Olimlar haqida ma’lumot. 1892-yil Jenevada Xalqaro kimyogarlar

Abu Rayhon Beruniy – atomlar bo’linmedi degan olimlaga qarshi chiqib

ula bo’linadi lekin cheksiz emas dedi.979-1048

Adryenov va Voronkovlar - kremniy organik brikmalar kimyosini

rivojlanishiga katta hissa qo’shgan.

Ahmad al-Farg’oniy – “Kitob amal ar-rohamat” ning muallifi. Nilometrni

kashf qilgan, u uchun emirilmaydigan qorishma tayyorlagan.

Ahmedov – “K-4” ning tuproq erroziyasini kamaytirishini va suv rejimini

yahshilashni aniqlagan.

Ahmedov.K.S – suvda erydigan polimer yaratdi.

Alfred Nobel – Daraxtning mayda qipig’iga nitroglitserin shimdirib,

dinamitga aylantiriladi.

Andreyv – sanoatda ammikni Pt katalizatori ishtirokida oksidlab nitrat

kislota olishni kashf etdi.

Ar Roziy – atomlarni bo’linishini va atom mayda bo’laklar bilan

bo’shliqlardan iborat ekanligini va ular doimo harakatda bo’lishini

izohlagan 865-925

Ar Roziy – moddiy unsurlarning eng kichik birligi atom va u yana kichik

zarralarga bo’linishi mumkin degan.

Arbuzov.E – birinchi marta uchlamchi alkilfosfatga galoid alkil ta’sir

ettirib alkilfosfin kislota efirini sintez qildi.

Arbuzov.E r-si

Arrenius Svante – elektrolitmaslarning suvli eritmalari elektr tokini

o`tkazmasligini o`zining elektrolitik dis-nish nazariyasida javob berdi.

1887

Ar-Roziy (Rezes) – birinchi bo’lib kimyoviy moddalarni sinflarga

ajratgan. Tajribahonalarida qo’llangan asboblarni tasvirlarini bergan.

Asqarov – “Askalsiy” brikmasini joriy qilgan.

Asqarov – “sintetik polimerlar kimyosini” va “polimerlar fizikasi va

kimyosi” kitobini yozgan.

Asqarov va Qirg`izov – tarkibida temir saqlovchi – ferrostimulator larni

ixtiro qilganlar

Bayer nazariyasi – simloalkanlarda halqada uglerodlar soni 5 ta

bo’lguncha mustahkimlik ortadi so’ngra kamayadi.

Beketov – metallar ularning brikmalaridan siqib chiqarishni o’rgangan.

Bekkerel - uran tuzlaridan rentgen nurlariga o’hshash nurlar chiqishini

aniqladi 1896.

Bekkerel – radiaktivlikni kashf qilgan 1996 yil.

Belozerski va A.S.Sipirnlar - 1957-yilda rus olimlari i-RNK mavjudligini

aytib o’tgan edilar. Lekin u faqat 1960 yilga kelib aniqlandi

Belozerskiy – 1936 yili birinchi bo’lib o’simliklar hujayrasida DNK

borliqini aniqlagan.

Berselius - 46 ta elementni atom massalari asosida elementlar jadvalini

tuzdi 1814.

Berselius – bir hil sharoitda olingan va hajmlari teng bo’lgan gazlardagi

atomlar soni barobar bo’ladi.

Berselius – kimyoviy elementlarni lotincha nomlarini bosh harflari bilan

belgilashni fanga kiritgan. 1813.

Berselius - tomonidan XIX asr 30-yillarida kimyo faniga Izometriya

tushunchasi kiritilgan. 1823 yilda kremniyni kashf qilgan.

Bertlo 1854 yili Fransus kimyogari yog’ni oldi.

Bertolle – 1-marta CH4 ni atsetilen oldi. 1956

Beylshteyn – har hil sharoidda toluolga xlor tasir ettirib benzol

halqasidagi vodorod atomini va benzol tashqarisidagi radikalning vodorod

atomi xlor atomiga o’rin almashganini ko’rsatdi.

Beylshteyn.F – usulida organik moddalar tarkibida galogenlar borligi tezda

aniqlanadi.

Blek.J – Mg ni kashf qilgan 1755

Bomberger – usuli

Broun – diffuziya harakatini yaratdi 1827.

Butlerov – organik brikmalarning tuzilish nazariyasini yaratdi 1861

Butlerov – shakarsimon moddalarni birinchi marta chumoli aldegidan

sintez qilgan1861.

