Optik tolali lazerlar? Ularning kristallarning xossalariga ta’sirini o’rganish

I bob Bo‘yicha umumiy mulohaza va xulosalar 

---

39 
Adabiyot tahlillaridan ko‗rinadiki, yorulikni kuchaytiradigan muxit hosil 
qilish 
mumkinligini 
va 
shu 
muxitda 
nur 
majburiy nurlanish xisobiga 
kuchaytirilishi, jumladan, santimetr to‘lqin uzunligidagi elektromagnit to‘lqinlarni 
kuchaytiradigan molekulyar generatorlar mazerlar deb atalsa, qattiq jismli, optik 
diapazonida ( = 6943 A ) ishlaydigan optik generator esa lazerlar deb ataladi.
 
Nurni kuchaytiradigan aktiv muxitning tipiga qarab lazerlar - qattiq jismli, gazli, 
yarimo‘tkazgichli va suyuqlikli lazerlarga bo‘linadi. Yanada aniqroq aytganda 
lazerlarning turlarini sinflashda majburiy yig‘ish usuli ham muxim rol o‘ynaydi. 
Majburiy yig‘ish usullari - optik, issiqlik, kimyoviy, elektroionizasion va boshqa 
usullardan iborat bo‘ladi. Lazer nurlari yuqori darajada kogerent va dastasi esa 
nihoyatda ingichka, o‘ta monoxromatik (
16
-16
mkm), katta quvvatli: masalan, 
W=20 J energiya bilan majburiy yig‘ish (optik nakachka) va 16
-3
s nurlantirilsa, 
nurlanish oqimi 
=2 
.
16
-4
J/s, R= 2
.
16
16
Vt/m
2
, tarqalish burchagi (ingichka) juda 
kichik xossalarga. Hhozirgi paytda f.i.k. 0,01 % — 75 % bo‘lgan lazerlar mavjud. 
Lekin ko‘pchilik lazerlarning f.i.k. i 0,1 - 1% oraliqda bo‘ladi. Uy temperaturasida 
uzluksiz ishlaydigan quvvatli SO
2
lazer yaratildi. Bu lazer to‘lqin uzunligi =16,6 
mkm bo‘lgan infraqizil elektromagnit to‘lqinlarni ishlab chiqaradi. Uning f.i.k. 
30% dan yuqoridir. Lazer nurlardan metallarni kesishda, payvandlashda, 
buyumlardagi nuqsonlarni aniqlashda, medisinada nozik operasiyalarni bajarishda, 
nihoyatda toza materiallar olishda, o‘lchash texnikasida, aloqada ham keng 
foydalaniladi. 
Intensiv lazer nuri suyuqlik va kristallarda sochilganda spektrning yo'ldosh 
komponentlari bilan birgalikda tushuvchi yorug‘lik chastotasi ga karrali bo'lgan 
2 , 3 , ... - optik garmonikalar ham generatsiyalanishi aniqlangan. Ba'zi 
kristallarda optik garmonikalarning intensivligi shu darajada katta bo'ladiki, ularga 
nurlanishning 30-50% quvvati to‘g‘ri keladi. Optik tola – shaffof materialdan 
ya‘ni, oyna, plastikda iborat bo‘lib, yorug‘likni uzatish uchun qo‘llaniluvchi ip 
hisoblanadi (1.5-rasm). U fan va texnika taraqiyotidagi muhim yutuqlardan biri 
hisoblanadi. U yorug‘likni o‘zining ichidagi atom yoki molekulalar yordamida 

---

40 
uzatadi. Hozirgi kunda optik tolalar turli ma‘lumotlarni uzatishda keng 
qo‘llaniladi. Bunday usulda ma‘lumotlarni uzatish o‘tgan asrning 50 yillarida taklif 
etilgan. Lazerlarning kashf etilishi optik tolalar imkoniyatlarini yanada oshirdi. 
Oynali optik tolalar kvars oynalar asosida tayorlanadi. Infraqizil nurlarni uzatishda 
bashqa materiallar, ftorsirkon, ftoralyuminiy va xalkogen oynalardan foydalaniladi. 
Hozirgi kunda plastik turdagi optik tolalar ishlab chiqildi.
Hozirgi kunda optic tolali lazerlar yig‘ish va undan foydalanish muammolari 
to‘la hal qilinmagan. Shuningdek, ular yordamida mikro- yoki nanotuzilmalarning 
xossalarini o‘rganish hal qilinmagan muammolardan hisoblanadi. Dissertatsiya 
ishida hal qilingan muammolar lazerlar texnologiyasi, ularda optik tolalardan 
foydalanish 
muammolar, 
olingan 
natijalar 
mikro- 
va 
nanotuzilmali 
yarimo‗tkazgichlarning 
xosslalarini, 
ularda 
yuz 
beruvchi 
jarayonlarni 
tushuntirishda muhim ahamiyatga ega.