O d a m ja m i y a t d a turli g u r u h l a r fa o liy a tid a q a t n a s h a r
e k a n , k o kp in c h a , u l a r d a b a r xil vazifalarni b a j a r a d i , b ir-
biriga o 'x s h a m a g a n ro lla rn i ijro e tadi. M a s a la n , o t a - o n a va
o i la n i n g „ e g o v i“ , injiq, , ,z o ‘r a v o n “ b o la o ‘z t e n g q u r l a r i
d a v r a s i d a e h t i y o t k o r o n a h a r a k a t qilib, o ‘z i n i t a m o m a n
b o s h q a c h a tu tadi. S h u n in g d c k , jid d iy , t a l a b c h a n , x i z m a t
v a q t i d a b o s h q a l a r g a q o ks h i l m a y d i g a n , s a y o h a t d a v r i d a ,
m e h n a t faoliyatida, h a s h a r v a h a m k o r l i k d a , u l f a t c h il ik d a
h a z i l k a s h va q i z i q c h i g a a y l a n i s h i m u m k i n . Y u q o r i d a
k e ltirilg a n la rd a n k o ‘rin ib tu r i b d i k i, b i t ta o d a m n i n g o ‘zi
t u rli v a z iy a t la r d a m a z m u n a n b i r - b i r i g a q a r a m a - q a r s h i
ro l l a r n i b a ja ra d i. A k s a r i y a t h o l l a r d a o d a m t u r l i - t u m a n
v az iyatlarga, sh a ro itla rg a m o s , ularga m u t a n o s i b b o ‘lgan
j i h a tla r n i , ja b h a la r n i n a m o y o n qiladi, u n in g o i l a d a , x i z m a t
vazifasida, j a m o a tc h ilik o r a s id a , sp o rt m u s o b a q a s i d a v a shu
singarilarda o kz z im m a s ig a o ig a n rollarni b i r - b i r i g a q a r a m a -
q a rs h i e m a s , balki o ‘z a ro h a m o h a n g ta r z d a o ‘y n a y d i . A n a
s h u in s o n fazilatla rin in g , xislatla rin in g , s if a t l a r in i n g bir-
biriga mosligi shaxsning yaxlitligini k o ‘rs a tu v c h i a l o m a t l a r -
d a n biri b o l i b , a y n i c h o g ‘d a u n d a g i q a r a m a - q a r s h i l i k ,
z i d d i y a t va s h a k l l a n i b u l g u r n i a g a n x u s u s i y a t l a r n i n g
k o ‘rsatkichi u n in g turli v a z iy a tla rd a b a jarila d ig a n r o lla rn in g
o ‘z a ro bir-biriga zidligi y o k i n o m u t a n o s ib li g i n i k o ‘rs a ta d i.
Inson j a m iy a tn in g turli g u ru h la r id a o ‘z z i m m a s i g a oigan
v az ifalari, rollari q a n c h a l i k r a n g - b a r a n g b o l m a s i n , t u r -
m u s h d a g i m avqeyi k o ‘p m a ' n o va k o kp q irra li x u s u s iy a tg a
eg a b o 'lis h id a n q a t 'i n a z a r , u n d a in so n s h a x sig a t o ‘la m o s
k elad ig a n h aqiqiy tav sif b e r i s h im k o n iy a ti s a q l a n i b q o la d i.