Butlerov (1828-1886) o’zining “Organik kimyoni toliq o’rganishga kirish”

degan kitobi va 1861 yili organik moddalarning kimyoviy tuzilishi

nazariyasini yaratish bilan organik kimyoning rivojlanishiga katta xissa

qo’shdi.

Butlerov rus olimi 1861 yilda organik moddalar tuzilishi nazariyasining

to’la ma’noda asoschisi hisoblanadi. U bu nazariyaning asosiy qoidalarini

bayon qildi. Izomeriya hodisasining mohiyatini birinchi bo’lib tushuntirib

berdi. (1864)yilda Izofutileni sintez qiliz qildi va uning polimerlanish

reaksiyasini amalgam oshirdi (1867)yilda bu bilan yuqori molekulyar

birikmalari sinteziga asos soldi

Butlerovning oddiy chumoli aldegididan shakarsimon moddani olishi

natijasida organic moddalar faqat inson va hayvon azosidagina

uchramasligi isbotlanib ularni sintez yo’li bilan olishga keng yo’l ochildi

Chargaff – DNK tarkibidagi nukleotidlarni o’zoro munosabatini malum

qonuniyatlarga bo’sunishini o’rgangan.

Charix Gudyar - Kauchukni sanoatda keng miqiyosida ishlatilishini 1849

yilda Amerikalik savdogar tomonidan vulkanizatsiya jarayoni yani rezina

kashf qilinganidan so’ng boshlandi

Dalton – 18 asrning ohirida elementlarning o’zoro muayyan miqdordagina

brika olishini aytdi, hamda bu miqdorlarni birikuvchi moqdorlar deb atadi.

Dalton – atom molecular ta’limotni rivojlantirdi va atom massa haqidagi

tushunchani fanga kiritdi 1803-1804

Dalton – atomistik nazariya asosini bayon etgan.

Dalton – atomni harakatdan tamomila holi, harakatsiz deb tasavvur qildi.

Dalton – bir elementning ma’lum sondagi atomlari boshqa elementning

aniq sondagi atomlari bilan brikishidan hosil bo’ladi degan fikrni bildirdi.

Dalton – esa molekulani atomlarning mehanik to’dalanish deb qaradi.

Dalton – karrali nisbatlar qonunini kashf qildi. 1803

Dalton – ta’limotida esa oddiy moddalar faqat ayrim atomlardan tuzilgan

deyilib hato qilinadi.

Danilevskiy – 1888 –yilda oqsillar molekulasida peptid bog’ mavjudligi

xaqidagi fikimi ilgari surgan.

Debereyner – elementlarni triadalarga yani o’hshash uchtadan iborat tabiiy

oilalarni tuzdi. 1817-1829.

Debereyner – elementlarning atom massalariga asoslanib triadalar

nazariyasini taklif qildi. 1817-1829.

Demokrit – tabiatda barcha narsalar juda kichik zarralar –atomlardan

tashkil topganligini aytgan. Mil.av. 460-370

Devi – Ca (1808) ,Na (1807) , K (1807) ni kashf qilgan.

Dyuma, Buley – tomonidan organik moddalarni radikallar asosida birinchi

yuzilish nazariyasi taklif etildi.

Dyuma.J – elementlar jadvalini tuzishga harakat qilgan.

Emanuel r-si.

Engelgart.A – tomonidan bazi bir genlar fermentativ usulda sintez qilindi.

Ersted.K – Al ni kashf qilgan 1825.

Faradey – elektroliz qonunlarini kashf qilgan.

Faradey 1825 yilda ingliz kimyogari va fizigi Molekulasi tarkibida benzol

yoki uning gomologlarini saqlaydigan karbosiklar birikmalarga aromatik

uglevodorodlar deb ataladi ularning birinchi vakili benzol bo’lib uni ko’ks

gazidan ajratib olgan

Faradey 1826 yilda kauchuk molekulasi uglerod va vodorod atomlaridan

iborat to’yinmagan uglevodorod ekanligini aniqladi.

Faradey.M - 1825 yilda kaks gazidan benzolni ajratib olgan.

Farobiy – talqiniga ko’ra

Fersman.A.Yu. – fosforni hayot va tafakkur elemanti deb atadi.

Flips – 1831 yilda kontakt usuli bilan sulfat kislota olishni ishlab chiqi.

