t o n o v n i n g ta lqiniga q a r a g a n d a : j a m i y a t d a o ‘z ro lin i a n g -
lovchi, ishga layoqatli, y a r o q li a ’zosi shaxs d e y ila d i. Bu
m u a m m o n i n g m o h i y a t i n i c h u q u r r o q o c h i s h g a h a r a k a t
qilgan S .L .R u b i n s h t e y n t a 'r i f i c h a , shaxs — b u ta s h q i t a ’-
s i r l a r y o ‘n a lis h in i o ‘z g a r t i r u v c h i ich k i s h a r t - s h a r o i t l a r
m a jm u y id i r .
B i z n in g c h a , n iu ay y an j a m o a a ’zosi, j i s m o n i y , j i n s iy ,
i j t i m o i y k a m o l o t g a e r i s h g a n , b i o l o g i k v a s o t s i o l o g i k
s h a r t l a n g a n xislatlar egasi, o ‘z im k o n iy a tl a r i n i r o ‘y o b g a
c h i q a r u v c h i , bilim ga in tilu v c h i, faoliyat, xulq, m u o m a l a
su b y ek ti shaxs deyiladi.
P s ix o l p g i y a f a n id a b i r - b i r i g a y a q i n , l e k i n a y n i y a t
boM m agan t u s h u n c h a l a r q o l l a n i l i b kelinadi, c h u n o n c h i :
o d a m , sh ax s, individ. U l a r n i n g m o h iy a tin i a n i q r o q i z o h l a b
b c rish u c h u n h a r b irin in g p six o lo g ik tabiatin i ta h lil q i l is h
m a q s a d g a muvofiq.
O d a m . S u te m iz u v c h i l a r sin fig a d a x ld o r l ik , b i o l o g i k
j o n z o t ek a n lig i o d a m n i n g o 'z i g a xos x u s u s iy a tid ir , T i k
y u rish lik , q o 'l la r n i n g m e h n a t faoliyatiga m o s l a s h g a n l i g i,
y u k s a k t a r a q q i y e tg a n m iy a g a egaligi, u n i n g o ‘z i g a x o s
t o m o n la rid ir. Ijtimoiy j o n z o t sifatida o d a m o n g b ila n q u r o l -
langanligi tufayli bo rliq n i o n g l i aks ettirish q o b i l i y a t i d a n
t a s h q a r i o ‘z qiziqish va e h t i y o j la r i g a m u t a n o s i b u n i o ' z g a r -
tirish im k o n iy a tig a h a m eg a d ir.
S h a x s . M e h n a t tu f a y l i h a y v o n o t o l a m i d a n a j r a l i b
c h i q q a n va jam iy atd a rivojlanuvchi, til yordam i bilan, b o s h q a
kishilar b ilan m u lo q o tg a k ir i s h u v c h i o d a m sh ax sg a a y l a n d i .
S h a x s n in g asosiy tavsifi ij ti m o i y m o h iy a ti h i s o b l a n a d i .
Individ. H a r b ir inson b e t a k r o r o ‘ziga xos x u s u s iy a tla rg a
ega. S h a x s n in g o ‘ziga x o s q i r r a la r i n i n g m u j a s s a m l a s h u v i
i n d iv id u a llik n i vujudga k e l t i r a d i . In d ividuallik s h a x s n i n g
in te lle k tu a l, e m o tsio n a l v a i ro d a v iy s o h a la r id a n a m o y o n
b o ‘ladi.
S o b iq Ittifoq p s ix o lo g iy a sid a sh ax sn in g tu z i l is h i g a o i d
e n g k o lp tarq a lg an m a t e r ia ll a r b i la n q is q a c h a t a n i s h a m i z .
S . L . R u b i n s h t e y n t a ’l i m o t i g a k o ‘ra , s h a x s q u y i d a g i
tuzilishga ega:
www.ziyouz.com kutubxonasi
1.
Yo'nalganlik —
b u e h tiy o jla r, q i z iq is h la r, id eallar,
e ’t i q o d la r , faoliyat v a x u l q n i n g u stu v o r m o tivlari h a m d a
d u n y o q a r a s h l a r d a i f o d a la n a d i.
2
.B ilim la r , k o 'n ik m a la r , m a la k a la r
— b u h a y o t va
fa oliyat j a r a y o n i d a e g a lla n a d i.
3.
Individual-tipologik xususiyatlar —
bu t e m p e r a m e n t ,
x a r a k t e r , q o b iliy a tla rd a a k s etadi.
K.K .Platonov t a ’li m o t i g a k o ‘ra, shaxs tuzilishi q uyi-
dagi shaklga ega:
1.
Yo'nalganlik o sttu zilish i—
b u n d a sh a x s n in g axloqiy
qiyofasi va m u n o s a b a t l a r i birlashtiriladi. U n d a n h a r a k a t-
c h a n l i k , b arq a ro rlik , j a d a ll i k , k o l a m (h a jm ) d a ra ja la rin i
fa rq la s h lozim.
2.
fjtim o iy ta jr ib a o s ttu z ilis h i —
t a ' l i m v o s i t a s i d a ,
sh ax s iy ta jrib ad a e g a ll a n g a n bilim lar, k o 'n i k m a va o d a t l a r
q a m r a b olinadi.
3.
P sixologik a k s e ttirish sh a k lla ri o sttu zilish i —
bu
ijtim o iy t u r m u s h j a r a y o n i d a sh akllanuvc hi bilish j a r a y o n -
la r i n in g individual xususiyatlaridir.
.
Biologik shartlangan osttuziHsh —
bu m iya m orfologik
.V*..J o l o g i k xususiyatlariga m uayyan darajada b o g l i q b o'lgan
p a t o l o g i k
0
‘z g a ris h la rn i, sh a x s n in g yo sh , j in s xususiyatlari
v a u n i n g tipologik x u su s iy a tla rin i birlashtiradi.
A .G .K ovalev t a ’l i m o t i g a k o ‘ra, shaxs m a n a b u n d a y
tuzilish g a ega:
1.
Yo'nalg a nlik
— v o q e l i k k a n i s b a t a n i n s o n m u n o -
s a b a ti n i a n iq la y d i va u n g a o ‘z a ro t a ’sir e tu v c h i h a r xil
xususiy atli g ‘oyaviy v a a m a l iy y o 1 - y o ‘riqlar, q iziqishlar,
e h t i y o j l a r kiradi.
U s t u v o r y o ‘nalg an lik shaxsning b archa psixik faoliyatini
belgilaydi.
2.
Im koniyatlar —
b u faoliyatning niuvaffaqiyatli am alga
o shishini ta 'm in lo v ch i h a m d a o 'z a ro t a ’sir etuvchi va turlicha
o lz a r o b o g ‘liq b o 'l g a n qobiliy a tla rd ir.
3
.X a r a k te r —
i jtim o iy m u h i td a sh ax sn in g x u l q - a t v o r
u s lu b in i belgilaydi. O d a m n i n g ruhiyati, shakli va m a z m u n i
u n d a n a m o y o n b o 'l a d i . X a r a k t e r tiz i m i d a n iro d a v iy va
m a 'n a v i y sifatlar ajra tila d i.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |