16
layihələrin həyata keçirilməsi, sözün həqiqi mənasında, Azərbaycanı geoiqtisadi
cəhətdən dünyanın aparıcı dövlətləri və şirkətləri üçün cəlbedici tərəfdaş etmişdir.
Ölkənin əlverişli geoiqtisadi dəyəri həm də yalnız neft-qaz sektoru ilə
məhdudlaşmamış, keçən illərdə yürüdülən düzgün iqtisadi inkişaf strategiyası
ümumilikdə Azərbaycanı Avrasiyanın iqtisadi, siyasi və sosial-mənəvi cəhətdən
dinamik inkişaf edən bir ölkəsinə, dövlətlərarası əlaqələrdə ciddi geosiyasi aktora
çevrilmişdir. Bununla yanaşı, Azərbaycan həm də hövzənin neft-qaz resurslarından
istifadənin düzgün strategiyasını müəyyənləşdirməklə, beynəlxalq aləmin daim
artan enerji ehtiyacı ilə ölkənin milli maraqlarını uzlaşdırmaqla və bu əsasda
etibarlı tərəfdaş kimi tanınmaqla, milli iqtisadi və maliyyə dividendlərini
gücləndirməklə beynəlxalq dəyərini artırmış və xarici aləmlə münasibətlərini in-
tensivləşdirmək imkanı qazandırmışdır. Bu amilə təkcə təbii resurs mənbəyi və
geoiqtisadi anlamında yanaşmaq düzgün olmazdı. Ölkənin bəhs olunan
üstünlüklərindən, xüsusən də neft və qaz amilindən bacarıqla istifadə etməklə,
müasir dünyanın aparıcı dövlətləri və güc mərkəzlərinin diqqətini özünün digər
milli problemlərinə cəlb etməsi Azərbaycanın müasir dövrdə əsas milli geosiyasi
vəzifələrindən biri hesab olunur. Bu üstünlüyün və imicin qorunması və düzgün
istifadə olunması gələcəkdə də Azərbaycanın geosiyasi addımlarının və
vəzifələrinin əsas müvəffəqiyyətini təşkil etməlidir.
6
6
Həsənov Ə.M. Azərbaycanın geosiyasəti. Dərslik. Bakı, 2015. 1056 s.
17
1.2.Dünyanın əsas beynəlxalq nəqliyyat dəhlizləri və onların iqtisadi əhəmiyyəti
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində istehsalın çoxsahəli inkişafında,məhsuldar qüvvələrin
ərazi təşkilində,daxili və xarici iqtisadi əlaqələrin formalaşmasında beynəlxalq
nəqliyyat dəhlizləri mühüm əhəmiyyət kəsb etməklə yanaşı,öz aktuallığı ilə diqqət
mərkəzində olmuşdur. Ümumiyyətlə,qloballaşan iqtisadi şəraitdə ticarətin inkişafında
və digər xüsusiyyətlərə görə dünya ölkələri arasında nəqliyyat dəhlizlərinin rolu
böyükdür.Qloballaşma proseslərinin təsiri altında dünya inkişafının indiki inkişaf
etməkdə olan ölkələrin mövqeyini gücləndirmək istəyən bir mühitdə dünya siyasətinin
dövlət təsiri böyük amil üçün dünya hərbi və siyasi potensialı ilə yanaşı, iqtisadi
amillər irəli sürülür əsas iqtisadi resurslar təsiri arasında nəqliyyat sisteminin
beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin böyük rolu vardır. nəqliyyat dəhlizlərində sahiblik
dövlət siyasəti üçün yeni imkanlar yaradır və onların rəqabət üstünlükləri inkişaf edir.