Fokin.A – yog’larni gidrolizlanishini gidrogenlashni kashf qilgan.

Foking usuli - moylarni gidrogenlab yog’larni olinishi.

Fovoriskiy (1860-1945)akademik asetilen allen va diyen

uglevodorodlarining kimyosini o’rgandi.

Frankland - ingliz olimi1849 yilda birinchi bo’lib element-organik

brikmalarini kashf etdi.

Franklend – valentlik tushunchasini fanga kiritdi. 1852

Fredrix Jolio Kyuri va Iren Kyurilar – suniy radioaktivlikni kashf

etdilar.1934

Fridel – Kraft r-si.

Fridel.Sh – Kraft.D – usuli bilan 1877 yilda ham laboratoriyada ham

sanoatda aramatik uglevodorodlar aramatik yadroga AlCl₃

ishtirokida alkil

xlorid ta’sir ettirib olindi.

Gaber - 721-813 yillarda yashagan. Sulfat, nitrat kislotalarini va zar suvini

olish usullarini yozib qoldirgan. Navshadil spirtini aniqlab, hossalarini

o’rgangan. Oq bo’yoq tayyorlash uslubini taklif qilgan. Sirka kislotani

haydash orqali tozalash usuluni o’rgangan, uning turli % li eritmalarini

tayyorlashni ko’rsatib bergan. “Yetmish kitob” ida metallar va mineralar

haqida ko’p ma’lumotlar bergan.

Gapon – praton-neytron nazariyasini kashf qildilar 1932.

Gassendi – moddalar atomlardan tuzilgan, atomlarning brikishidan

molekula hosil bo’ladi.

Gassendi-atom tushunchasini fanga kiritgan.

Gess – 1840 yilda termokimyo tushunchasini tariflab bergan .

Geylyussak va Glover – lar tomonidan 1859 yilda nitroza usulini

takomillashtirdi.

Geyzenberg – praton-neytron nazariyasini kashf qildilar 1932.

Gippokrat – miloddan avval 460-377-yillarda yashagan. U hayvonlar

o’simliklar va tabiiy minerallardan dorivor vositalar olish haqida qimmatli

ma’lumotlar bergan.

Gize – xininni oldi 1815

Gofman – galoidalkillarga ammiak ta’sir etib quyidagi shema bo’yicha

birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi, aminlar va to’rtlamchi ommoniy

asoslarini olishga muvaffaq bo’ldi. Shuning uchun bu reaksiyani Gofman

reaksiyasi deb yuritilgan.

Grem T. – kalloid kimyoga asos solgan.

Grinyar 1861-yilda - fransus kimyogari birinchi bo’lib RX+Mg= R-Mg +

X bu reaksiyani ochgan shuning uchun uni Grinyar reaksiya deb atalib

hosil qilingan magniy-organik brikmani Grinyar reaktivi deb ataldi.

Grinyar r-si 1861. RX + Mg → R – MgX

Guldberg.K va Vaage.P – massalar ta’siri qonunini kashf etdilar. 1868

Ivanenko, E.N.Gapon, V.Geyzenberg – praton-neytron naza-sini kashf

qildilar 1932.

Jak Sharl – tomonidan vodorod to’ldirilgan shar havoga uchirildi.1783.

Jobir Ibn Hayyom (Gaber) – 721-813 yillarda yashagan. Sulfat, nitrat

kislotalarini va zar suvini olish usullarini yozib qoldirgan. Navshadil

spirtini aniqlab, hossalarini o’rgangan. Oq bo’yoq tayyorlash uslubini taklif

qilgan. Sirka kislotani haydash orqali tozalash usuluni o’rgangan, uning

turli % li eritmalarini tayyorlashni ko’rsatib bergan. “Yetmish kitob” ida

metallar va mineralar haqida ko’p ma’lumotlar bergan.

Joffrua.E – moddalarni o’hshashlik jadvalini tuzdi 1718.

Kablukov – birinchi marta Mendeleyevning “Gidratlar” nazariyasini va

Arreniusni “ionlanish nazariyalari” ni “elektrolitik dissotsiyalanish

nazariyasi” shaklida birlashtirishni taklif etdi.

Kanissaro r-si. H-COH + KOH + H-COH → CH3OH + HCOOK 5O2

Kassel – 1916 yil kassel nazariyasini kashf qilgan.

Kavendish – yonuvchi havo yani H ni kashf etdi 1766.