U n g a b e r ila d ig a n ta v s i f f a q a t u n in g o ky n a y d i g a n a so siy
rollari, egallagan m a v q e y i n i n g in d iv id u a llig in i n a m o y o n
qilu v ch i m otivlari bilan e m a s , balki u n i n g is h l a b c h i q a -
rishga, m o d d iy bo y lik la rn i o ‘z la s h tirish g a n i s b a t a n m u n o -
s a b a tin i o 'r g a n i s h orqali a n i q l a n a d i / 0 ‘z b e k i s t o n d a i n s o n
s h a x s i g a b e r i l a d i g a n a s o s i y t a v s i f u n i n g g u m a n i s t i k ,
m u s t a q i l , h u q u q i y j a m i y a t q u r i s h j a r a y o n i g a n i s b a t a n
h a m d a bu ijtim oiy j a r a y o n d a faol q a t n a s h i s h i k ab i m u h i m
m e z o n la rg a asoslanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
J a h o n p s i x o l o g i y a f a n i n i n g i l g 'o r , t a r a q q i y p a r v a r ,
g u m a n i s t i k t a d q i q o t c h i l a r i n i n g ta jrib a s i k o ‘r s a t i s h i c h a ,
s h a x s n i n g p s ix o lo g ik t u z i l i s h i , p six o lo g ik x u s u s i y a tl a r i
( x a r a k t e r x is la ti. t e m p e r a m e n t x u s u s i y a t l a r i . ir o d a v i y
s ifa tla r i, a q liy q o b iliy a tla ri, i s te 'd o d darajalari, b a r q a r o r
q iz iq is h la ri, h u k m r o n m o tiv la ri, hissiyoti va sh u kab ilar-
n i n g m a jm u a s i h a r b i r y a q q o l , a lo h i d a o d a m d a b e ta k r o r,
b a r q a r o r u t u r g ‘u n b irlik n i tashkil etadi. Bu esa, o ‘z nav-
b a t i d a , sh a x sn i p s ixologik tu zilish in in g nisbiyligi, qat'iyligi.
s te r e o tip lig i t o ‘g ‘risidagi fikrni q a t 'i y tasdiqlash im k o n in i
y a r a t a d i .
P six ik h o la tla r, h o d is a la r, hissiyot, x o h is h , o r z u , ta -
f a k k u r v a s h u k a b iia r u z lu k s iz ravishda
0
‘zgarib turishi,
i j ti m o i y g u m h l a r d a , h a y o t i y vaz iy a tla rd a o d a m o ' z z im -
m a s i g a o lg a n rollariga a l o q a d o r x u lq -a tv o rn in g o ‘zgarishi,
y o s h i u lg ‘ayib borishi h a m sh ax sn in g psixologik qiyofasi
(m illiy lik , e t n i k t a ’sir a s o sid a ) m u a y y a n d a r a j a d a b a r q a -
r o r l i k n i s a q la y d i. M a z k u r nisbiy b a r q a r o r i i k o d a m n i n g
y a s h a s h s h a r o itla r i, j i s m o n i y xu su siy atlarin in g k o 'r in is h i
b i l a n u y g ‘u n lik d a s h a k l l a n t i r u v c h i ijtimoiy m u n o s a b a t l a r
y i g ki n d i s in in g d oim iyligi b ila n uzviy b o g 'liq d ir. Biroq biz
q a y d q ilib o ‘tgan d o im iy lik nisbiy xususiyatga ega. C h u n k i ,
sh a x s n i psixik tuzilish in in g o ‘zgarishi j a h o n psixologlarining
b i r q a t o r t a d q i q o t l a r i d a o ‘r g a n i l g a n . Bu
0
‘z g a r i s h l a r
o d a m n i n g y ash a sh m u h i t i , a m a lg a o sh irad ig an fa oliya tida
n a m o y o n b o i a d i va u l a r ijtim oiy ta 'sir, tarbiya sh aro itig a
b e v o s ita a lo qadordir.
D e m a k , sh a x s n in g n i s b a ta n b a r q a r o r va o kz g a ru v c h a n
x u s u s i y a t l a r i i n s o n x i s l a t l a r i n i n g y a x l i t li g i v a o ' z a r o
b o g ‘liq ligidan tarkib t o p u v c h i n iu rak k a b birlikdan iboratdir.
C het el p sixologiyasida shaxs nazariyalari
J a h o n psixologiyasi f a n id a sh ax sn in g k a m o lo ti, u n i n g
r i v o j l a n i s h i t o ‘g ‘ris id a x i l m a - x i l n a z a r i y a l a r y a r a t i l g a n
b o ‘lib, t a d q i q o t c h i l a r i n s o n shaxsini o 'r g a n i s h d a tu rlic h a
p o z i t s i y a d a n tu rib , m u a m m o n i n g m o h i y a t in i y o r i t i s h d a
o ‘z ig a x o s t a r z d a y o n d a s h a d il a r . M a z k u r n a z a riy a la r q a t o -
68
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |