87
Azərbaycan geoiqtisadi inkisaf modelinə keçici bir-biri ilə sıx baglılıqla olan
bir sıra vəzifələrin kompleks həllini tələb edir. Ölkənin nəqliyyat-rabitə xəttlərinin,
ticarət
yollarının
və
informasiya
axını
kanallarının
transregional
qlobalqovsaqlarından birinə çevrilməsi yönümündə beynəlxalq əhəmiyyətli
infrastruktur layihələrin həyata keçirir.
Nəticə etibarilə bütün sahələrdə əldə edilən nailiyyətlər Heydər Əliyev siyasətinə
alternativin olmadığını bir daha təsdiq edir. Bir zamanlar əlçatmaz olan, xəyal kimi
görünən iri layihələrin real həyata vəsiqə alması, şəhərlərimizin, rayonlarımızın, hətta
kəndlərimizin sürətlə abadlaşaraq göz oxşaması, insanların yaşayış səviyyəsinin
ildən-ilə
yaxşılaşdırılması
çoxlarımız
üçün
qürur
mənbəyinə
çevrilib.
Qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanın tranzit və yükdaşıma potensialı geniş olması ilə
seçilir.Əlverişli coğrafi mövqe, son illərnəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməs
i,həyata keçirilən irimiqyaslı layihələr Azərbaycanın tranzit və yükdaşıma
potensialından daha səmərəli
istifadə
etməklə bu sahədən daxil olan gəlirlərin
həcminin artmasına geniş imkan yaradır.
88
NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR
Məlum olduğu kimi, nəqliyyat sektoru bəşər cəmiyyətinin inkisafında müstəsna rol
oynayan amillərindən biridir.Əsrlərlə nəqliyyatın inkişafı cəmiyyətdə geden
proseslərlə yanaşı olmuş və onun istehsal sahələrinin inkişafında, məhsuldar
qüvvələrin formalaşmasında əvəzsiz rolu olmuşdur. Nəqliyyatın tranziti yüklərin və
sərnisin daşımalarının yolda üçüncü ölkədən keçməklə birölkədən digərinə və ya
aralıq məntəqələrdən keçməklə bir məntəqədən digərinə tranzit qaydaları ilə
təyinolunmuş yerə çatdırılmasıdır.Əlbəttə ki,nəqliyyatın beynəlxalq səviyyədə
hərəkət istiqaməti nəqliyyat dəhlizləri vasitəsilə həyata keçirilir və cografi mövqeyi
əlverişli olan ölkələrə tranzit potenisalının geoiqtisadi məkanda iqtisadi mənfəətini
artırmaqla yanaşı geosiyasi arenada nüfusunun artmasına imkan yaradır.Tranzit
potensialı əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olan ərazilərdə və ya ölkələr də nəqliyyat
infrastrukturunun yenidən qurulması və inkisafi ücün beynəlxalq layihələr həyata
kecirilir. Sosial sferanın inkişafı,nəqliyyatın və informasiya texnologiyaların inkişafı
ölkələrdə geosiyasi və geoiqtisadi əlaqələrin inkişafına böyük təkan verir.
Şərqlə-Qərbin qovşağında yerləşən və əlverişli,unikal coğrafi mövqeyə malik olan
ölkəmiz Azərbaycan dünya iqtisadiyyatın nəqliyyat sektorunda baş vermiş
proseslərdən kənarda qalmamış, malik olduğu tranzit potensialı dünya ölkələrinin
həmişə marağında olmuş və səmərəli iqtisadi əlaqələrin həyata kecirilməsinə zəmin
yaratmışdır.XXI əsrdəAvrasiya ölkələri arasında gedən inteqrasiya proseslərinin
intensivləşməsi,Avropa-Qafqaz-Asiya magistral dəhlizində fəaliyyət göstərən
nəqliyyat sahələrinin transxəzər nəqliyyat sisteminin İpək Yolu nun bərpası ilə
əlaqədar olaraq transatlantika Aralıq dənizi Qara dəniz və Xəzər dənizi hövzəsi
ölkələrində fəaliyyət göstərən quru və su yollarının yüksək səviyyədə yük axınlarını
ötürmək qabiliyyətinə malik olmalarında,qovşaqlarda,limanlarda həmçinin avtomobil
yollarının texniki iqtisadi göstəricilərinin yaxşılaşdırılması məqsədilə beynəlxalq
normalara uyğun yenidənqurma işlərinin aparılması mühüm məsələlərdən hesab
edilir.Bu məqsədin yerinə yetirilməsinə hər bir ölkəsinə nəqliyyat sisteminin təhlil
89
olunması və onların iqtisadi-coğrafi baxımdan qiymətləndirilməsi mühüm əhəmiyyət
kəsb edir.Bu baxımdan Azərbaycan respublikasının dünya iqtisadiyyatına qovuşması
və dünya ölkələri ilə gedən inteqrasiya proseslərində yerini müəyyən etmək üçün
müasir baxımdan nəqliyyat sahələrinin təhlil olunması olduqca vacibdir.
Azərbaycanın tranzit potensialının rentabilliyini artırmaq məqsədindən irəli gələrək
,mövcud qloballaşan iqtisadi ticari şəraitdə beynəlxalq nəqliyyat sistemində
mövqeyinin rəqabət və əməkdaşlıq müstəvisində hərtərəfli nailiyyətlərə nail olmaq
və milli iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunda inkişafını artırmaqdır .
Nəqliyyatda
sektor islahatlarının tamalanması vahid nəqliyyat siyasətinin formalasması üçün
stimul yaratmısdır. Nəqliyyat sisteminin inkisafı məsələləri iqtisadiyyatın iqtisadi
artım fazasına keçməsinə uygun olaraq, dövlətin sosial-iqtisadi prioritetlərinin həyata
keçirilməsi ilə bilavasitə baglıdır. Ölkənin nəqliyyat sektorunun və nəqliyyat
infrastrukturunun inkisafına dövlət qaqygısı ilbəil sürətlə güclənməkdədir.Vahid
iqtisadi məkanın inkisafı, mal dövriyyəsinin sürətləndirilməsi və iqtisadiyyatda
nəqliyyat xərclərinin azaldılması - mal dövriyyəsi sistemində inzibati əngəllərin və
ayrı-ayrı regionların nəqliyyat sisteminin inkisafında qeyri-bərabərliyin ləgv
olunması ilə yanası, ölkədə vahid dayanıqlı nəqliyyat səbəkəsinin yaradılmasını tələb
edir. Nəqliyyat diskriminasiyasının ləgv edilməsi məqsədi ilə vətəndasların bütün
təbəqələrinin, o cümlədən ucqar ərazilərdə yasayan vətəndasların nəqliyyatla təmin
olunması, nəqliyyat xidmətlərinin keyfiyyətinin artırılması, nəqliyyatın əhaliyə və
ətraf mühitə neqativ təsirinin azaldılması, nəqliyyat kompleksi üçün ixtisaslı
kadrların hazırlanması nəqliyyat sisteminin inkisafının əsas məqsədlərindəndir.
Nəticə etibarilə Azərbaycan Respublikası istər regional istərsə də beynəlxalq
səviyyədə olsun tranzit potenzialının düzgün istifadəsini qeyri-neft sektoru kimi
ölkənin əsas inkişaf tempi kimi qiymətləndirilməli və bu sahədə təkliflər hertererfli
dəyərləndirməlidir.Azərbaycanın Transit potensialı və beynəlxalq tranzit mövqeyinin
qiymətləndirməsi mövzusu halhazirda ölkəmiz ücün böyük əhəmiyyətə malikdir.Bu
sahədə hərtərəfli inkisaf amilləri yüksək səviyyədə həyata keçirilir.Mövcud durum
onu göstərir ki,müasir qlobbalasan iqtiadiyyatın neft sektoru ciddi səkildə
90
transformasiyaya ugradigina görə qeyri neft sektorunun inkisafina dəstək ücün əsasli
infrastruktur kimi formalasmasi ücün transit potensialından Azərbaycan səmərəli
şəkildə yararlanaraq fayda əldə etməlidir.Tranzit potensialının qiymətləndirilməsi
nəticəsində respublikasın ÜDM sində büdcəsinin formalasmasinda nəqliyyat
sektorunun və tranzit potensailından istifadə faizi qalxacaqdir.Nəticədə bununla
yanasi beynəlxalq arenada əməkdasliq artacaq nufus guclənəcəkdir.Olkədə yeni is
yerləri acilacaq və iqtisadi mənfəət artacaqdır.Simal-Cənub və Sərq-Qərb kimi
beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin kəsisməsində yerləsməsi və Baki-Tbilisi-Qars
dəmir yolu kimi nəqliyyat infrastukturlarin layihələrin istifadəyə verilməsi
Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatında önəmli yer tutacaqdır. Azərbaycan
Respublikasının dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası və xarici ticarətin
genisləndirilməsi nəqliyyat infrastrukturunun ona uygun yenidənqurulmasını,
Azərbaycanın tranzit ölkəsi kimi mövcud imkanlarından tam istifadəedilməsini, ölkə
yükdasıyıcılarının rəqabətqabiliyyətliliyinin artırılmasını və nəqliyyat xidmətləri
ixracının inkisafını tələb edir.