Kekula – birgina sirka kislotani 20 ta formulasidan foydalangan.

Kekule – nemis kimyogari benzol tuzilishi ikki ko’rinishda ifodalaydi.

1865 yilda

Kekule va A. Kuper.1858 yili - Uglerod atomlari o’zaro birikib uzun C-C

bog’ hosil qilishi aniqlanadi

Kekule va A.Kolbe 1867 organik birikmalarda uglerodning doimiy 4

valentlik bo’lishi aniqlandi

Kirxgof.S – kraxmalni kislotali va fermentativ gidrolizlanishini kashf

qilgan. 1814

Klayzen.L – murakkab efirlarni kondensatlanishini kashf etgan.

Klechkovskiy – elektronlarni pog’onalarda o’zi yaratgan qonun asosida

tartib bilan to’lib borishini aniqladi.1900-1972

Kolbe 1845-yili Nemis kimyogarining sirka kislotani sintez qildi.

Konovalov – alkanlarni nitrolanish reaksiyasii kashf qildi.1888

Korana – sintezi bilan DNK tuzilishi aniqlandi.

Krik - ingliz olimini 1961-yilda genetik kod tripletli xarakterga ega

ekanligini yani uchta nukleotid to’plamidan tashkil topganini aniqladi.

Kucherov 1881 yilda rus olimi Suvning birikishi osetilenga,

HgSO4+H2SO4

aralashmasi ishtirokida suvning oson birikishi tufayli sirka

aldegid hosil bo’lishini kashf etdi.

Kuper.A – atomlarning ulanish kimyoviy kuchini belgilash uchun

valentshtrihni kiritdi.

Kurnokov - daltonitlar va bertolitlarni bo’lishini taklif qilgan.

Kurnokov – ning qotishmalarni hususiyatlarini o’rgangan.

Kyuri Mariya Skladovskaya va Pyer Kyuri - radiotermik usul bilan Ra

va Po elementlarini aniqladi lar.1898

Kyuri Pyer - radiotermik usul bilan Ra va Po elementlarini aniqladi

lar.1898

Lavuaze - 101 kun davomida og’irligi tortilgan kolbada aniq miqdor

suvni qaynatib idish og’irligini ma’lum miqdorga kamayganligini, bu

miqdor suvni bug’latilgandan keyin qolgan qoldiq miqdoriga tengligini

aniqladi.

Lavuaze - kislorodni yangi modda sifatida izohlab bergan.

Lavuaze - vodorodni suv tarkibiga kirishini aniqladi va unga

GIDROGENIUM yani suv yaratuvchi degan nom berdi.1787

Lavuaze – 1774-1775 yilda Lomonosov – ning azot ustida qilgan

tajriblarini simob elementlari bilan takrorlab yonishdan ortib qolgan gaz

havoning 5 dan 4 qismini tashkil etishini aniqladi.

Lavuazye – kislorodni lotincha nomlashni taklif qildi.

Lavuazye – yonish va oksidlanish haqidagi ilmiy nazariyani yaratgan.

Lebedov – sanoatda sintetik kauchukni oldi.

Lebedov 1928 yilda Akademik yuqori tempreturada etil spirtidan

katalizator (MgO; ZnO) ishtirokida 1,3-butadiyen sintez qildi.

Lebedov akademik sanoatda sintetik kauchukni oldi.

Lebedov raxbarligida 1932 yilda dunyoda birinchi bo’lib Rossiyada

sintetik kauchuk sanoat masshtabida ishlab chiqarila boshlandi

Leblan – soda olishni “sulfat usuli”ni taklif qilgan.

Lekok De Buabadron – galliyni 1875 aniqladi.

Leshatele – 1884 yilda muvozanatni siljishini kashf etdi.

Libih, Vyollerlar – tomonidan izomeriya hodisasi ochilgan.

Libiz .Yu. – agrokimyo fanigan asos soldi.

Lomonosov – atom molekulyar talimotni to’g’risidagi tushunchalarni

rivojlantirdi.

Lomonosov – molekulada yangi sifatlar hosil bo’lishini tushuntira oldi.

Lomonosov – ning fikricha oddiy moddalar ham moddalardan tuzilishi

mumkin.

Lomonosov va Rezerford – 1756-1772 yilda metallar berk idishda

qizdirilganda havoning bir qismini metal bilan brikmasdan ortib qolishini

tajribada isbotladi.

