o ‘zgarishini o ‘rga-
nishdan iborat.
Ijtim oiy (sotsiol) psixoiogiya — o d a m la rn in g ijtimoiy
guruhlarga b irla sh ish in i, bu guruhiy tavsifni, shaxsning
guruhiy faoliyati va xulq-atvorini, ijtimoiy-psixologik qo-
nuniyatlar, h o latla r, hodisalar, ijtimoiy ustanovka kabi-
larni tadqiq qiladi. O 'tm is h d a ijtimoiy-psixologik voqelik
falsafiy nuqtayi n a z a r d a n o'rganilib kelingan, Ickin shaxs,
g u r u h , j a m o a m u n o s a b a t la r i q a m r a b o l in m a g a n edi.
Ijtimoiy psixoiogiya faniga asos b o ‘lib psixoiogiya, so-
tsiologiya, a n tr o p o lo g iy a , etnografiya, krim inologiya, fal-
safa kabi fanlar x izm a t qilib kelgan. X IX asrning ikkinchi
yarmida sotsial psixologiyani fan sifatida rivojlantirishga ilk
urinish lar b o s h la n g a n . Jah o n ja m o a tc h ilig i to m o n id a n
sotsial psixoiogiya 1908- yildan e ’tiboran alohida fan sifatida
tan olingan. B un ga angliyalik psixolog U. Makdugall va
amerikalik sotsiolog E.Rosslarning tadqiqot natijalari asos
b o ‘lib xizmat qildi. C h u n k i bu ishlarda „sotsial psixoiogiya“
atamasi qoMIanilgan edi. U rushdan keyingi yillarda AQSH
va boshqa m a m la k a tla r d a sotsial psixoiogiya m uam m olari
yuzasidan t a d q i q o t l a r o ‘tkazish kcng yoyildi. Ayniqsa,
A Q S H da o ‘tkazilgan K otornning tajribasi, E.M eyoning
izlanishlari sotsial psixoiogiya tarixida asosiy o ‘rin egalladi.
Bu tad q iqo tchilarg a asosiy obyekt b o ‘lib kichik guruhlar
x iz m a t q i lg a n , t a j r i b a l a r esa l a b o r a t o r i y a s h a r o i ti d a
o ‘tkazilgan. S otsial psixoiogiya fan sifatida m uloqotni,
32
www.ziyouz.com kutubxonasi
m u o m a l a q o n u n i y a t l a r i n i , s h a x s l a r a r o m u n o s a b a t n i ,
individual va guruhiy o 'z a ro t a ’sirni, guruhlarning ich k i
va tashqi tuzilishini, ularning tu rlarini, tasnifmi, o m m a v i y
ho latlar va boshqalarni tekshiradi.
Sotsial psixologiya quyidagi sohalarni q a m ra b o la d i:
din psixologiyasi, oila psixologiyasi, m uom ala psixologiyasi,
kichik g u r u h psixologiyasi, k a t t a g u ru h psixologiyasi,
m o d a la r psixologiyasi, in s o n n i inson to m o n id a n i d r o k
qilish psixologiyasi, etnopsixologiya va boshqalar.
Din psixologiyasi — psixologik va ijtimoiy psixologik
o m illa r n in g diniy ong b ila n s h artlan ganligini, d i n n i n g
insonga t a ’sirini o ‘rganuvchi sohadir. Din psixologiyasi X I X
asr oxiri, XX asrning bo sh larida vujudga kelgan b o ‘lib,
insonni ibodat qilishdagi, d in iy a n ’analarni, r a s m - r u s u m -
larni bajarishdagi hissiy h o latla rin i o ‘rganishni o ‘z o ld ig a
m a q s a d qilib q o ‘yadi. D i n i y p six o lo g iy a n i o ‘r g a n i s h
q u y id a g i y o ‘na!ishlarda a m a l g a osh irilad i: a ) u m u m iy
nazariya: diniy ong, uning tuzilishi, diniy hissiyot, d i n n in g
sha x s s h a k lla n is h id a g i a h a m i y a t i ; b) din p six o lo g iy a s i
differensiatsiyasi: ijtimoiy m u h it va tarixiy davrdan s h a k l-
langan o n g va hissiyot ta d q iq o ti; d) diniy guruh p s ix o -
logiyasi; e) diniy rasm -ru s u m la r psixologiyasi; f) h u r fik r-
lilik t a ’limi psixologiyasi va boshqalar.
Siyosiy psixologiya — bu ja m iy a tn in g siyosiy h a y o ti -
dagi psixologik xususiyatlar, h o latlar, qonuniyatlar, t a ’s ir -
c h a n lik va t a ’sir o ‘tkazish j a r a y o n la r i kabi j a b h a l a r n i
tekshiruvchi psixologiya sohasi hisoblanadi.
Oila psixologiyasi — oila psixologiyasini o ‘r g a n u v c h i
fanlararo tadqiqotlarni amalga oshirishni o ‘ziga maqsad qilib
oigan. Oila psixologiyasi oilaning psixologik m u a m m o la rin i
o 'rg a n a d i, u oilaga t a ’sir q iluvchi omillarni, oila h a r b i r
a ’z o s in in g o ‘rnini belgilash n i, e r - x o t in m u n o s a b a t i n i ,
s h a x s l a r a r o m u n o s a b a t n i, y o s h x u s u s iy a tla rin i, j i n s i y
tafovutlarga muvoUq m u lo q o tg a kirishish kabilarni o ‘r g a -
nadi. Oila psixologiyasi t o m o n i d a n to 'p la n g a n m a te ria lla r
oila m ustahkamligini saqlash u c h u n m aslahatlar be ris h d a ,
h a r bir sotsiologik va psixologik dasturlar tuzish da q o ' l l a -
niladi. Shu nin g dck , oila
tip lari, tuzilishi, iyerarxiyasi,
3 Psixologiya
3 3
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |