Optik tolali lazerlar? Ularning kristallarning xossalariga ta’sirini o’rganish
Nochiziqli optik metodlar va ularning fizik mohiyati
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Nochiziqli optik metodlar va ularning fizik mohiyati
Optik metodlar yordamida mikro- va nanotuzilmalarni o‗rganishning samarali usullaridan biri nochiziqli optik metod hisoblanadi [15, 18]. Bu metod ham o‗rganilayotgan modda hajmidan qaytgan nurlar signallarini taxlil qilishga asoslangan. Nochiziqli optik metod yuqori vakuum sharoitida olib boriladi. Bu metod moddadan qaytgan nurlarining ikkilangan chastotada tarqalishiga asosalangan. Nurlar dastasi modda hajmida yutilganda turli yo‗nalishlarda tarqalishi mumkin. Nurlar dastasining kristal sirtiga tushishi va uning hajmida tarqalishi sxemasini 2.4 – rasmdagidek tasavvur qilish mumkin. Nurning modda sirtiga tushgan hamda uning hajmida tarqalishini asosan uch qismga bo‗lish mumkin. Sirtga tushayotgan nur uyg‗otuvchi nur bo‗lib, sirtdagi namunaning atomar yoki molekulyar tuzilmalari bilan o‗zaro ta‘sirlashadi. Modda hajmidagi yutilgan nurlar bo‗ylama hamda ko‗ndalang holatlarda tarqaladi. Nur dastasining modda hajmida turli yo‗nalishlarda tarqalishi va qaytishi moddaning 49 atomar yoki molekulyar tuzilishiga bog‗liq. Bu jarayonda ularning to‗lqin uzunliklari va chastotalari o‗zgaradi. Nochiziqli optik metodda nurlar manbasi sifatida elektron va ion nurlar dastasida keng foydalaniladi. Bu nurlar moddalarning turli xossalarini o‗rganishda qo‗llaniladi. Dastlab, elektron nurlar dastasidan foydalanish va uning mexanizmlarini ko‗rib chiqaylik. 2.4 – rasm. Nurlar dastasining moddada tarqalish sxemasi. 2.5 – rasmda moddaga yuborilgan elektron nurlarining sochilishini ifodalovchi sxema keltirilgan. Mikroskoplarda elektron nurlar dastasi qo‗llanilganda asosan quyidagi fizik jarayonlar yuz beradi. Manbadan moddaga yo‗naltirilgan nurlar birlamchi elektronlar hisoblanadi. Moddaga elektron nurlar dastasi tushishi hisobiga katod nurlanish vujudga keladi. Atom yoki molekulalar bilan o‗zaro ta‘sirlashgan birlamchi elektron nur dastalari turli ko‗rinishda tarqaladi. Modda sirtidan qaytgan elektronlar ikkilamchi elektronlar hamda rentgen nurlarini hosil qiladi. Birlamchi elektronlarning ma‘lum bir qismi modda hajmida yutilishi hotto uni teshib o‗tishi ham mumkin. Moddalarning tuzilishi va morfologiyasini o‗rganishda ion nur dastalaridan foydalanish ham samarali usullardan biri hisoblanadi. 2.6 – rasmda moddadan qaytgan nurlarning sxemasi tasvirlangan Ion nurlar dastasi modda atom yoki 50 molekulalar bilan o‗zaro ta‘sirlashganda emissiya jarayonlari yuz beradi. Bunda qaytgan nurlar bir – biridan emissiya hodisalariga mos holda farqlanadi. Emissiya hodisalari modda tarkibidagi atomar yoki molekulyar bog‗lanishlarga bog‗liq. Yuqorida, nurlar dastasining modda hajmidagi atom yoki molekulalar bilan o‗zaro ta‘siri haqida aytib o‗tgan edik. Biroq, nurlar dastalarining atom yoki molekulalar bilan o‗zaro ta‘siri mexanizmlari ochiq qolgan edi. Quyidagi bandda bu mexanizlarni ko‗rib chiqaylik. 2.5 – rasm. Skaner qiluvchi elektron nur mikroskopining sxemasi. |