Bu, daxili tranzit inkişafı ilə əlaqədar olaraq qeyd etmək lazımdır ki beynəlxalq
nəqliyyat dəhlizi dəniz nəqliyyatından fərqli olaraq dövlətlərarası əməkdaşlıq tələb
edir Belə tədbirlər planı gömrük maneələri aradan qaldırır, iqtisadi əməkdaşlığı
stimullaşdırır daha təhlükəsiz şəkildə nəqliyyatı tranzit ölkələr arasında, və inteqrasiya
proseslərinin inkişafı üçün zəmin yaradır. Dünyada geniş miqyasda regional nəqliyyat
şəbəkələrinin inteqrasiya müşahidə şəbəkələri çərçivəsində əsas bazarları və
mərkəzləri birləşdirən regionlararası miqyaslı tranzit potensialı(sərnisin və yük
dasima)vardır
7
.
Müasir nəqliyyat dəhlizləri sisteminin bütün dünya üzrə aktiv inkişaafi 1970 ci illərdən
inkişaf etməyə başlamışdır.Nəqliyyat dəhlizləri qlobal iqtisadiyyatın özəyini təskil
edir.Beynəlxaq nəqliyyat və logistika sisteminin inkisaf etməsi və infrastrukturunun
ticari və iqtisadi olaraq rolunun artmasında beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin
əhəmiyyəti böyükdür.Nəqliyyat dəhlizinin iki növü vardır.Milli və beynəlxalq.
7
http://mgimo.ru/files2/y02_2015/267918/Podberezkina-thesis.pdf
18
Beynəlxalq Nəqliyyyat dəhlizləri -ayri-ayri cografi ərazilərdə yerləsən dovlət
arasında əhəmiyyet yük və sərnişin daşimalarını təmin edən milli və beynəlxalq
səviyyədə nəqliyyat sisteminin bir hissəsidir.Buraya nəqliyyat kompexinə aid olan
nəqliyyatın bütün növləri,statisonar qurgular,eləcə də texnoloji ,təşkilatı və bir sıra
başqa strukturlar daxildir.Beynəlxalq nəqlliyyat dəhlizlərində geoiqtisadi cəhətdən
məkan paradiqması əsas götürülür.Buna görə də tənzimlənən nəqliyyat sisteminin
hüquqqi üsullarina riayet etmək önəmlidir.Həmçinin beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi iki
və daha ölkələrin sərhədindən kecməklə su və quru yolla yüklərin və sərnişinlərin
daşınmasıdır.
Ümumiyyətlə, beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin iqtisadi fəaliyyətinin tranzit
xüsusiyyəti kimi 3 növü vardır.
1.Tranzit dəhlizi(tranzit corridor)
2.Ticarət dəhlizi(trade corridor)
3.İnkisaf əsasli(development corridor)
Beynəlxalq nəqliyyat dəhlizləri məsafə olaraq ölkələr arasinda iqtisadi ticari əlaqələrin
genisləndirilməsində müstəsna rol oynayir.Magistral yollarla əhatə olunan nəqliyyat
dəhlizlərində yüklərin sərnişinlərin ən sərfəli yollarla mənzil başina catrilmasi
beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin mövcudlugu ücün əsas amillərdən biridir.Cografi atlasi
nəzər saldıqda ümumi olaraq əsas SİMAL-CƏNUB və SƏRQ-QƏRB beynəlxalq
nəqliyyat dəhlizləri mövcuddur.Burada əsas Avropa-Qafqaz-Asiya(TRACECA) və
digər nəqliyyat dəhlizləri olkələri iqtisadi cəhətdən bir birinə baglayır.Əlbəttə ki
beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin mövcud olmasi iqtisadi cəhətdən ölkənin nüfusunun
artmasına,ölkələr arasında əməkdasliğın layihələr çmərcivəsində artması,əldə olunan
gəlirlərin büdcə artımına müsbət təsiri ə əsaı isə tranzit mövqeyi əlverisli olan
ərazilərdə ücüncu olkələrə yüklərin,sərnişinlərin dəmiryolu və nəqliyyatın digər
növlərindən keçməklə ölkəyə əlavə gəlirlər qazandırır.Əldə olunan iqtisadi mənfəətlər
ölkənin milli və beynəlxalq səviyyədə potensialının artmasına.infrastukturlarin
Dostları ilə paylaş: |