91
İstifadə olunmuş Ədəbiyyat siyahısı
1)
Koçetov E.G. Geoiqtisadiyyat. Dünya iqtisadi məkanının mənimsənilməsi ali
məktəblər üçün dərslik. Rus dilindən tərcümə. Bakı: ―İqtisad Universiteti‖
Nəşriyyatı- 2014.
2)
Hikmət Babaoglu.Dünya siyasəti və Beynəlxalq münasibətlər,DƏRSLİK.2009
3)
M.Nəsibov. Gələcək dünya düzəni və geosiyasi mənzərə. Siyasi proqnozların
əsasları. Ümumi hissə. I kitab. Bakı, ―Elm və təhsil ‖ nəşriyyatı, 2013, 544 səh.
4)
Həsənov Ə.M. Azərbaycanın geosiyasəti. Dərslik. - Bakı, 2015. -1056
5)
Əliyev E.Ə. Beynəlxalq nəqliyyat hüququ.Dərslik. Bakı: 2009, 868 səh.
6)
Məmmədov.Z.S. XXI :İqtisadi İnkişafın nəqliyyat faktoru.Bakı 2002.386 səh.
7)
Böyük İpək Yolu və sosial-iqtisadi yüksəlişin stimullaşdırılması
aspektləri. Müasir mərhələdə Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafının əsas
meyilləri. Azərbaycan Elmlər Akademiyası İqtisadiyyat İnstitutu. /məqalələr
toplusu/ VI cild. Bakı. Elm. 2000. 0,2 ç.v.
8)
Əmrahov M.İ.Böyük İpək Yolu.Dərslik.Baki.2011,84səh
9)
İpək Yolu: II
Respublika elmi-praktiki
konfransın
materialları
(20-27 dekabr). Bakı, 2001
10)
Azərbaycan Respublikasında nəqliyyat sisteminin inkisafına dair (2006−2015-
cu Illər) Dövlət Proqramı
11)
Azərbaycan Respublikasında avtomobil yolları səbəkəsinin yeniləsdirilməsi və
inki saf ına dair Dövlət Proqramı‖ (2006-2015-ci illər)
92
12)
Bakı-Tibilisi-Qars dəmir yolu xətti: iqtisadi dəyərləndirmələr və sosial
effektlər. Avroasiyada yeni inteqrasiya təşəbbüsləri: Mövcud vəziyyət və
gözləntilər. II Avroasiya Sosial elmlər forumunun materialları. Bakı: ―İqtisad
Universiteti‖ Nəsriyyatı
13)
Cənub-Şimal nəqliyyat dəhlizi: inkişaf meyilləri və perspektivlər. 2005-2006-
cı illərdə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində yerinə yetirilmiş büdcə
təyinatlı elmi-tədqiqat işlərinin yekununa həsr edilmiş elmi-praktiki konfransın
tezisləri. Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti. (A.F.Haсızadə ilə müştərək)
Bakı. 2007.
14)
Qloballaşma prosesində Qafqaz və Mərkəzi Asiya,iqtisadi və beynəlxalq
münasibətlər
,II
Beynəlxalq
Konqres
materialları,Qafqaz
Universiteti,Baki.2007
15)
BMT-nin Baş Katibi Kofi Annan «Biz xalqlar: Birləşmiş Millərtlər
Təşkilatının XXI əsrdə rolu» adlı məruzəsi // Avrasiyanın təhlükəsizliyi. 2000.