Lomonsov – atom hamisha harakatda deb qarab materiyani harakat bialan

birgalikda tasavvur etgan.

Lomonsov, Berselik Selmi, Musin Pushkin, Faradey, Berigov,

Veymarn va boshqa olimlar kalloid kimyo sohaida ish olib bordilar.

Mahsumov A.G. – tomonidan XX asrning ikkinchi yarmida kimyoviy

tuzilish nazariyasining elektron va fazoviy tuzilishiga bog’liq hozirgi

zamon varianti taklif etildi.

Makintosh (1823)Angliyalik muhandis birincji bo’lib kauchukni

amaliyotda ishlatishi topdi va va kauchuk eritmasida shimdirilgan

gazmoldan suv o’tkazmaydigan buyumlarni ishlab chiqarishni yo’lga

qo’ydi.

Malliksi va Poling – elementlarning metallik va metalmaslik hossalarini

taqqoslab ko’rish uchun elektronmanfiylikni nisbiy qiymatlaridan

foydalanishni taklif qilgan.

Manshutkin – va uning shogirdlari tomonidan R-OH-HOOC-R=R-O-C

0-R+H2O reaksiyaning kinetikasi batafsil o’ranilgan. (1877-1891)

Markovnikov - neft tarkibidan sikioalkanlarning besh va otti azoli

vakillari ilk bor ajratib olib o'rgangan.

Markovnikov (1869) qo’shbog’ yonidagi uglerod atomlaridagi vodorod

atomlari teng bo’lmaganda galoidovodorodlarning birikishi rus olimi

qoidasiga asosan boradi

Mendeleyev – 1871 yil davriy sistemani 2 – variantini bosib chiqardi.

Mendeleyev – davriy qonunni ta’rifladi 1869

Meyer – atom massa ortib borishiga asoslangan jadvalni taklif qildi. 1864.

Misher – 1868 y nuklein kislotalarni birinchi marta topgan.

Misher – 1869-yili leykosit tarkibida nuklein kilata borligini aniqlagan.

Mozli – Atom yadrosi zaryadini elementninig davriy sistemadagi tartib

raqamiga tengligini aniqladi.

Mozli.D – atom yadrosi zaryadining elementning davriy sistemadagi tartib

raqamiga tengligin topgan.

Nabiyev .M.N. – kam zaharli defolintlar ustida tadqiqotlar olib bordi.

Nilson – skandiyni 1879 aniqladi.

Nyulends – ekvivalentlarga asoslangan oktavalar qonunini taklif qildi

1865.

Odling.U – elementlar jadvalini tuzishga harakat qilgan.

Omelyanskiy – “azot biologik nuqtai nazardan eng asl metallardan ham

aslroq” degan.

Orexov - rus olimi akademik Rossiyada alkoloidlar kimyosiga asos slogan.

Anabazin- ning tuzilishi aniqlagan. 1929

Poling – 1932 yil elekromanfiylik tushunchasini fanga kiritdi.

Poling 1931 yilda Amerikalik kimyogar olim Bug’lanishlar puxtaligini bir

xiligi (1901-1994)olim tomonidan taklif etilgan atom arbitallarining

gibritlanishi haqidagi qoida bilan izohlanadi

Popov qoidasi – ketonlar oksidlanganda karonil gruppaning har ikkala

tomonidan ham uziladi.

Prist – tarkibni doimiylik qonini 1799 taklif etgan. Omma tomonidan 1809

yilda etirof etilgan.

Pristli – kislorodni kasf etgan 1744. Shu yili Shele ham undan behabar

holda keshf etgan.

R Boil – kimyoviy element eng oddiy kimyoviy jihatdan bo’linmaydigan

modda bo’lib u murakkab moddalar tarkibiga kirishini tushuntirdi.1627-1691

Rashidova - kovilon deb nomlanuchi plazma o’rnini bosuvchi dori olgan.

Raysev qoidasi – vodorod atomi bazi reaksiyalarda kam gidrogenlangan

uglerod atomidan ajraladi.

Rentgen - rengen nurlarini ochigan 1895 yil.

Rezarford – atom yuzilishining planetar modelini taklif etdi 1911

Rezerford – 1919 yilda azot atomlarini alfa zarrachalari bilan

bombardimon qilib azotni vodorod va kislorodga aylantirdi.

Rezerford – 1-marta suniy ravishda yadro reaksiyani amalga oshirdi 1911 yil.