larga ajratiladi, s h u n in g d e k , psixologik voqelikning boshqa
jihatlari bilan uzviy, sababiy b o gliqligi, m urakkab ichki
m unosabati b a y o n qilinad i, sin aluv ch ilar esa m uayyan
guruhlarga ajratiladi h a m d a tadqiqot yuzasidan yakuniy
xulosa chiqariladi.
Ilmiy ta d q iq o t m etodlarining t o ‘rtinchi guruhi sharh-
lash deb atalib, g e n e tik va donalash m etodlaridan iboratdir.
Tadqiqot da v o m id a to'plangan m a ’lum otlar genetik metodi
y ord am id a yaxlit h o ld a maqsadga m uvofiq y o ‘nalishda
s h a rh la n ad i. M a z k u r m e to d d a n f o y d a la n is h d a n asosiy
maqsad — a w a lo sinaluvchida shaxsga oid yangitdan
vujudga
kelgan fazilatlarning shakllanishi h a m d a bilish jarayonlari
o ‘zgarishiga, tajriba natijalariga asoslangan holda t a ’rif va
tasn if berishdir. S h u n in g d e k , inson ruhiyatida yangitdan
vujudga kelayotgan shaxs fazilati va xususiyatining na m o -
yon b o ‘lish d avri, bosqichi hamda b a ’zi bir mashaqqatli
d a q iq a g a , l a h z a g a , s a n a g a q o ‘s h i m c h a s h a r h b erish
hamdir.
G e n e tik m e t o d d a shaxs ruhiyatidagi o ‘zgarishlar bilan
taraqqiyot bosqichi o ‘rtasidagi „vertikal“ y o ‘nalishdagi aloqa
manbayi a n iqlanadi. Donalash metodi y o rd am ida tadqiqot
obyektiga kirgan shaxs psixikasiga a lo q a d o r barcha o ‘z-
garishlar, o ‘ziga xoslik, o'zaro b o g liq lik va o ‘zaro t a ’sir,
izchillik, uyg‘u n lik o'rtasidagi „gorizo n tal“ yo'nalishdagi
munosabat o ‘rganiladi. Jumladan, boshqa o d a m la r nutqini
idrok qilish u c h u n sezgi, idrok, xotira, tafakkur jaray on -
larining bir davrda birga qatnashishi bunga yorqin misoldir.
M a zk ur j a r a y o n d a h a r qaysi bilish ja ra y o n in in g ulushi
d o n a la n a d i yoki u n i n g ahamiyati a lo h id a t a ’kidlanadi,
ularning o ‘zaro bogMiqligi asoslab beriladi.
Lekin tajrib a d a t o ‘plangan m a ’lum o tlarni sharhlash
u c h u n yuqoridagi m etodlarn in g o ‘zi yetarli emas. Shuning
u c h u n ushbu uzilishga ch ek q o ‘yish m aqsadida yig'ilgan
material maxsus bosqichlarga ajratib sharhlanadi. Tadqiqot-
ning birinchi tayyo rlo v bosqichida k ashf qilinishi lozim
b o ‘lgan psixologik q o n u n to ‘g‘risidagi ta x m in , gipoteza,
faraz tahlil qilinadi. T adqiqotning ikkinchi bosqichida —
tajriba o 'tk a z is h p rinsipi, sharoiti, obyektiv va subyektiv
40
www.ziyouz.com kutubxonasi