Optik tolali lazerlar? Ularning kristallarning xossalariga ta’sirini o’rganish

c
e
h
,
,
(S va a)- valent zonasidagi og‗ir, yengil spinli orbital ajralgan 
zonalardagi) kovaklarning va o‗tkazuvchanlik zonasidagi elektronlarning (juft va 
toq holatlar) to‗liq funksiyalari deb belgilashlar kiritganmiz. 
1.1-jadval. (001) va (111) turli simmetrik o„lchamli kvantlashgan o„ralar (qavs 
ichida (110) turli o„lchamli kvantlashgan o„ra) uchun tanlov qoidasi 
To‗lqin funksiyasi 
turi 
ha
cs
za
,
hs
ca
ls
,
hs
Z (X,Y,Z) 
X,Y (X,Y,Z) 
- 
- 
ca
ls
,
X,Y
(X,Y,Z) 
X,Y,Z
(X,Y,Z) 
- 
- 
 
1.2-jadval. (001) va (111) turli asimmetrik o„lchamli kvantlashgan o„ralar uchun 
tanlov qoidasi. 
To„lqin funksiyasi turi 
h
 
c
,
l
 
h
 
Z 
X,Y, 
c
,
l
 
X,Y 
X,Y,Z 
 
Bu yerda ikki holga izoh berib o‗tish joiz: 
1. Namunada simmetriya markazining yo‗kligini hisobga olingan holdagi optik 
o‗tishning ulushi eg‗tiborga olmaydigan darajada kichik qiymatlidir.
2. Nosimmetrik o‗lchamli kvantlashgan o‗ralarda holatlarning tartibiga nisbatan 
juft va toq to‗lqin funksiyalari bitta, faqat bitta tasavvur orqali shakl almashadi. 

---

33 
Endi yorug‗likning (001), (111) tekisliklar bo‗yicha o‗stirilgan simmetrik 
o‗lchamli kvantlashgan o‗rakovaklarning valent zonasidagi n va m o‗lchamli 
kvantlashgan tarmoqlari o‗rtasidagi dipol o‗tishlar bilan bog‗liq bo‗lgan yutilishini 
ko‗raylik. 
Ayni paytda ham eksperimental, ham nazariy jihatdan kam o‗rganilgan 
soha – qutblangan yorug‗likning murakkab valent zonali yarimo‗tkazichlardan 
o‗stirilgan (masalan (001)) tekislik bo‗ylab) o‗lchamli kvantlashgan o‗ralarning 
og‗ir va yengil kovaklarning o‗lchamli kvantlashgan sathlari o‗rtasidagi optik 
o‗tishlar bilan bog‗liq bo‗lgan yutilishini ko‗raylik. Kelgusida zonaviy tuzilishning 
sodda modelini tanlaymiz. Bunga asosan yarimo‗tkazgich kub simmetriyali va 
zona 
lh
hh
m
m
samaraviy massali og‗ir (engil) kovaklar energiyaviy tarmoqlarining 
ekstremumlari Brillyuen zonasining markazida yotadi deb hisoblaymiz. 
Ikki o‗lchamli sistemaning tanlangan kattaligini hisoblashqajmiy 
kristallarga nisbatan olib borilgan hisoblashlar kabi bo‗ladi, farqi normirovkalovchi 
(
V
)qajm 
o‗rniga 
(S) 
yuza 
tanlanadi. 
Shuningdek 
uch 
o‗lchamli 
x
k
k
k
,

to‗lqin vektori bo‗yicha yig‗indi ikki o‗lchamli 
}
,
{
y
x
k
k
k

to‗lqin 
vektori va o‗lchamli kvantlashgan sathlarning tartibi (n) bo‗ycha yig‗indi bilan 
almashtiriladi. Xususan yorug‗likning yutilish koeffitsienti 
)
(
X
J
cn
K
m
(1.3) 
ifoda yordamida hisoblanadi. Bunda 
)
(
*
]
)[
(
)
(
)
)
(
(
4
`
`
ln
`
ln
`
`
`
`
,
`
`
ln,
`,
`
ln,
1
2
2
)
0
(
n
l
ll
k
k
n