O ’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo

Interaktiv

Perseptiv

Kommunikativ

---

66

bevosita bogliq bo`ladi. O`qituvchi-o`quvchi, siyosiy rahbarlarning, diplomatlarning,
dugonalarning suhbati bir-biridan farq qiladi.
Monologik nutq bir ki
shining boshqa kishiga murojaati― fikrlarning mantiqan 
tugal bo`lishi, grammatik qonun-qoidalarga rioya qilish kerak. Odamlarning muloqot
jarayonida so`zlardan tashqari turli xil harakatlardan, qiliqlardan, holatlardan, kulgu, 
ohanglardan ham foydalanadilar. Mimika, ko`z qarashlar, to`xtashlar ifodalari va hokazo.
Buyuk rus yozuvchisi L.Tolstoy odamlarda 97 xil kulgu turi, 85 xil ko`z qarashlar turi 
borligini kuzatgan. Andreyevaning yozishicha, odam yuz ifodalari, nigohlarining 2000 ga
yaqin ko`rinishlari bor.
Bu noverbal muloqot vositalarining milliy va hududiy xususiyatlari bor. Masalan o`zbek
xalqining muloqot jarayoni boy, o`zaro munosabatlarning bevosita xarakteri unda shunday 
vositalarning ko`proq ishlatilishi bilan bogliq. Bolgarlar biror fikrni tasdiklamoqli bo`lishsa,
boshlarini chayqashadi, inkor etmokchi bo`lishsa, bosh siltashar ekan. 
Noverbal muloqatda suhbatdoshlarning fazoviy joylashuvlari ham ahamiyatga ega: 

Masalan, ayollar hissiyotga berilganligi uchun bir

– birlari bilan yaqin turib gaplashar 
ekanlar, erkaklar o`rtasida masofa bo`lar ekan.
O`quvchilarni partada orqama 

– ketin o`tkazgandan ko`ra doira shaklida o`tkazilsa,

ularda javobgarlik hissi yuqoriroq bo`lar ekan, emotsiyalar almashgani uchun ham 
guruhdagi psixologik vaziyat ijobiy bo`lib, bolalarning predmetga va bir
– birlariga 
munosabatlari ancha yaxshi bo`lar ekan.
Demak ta

’lim – tarbiya jarayonini tashkil etishda muloqotning barcha vositalariga,

ayniqsa, nutqqa e
’tibor berish kerak. Bolalarni ilk yoshlik choglaridanoq nutq madaniyatiga
o`rgatish, nutqlarini o`stirish choralarini ko`rish zarur. Pedagog ham nutq madaniyatiga ega 
bo`lishi kerak.