Oriental Renaissance: Innovative

March
2022
 
miqdorini va tovushlar tartibini o‘zgartirib ko‘ring). To‘g‘ri, so‘zning tovush 
qobig‘ida o‘zgarish bo‘lsa-da, ma’no saqlanishi, demak, so‘zning o‘zi ham 
saqlanishi mumkin. Leqin bu hodisa (tovush qobig‘idagi o‘zgarish) “
birdaniga”
(darhol) emas, balki til taraqqiyoti jarayonida yuz bersagina shunday bo‘ladi. Bu 
hodisa tub so‘zlardagina emas, balki yasama so‘zlarda ham yuz berishi mumkin. 
Masalan,
evur – o‘gir
(aylantir),
biragu – birov
, 
iroq – yiroq, yog‘och – og‘och,
kiprik – kirpik, qo‘imi – qo‘nshi, magiz – mayiz
va hokazo. So‘zning tovush 
qobig‘ida bo‘ladigan bunday o‘zgarishlar so‘zning o‘z ma’nosi bilan yashash 
jarayonida ma’lum
 
qonuniyatlar asosida ro‘y beradi. Shuning uchun ham bu 
o‘zgarish ma’noning, shu bilan birga so‘zning yo‘qolishiga olib kelmaydi. 
So‘z tovush qobig‘ining o‘zgarishi bilan (tovushning sifat yoki miqdoriy 
o‘zgarishi, tovush tartibining o‘zgarishi bilan) ma’noning o‘zgarishi, yangi so‘z hosil 
bo‘lishi hodisasi ham bor:
ko‘r – ko‘z, artmoq – arch(i)moq) artmoq – derazani 
artmoq, stolni artmoq; archi(i)moq: kartoshkani arch (i)moq 
va boshqalar
5
. [5.9.]
 
So‘zning ikkinchi muhim belgisi ma’lum ma’noga egaligidir. Lekin so‘zlar 
ifodalaydigan ma’nolar bir xil emas. Ular eng umumiy xususiyatlari bilan ham turli 
tipga bo‘linadi. Masalan, ayrim so‘zlar ob’ektiv borliqdagi narsa – hodisa, belgi, 
harakat kabilarni bildiradi (shu narsa – hodisa, belgi, harakatni ataydi): 
bog‘, daryo, 
ko‘k, baland, o‘qimoq
va hokazo;
 

Undovlar faqat his – hayajon, buyruq – xitob bildiradi: