Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

foydali ish koeffitsienti deb, foydali ishning bajarilgan to’liq ishga nisbatiga aytiladi.
(1)
Jism vertikal boyicha yuqoriga ko’tarilganda bajarilgan ish og’irlik kuchi ning balandlik ga ko’paytirilganiga teng.
(2)
Jismning uzunligi bo’lgan qiya tekisligi boylab yo’nalgan kuch bilan tekis siljitib ham xuddi shunday balandlikka chiqarish mumkin. Bunda bajarilgan ish
(3)
Ishqalanish mavjud bo’lganda jismni qiya tekislik boylab siljitishda bajarilgan ish shu jismni vertikal boyicha ko’tarishda bajarilgan ishdan katta bo’ladi:

bunda to’liq ish, –foydali ish.
Shunday qilib, qiya tekislikning foydali ish koeffitsienti
(4)
tenglama bilan aniqlanadi, yoki foizlarda
(5)
Tajribada (5) formula asosida qiya tekislikning F.I.K. aniqlanadi.

1-rasm

2.2 Qattiq jismlarning zichligini gidrostatik tortish vositasida toppish

Jismlar о‘zaro ta’sirlashganda ularning tezligi о‘zgaradi. О‘zaro ta’sir natijasida tezligi kamroq о‘zgargan jism tezligi kо‘proq о‘zgargan jismga qaraganda inertliroq deyiladi. Jismning inertlik deb ataluvchi bu xossasi maxsus kattalik bilan ifodalanadi. Bu kattalik- massadir. Demak, jismning massasi uning inertligini ifodalovchi kattalikdir. Massaning о‘lchov birligi sifatida platina va iridiy qotishmasidan maxsus tayyorlangan silindr massasi qabul qilingan. Bu birlik kilogramm deb ataladi.Turli materialdan tayyorlangan hajmi bir xil jismlar har xil massaga ega. Bir xil materialldan tayyorlangan har xil hajmga ega bо‘lgan jismlarning massasi hajmga tо‘g‘ri proporsionaldir. Massaning hajmiga nisbati esa hajmga bog‘liq emas va moddani xarakterlovchi kattalik bо‘lib xizmat qiladi.
Modda massasining uning hajmiga nisbatiga teng kattalik moddaning zichligi deyiladi:
(1)
bunda -moddaning zichligi. Birliklarning xalqaro sistemasida zichlik birligi qilib qabul qilingan. Qattiq jism zichligini gidrostatik tortish usuli bilan aniqlashda jismning avval havodagi og‘irligi aniqlanadi. Keyin jism suvda tortilib, uning suvdagi og‘irligi aniqlanadi. (2)
Arximed qonuniga kо‘ra suyuqlik (yoki gaz) ga botirilgan jism о‘zi siqib chiqargan suyuqlik (yoki gaz) ning og‘irligiga teng kuch bilan pastdan yuqoriga itariladi. Bunda ya’ni jism siqib chiqargan suvning og‘irligi. Ikkinchi tomondan
(3)
bunda — suvning zichligi, — jismning yoki u siqib chiqargan suvning hajmi,
— erkin tushish tezlanishi.
(4)
—jismning massasi, — jismning izlanayotgan zichligi. (2), (3), (4) ni hisobga olib
(5)
Bundan:
(6)
(6) ifodani qо‘yidagicha yozish mumkin:
(7)
Bunda M₁-jismning massasi, M₂-jismni suvda tortganda muvozanatlovchi toshlar massasi.