№1. Səh. 210-211.
16)
Regional nəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsində Bakı-Tbilisi-Qars
dəmir yolu xətti layihəsinin rolu. Azərbaycanın vergi jurnalı. Bakı: № 3, 2014.
17)
mfa.gov.az( Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyi)
18)
mot.gov.az-A(zərbaycan Respublikası Nəqliyyat Nazirliyi)
19)
azal.az- (Azərbaycan Hava Yolları)
20)
www.acsc.az/(Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi)
21)
statistika.gov.az (Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi).
93
22)
http://www.cabmin.gov.az/ (Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti)
23)
http://www.azeravtoyol.gov.az/az/pages/40/
24)
htthttp://mgimo.ru/files2/y02_2015/267918/Podberezkina-thesis.pdf
25)
http://amirabadport.pmo.ir/ru/introduction/corridors
26)
yberleninka.ru/article/n/mezhdunarodnye-transportnye-koridory- integratsiya-
stran-shos
27)
http://www.president.az/azerbaijan/silkroad
28)
http://www.azerbaijan.az/portal/Economy/Ways
29)
http://mot.gov.az/az/content/
30)
www.traceca-org.org/ru/traseka/istorija-traseka/
31)
www.xalqqazeti.com/az/news/economy/66959
32)
iqtisadiyyat.com/az/pages/8/information/4896
33)
www.azerbaijan.az/_Economy.
94
Резюме
Данная диссертационная работа посвящена транзитному потенциалу и оценке
мирового положения транзита Азербайджанской Республики. В ходе анализа
было выявлено, что расположенный в центре Восточно-Западного и Северо-
Южного транспортного коридора, Азербайджан обладает огромнейшим
транзитным потенциалом. Этот потенциал высоко оценивается как на
национальном, так и международном уровне. Транзитная перевозка грузов в
геоэкономической сфере ненефтяного сектора улучшит сотрудничество с
зарубежными странами, и в будущем будут проведены важные мероприятия
для расширения возможностей транспортного транзита. Азербайджан от этого
извлечет социально-экономическую выгоду. В диссертационной работе были
подробно рассмотрены все вопросы, связанные с транзитным потенциалом
Азербайджана.
В диссертации отмечается,что в Азербайджансой Республики развитие
транспортного сектора является одним из необходимых и важных условый
далънейшей структрной перестройки экономики. Азербайджан занимая одно из
ключевых положений в вопросах создания кратчайший транспортных
коридоров в эвро-асиатском регионе, является крупным транспортным узлов в
единой транспортной системе Эвропа-Кафказ-Асия (ТРАСЕКА). Республику
имеет сложившуйся транспортную систему,которая включает в себя
железнодорожный,автодорожный, морской, воздушный и трубопроводный
транспорт.
В соответстивии с Государственной концептуалъной программой развития
транспортного сектора Азербайджана, Президентом Азербайджана были
утверждены ряд важные программы и документы способствующие развитию
транспортного сектора.
95
Summary
Thesis is devoted to the Azerbaijan's transit potential and assessment of the
position of international transit. Through analysis, it was revealed that a
favorable geographical position in the East-West and North-South
transport corridors in the center there is a great transit potential of
Azerbaijan as a country. Whether the transit potential of both national and
international level is highly appreciated. Non-oil sector to increase its
cooperation with other countries in the field of geo-transit cargo
transportation and transit opportunities for expansion in the future and the
future economic and social benefits will be taken as an important benefit.
In connection with the transit potential of the dissertation work is
described in detail all the questions
The thesis says that, in the Republic of Azerbaijan development of the
transport sector is a necessary and important condition for further
economic restructuring, improving the competitiveness of transport
services in world markets and the integration of the country, in a
dynamically changing system of international relations.Azerbaijan
occupies one of the key provisions on the establishment of the shortest
transport corridors in the Euro-Asian region, is a major transportation hub
in a single transport system of Europe-Caucasus-Asia (TRACECA).
Republic is the current transportation system,which includes rail, road, sea,
air and pipeline transport.In accordance with the State program, the
conceptual development of the transport sector in Azerbaijan, the President
of Azerbaijan approved a number of important programs and documents
contribute to the development of the transport sector.
Dostları ilə paylaş: |