|
Oliy matematika, statistika va ekonometrikastatistika (4)11-rasm.
EPA bosib o’tilgan masofaga benzin sarfi ma’lumotlari uchun MINITABda yaratilgan quti shaklidagi
diagramma
Ushbu chegaraning ichidagi eng kichik ko’rsatkich – ikkinchi eng kichik ko’rsatkich, ya’ni 31.8 dir. Demak, quyi
yon chiziq 31.8gacha cho’ziladi. Xuddi shuningdek, yuqori yon chiziq 42.1gacha cho’ziladi. Yuqori ichki chegaraning
eng katta ko’rsatkichi quyidagiga teng:
Yuqori ichki chegara = yuqori shox + 1.5(IQR)
= 38.375 + 1.5(2.75)
= 38.375 + 4.125 = 42.5
Ichki chegaralar orqasida joylashgan ko’rsatkichlar potentsial chetki hadlar hisoblanadi, chunki ular nisbatan
kam uchraydigan voqea hodisalarni aks ettiruvchi qiymatlardir. Umuman olganda, qo’rg’on shaklidagi taqsimot
qatorlari uchun ko’rsatkichlarning 1% ichki chegaralarning tashqarisida yotadi. Bosib o’tilgan masofa bo’yicha 100 ta
ko’rsatkichning 2 tasi 30.0 va 44.9 ichki chegaralarning orqasida yotadi, bunda har biri taqsimotning turli tarafida
joylashadi. Ushbu potentsial chetki hadlarning har biri bitta umumiy belgi bilan ifodalanadi. (MINITABda yulduzcha
bilan).
Qolgan ikkita hayoliy, tashqi chegaralar to’rtburchakning har biri oxiridan 3(IQR) masofada aniqlanadi. Tashqi
chegaralar orqasida yotuvchi ko’rsatkichlar (MINITABda ular ham yulduzcha bilan belgilanadi) juda ekstrim
ko’rsatkichlar hisoblanib, mahsus tahlilni talab qiladi. Qo’rg’on shaklidagi taqsimot qatori ko’rsatkichlar bir foizining
yuzdan bir qismi (0.01% yoki 0.0001) tashqi chegaralarda yotgani uchun, ushbu ko’rsatkichlarni chetki hadlar deb
hisoblash mumkin. Bosib o’tilgan masofa bo’yicha bunday ko’rsatkichlar yo’q, demak chetki hadlar ham mavjud emas.
Eslang, chetki hadlar noto’g’ri qayd qilingan bo’lishi, tanlama to’plam olingan bosh to’plamdan farqli
to’plamdan olingan bo’lishi va nihoyat bir bosh to’plamdagi noodatiy ko’rsatkichlar bo’lishi mumkin. 2.31-rasmdagi
quti shaklidagi diagramma ikkita bo’lishi mumkin bo’lgan chetki hadlarni aniqlaydi: ichki chegaralardan tashqarida
bo’lgan ikkita bosib o’tilgan yo’l ko’rsatkichi. Ushbu ko’rsatkichlarni tahlil qilganimizda biz ularning to’g’ri qayd
qilinganini tushunishimiz mumkin. Ehtimol. Ular noodatiy mashinalarga mos keluvchi bosib o’tilgan yo’lni aks ettirar.
Chetki hadlar shu kabi foydali ma’lumotlarni oydinlashtiradi, shuning uchun ham statistik xulosalar chiqarishda muhim
rol o’ynaydi. Chetki hadlarni aniqlash bilan birga, quti shaklidagi diagrammalar ma’lumotlar qatoridagi variatsiya
to’g’risidagi foydali ma’lumotlarni taqdim etadi. Quti shaklidagi diagrammaning elementlari quyidagi darchada
umumlashtirilgan. Quti shaklidagi diagrammani tushunishga yordam beruvchi materiallar ham berilgan.
Dostları ilə paylaş: |
|
|