O‘rolov Bobur Nurali o‘g’lining

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI

Nizomiy nomidagi TDPU

Profissianal ta’lim fakultetuti

Axborot tizimlari va tehnalogiyalari yo‘nalishi

ATT-102 guruh talabasi
O‘rolov Bobur Nurali o‘g’lining
Kompyuter grafikasi fanidan
1-mustaqil ishi

Mavzu: Kompyuter grafikasining rivojlanishi. Rastr, vector,va fraktal grafikasi tushunchalari. Rang modellari va ularning xususiyatlar

O‘qituvchi: L.K.Bagbekova

Toshkent 2023
Mavzu: Kompyuter grafikasining rivojlanishi. Rastr, vector,va fraktal grafikasi tushunchalari. Rang modellari va ularning xususiyatlar
Reja:

1. 
   Kompyuter grafikasining rivojlanish tarixi
   
2. 
   Kompyuter grafikasi turlari
   
3. 
   Rang modellari haqida tushuncha va ularning turlari
   

Kompyuter - mavjud axborotni grafik shaklga o‘tkazishi mumkin, ular yordamida keyinchalik axborot taрlil qilinadi yoki bu axborotni boshkacha ko‘rinishda taqdim etish mumkin.

Kompyuter grafikasi – kompyuter yordamida yaratilgan, asosan, maxsus grafik apparat va dasturiy taminotlar vositasida yaratilgan tasviriy ifoda, ya’ni suratlar va filmlardir. Bu kompyuter ilmiy olamidagi ulkan va eng so‘nggi sohalardan biridir. Kompyuter grafikasi iborasi 1960- yilda birinchi bo‘lib Boeing kompaniyasi kompyuter grafikasi tadqiqotchilari Verne Hudson va William Fetter tomonidan kashf etilgan. Iboraning qishqartma shakli CG (Computer Graphics) bo‘lsada, ba’zan uni CGI («Computer Generated Imaginary», ya’ni kompyuterda hosil bo‘lgan tasavvur) deb talqin qilinadi.

Bularning barchasiga komp’yuter grafikasi (inglizcha «sotruter grarhiss») tufayli erishish mumkin. «Komp’yuter grafikasi» tushunchasi informatikada juda keng talqin qilinadi. Xorijiy adabiyotlarda bu bilan bir katorda yana «mashina grafikasi» (inglizcha «tashipe grarhics») va «mikrokomp’yuter grafikasi» (inglizcha «ticrosotruter grarhics») atamalari xam ko‘llaniladi. V. Giloyning fikricha, «mashina grafikasi» atamasi xisoblash mashinasi tomonidan grafik ob’ektlarni generatsiyalash, takdim etish, ishlab chikish yoki baxolash, u bilan manipulyasiya kilish xamda grafik ob’ektlar va fayllarda bo‘lgan nografik ob’ektlar o‘rtasida alokalar o‘rnatilishini bildiradi. Mashina grafikasining dastlabki tizimlari birinchi rakamli komp’yuterlar bilan birga paydo bo‘lgan. Masalan, 50-yillarning boshida Massachusets texnologik institutining «Virlvind» komp’yuteri elektron-nurli trubkalar (ENT)da joylashgan, unga birlashtirilgan displeyga ega edi. Ammo 1963 yilni komp’yuter grafikasi asrining boshlanish yili deb xisoblash qabul qilingan, chunki o‘shanda jahonga interaktiv mashina grafikasining asosiy tamoyillarini o‘z ichiga qamrab olgan «Skatglad» tizimi takdim etilgan.

Grafika fakat shu xolda interaktiv deb nomlanadiki, agar tasvirga uni bevosita tiklash paytida o‘zgartirishlarni tezkor kiritish imkoni bo‘lsa. Amerikalik olimlar U. N’yumen va R. Sprullarning fikricha «interaktiv mashina grafikasi» xisoblash texnikasini ko‘llashning barcha soxalarini o‘z ichiga oladi, ulardan interaktiv grafik tizimlar, ya’ni tasvirlar yordamida ishlab turuvchi EXM bilan o‘zaro xamkorlik qilish imkoniyatini ta’minlovchi tizimlarni ishlab chikishda bevosita foydalaniladi. 70-yillarning boshlarida minikomp’yuterlarning kashf etilishi bilan komp’yuter grafikasidan amalda foydalanish sur’atlari keskin oshib ketdi. Kasbiy birlashmalar faol shakllana boshlandi. 1974 yilda Xisoblash texnikasi bo‘yicha assotsiatsiyaning mashina grafikasi bo‘yicha maxsus guruxi, 1979 yili mashina grafikasi bo‘yicha miliy assotsiatsiya, 1980 yilda Evrografika Assotsiatsiyasi va Mashina grafikasi bo‘yicha jahon assotsiatsiyasi, 1981 yilda AQSHning Elektronika va radiotexnika bo‘yicha muxandislar institutining komp’yuter jamiyati «Mashina grafikasi va uni ko‘llash» jurnali ta’sis etildi.
1982-yilda MDX xududida birinchi marta akademik A. Samarskiy raxbarligida «Komp’yuter grafikasi» xalkaro jurnali nashr etila boshladi. Xozir komp’yuter grafikasining jahon bozori g’oyatda jo‘shqin rivojlanmoqda, quyida keltiriladigan ma’lumotlar shundan darak beradi:
1. 1995 yilda Komp’yuter grafikasini dasturiy ta’minlashni (Softwareni) sotishdan tushgan daromadlar 77 mln. AQSH dollarini tashkil kilgan, bundan IVM RS platformasi — 50%ga yakin, AMIGA — 15%, Masintosh — 35% ni tashkil kilgan.
2. 1995 yilda komp’yuter grafikasining texnik ta’minlanishi (hardware)ni sotishdan tushgan daromad 44 mln. AQSH dollaridan ko‘prokni tashkil kilgan, bundan SHK platformasi — 45%dan ko‘prokni, ishchi stansiyalar — 35% ni va xost EXM — 25%ni o‘z ichiga oladi. Iqtisodiy muammolarni xal kilishda komp’yuter grafikasi vositalaridan keng foydalanishga, eng avvalo quyidagi xollar to‘sqinlik kiladi:
Hisoblashlarning yuqori qiymati: mashina grafikasining interaktivga qayta o‘zgartirish xisoblashga va xotira xajmiga nisbatan so‘rovlar jihatidan oddiy bo‘lmagan talablarni qo‘yadi; tasvirlarni generatsiyalash uchun dasturiy ta’minlanish avval ko‘zda tutilganiga qaraganda chalkash bo‘ladi; tizimli va amaliy ta’minlanishning murakkabligi yaqqol to‘gri baholanmagan; foydalanuvchi ushbu tizimni interaktiv deb xisoblashi uchun yitarlicha qisqa vaqt ichida suratlar izchilligini generatsiyalashi mumkin emasligi. Bu qiyinchiliklarni bartaraf etishdagi katta taraqqiyot faqat mashina grafikasi sanoati o‘sishi bilan kuzatila boshlandi.
Shu vaqtdan boshlab dasturiy-texnik vositalar shunday ildamlik bilan rivojlana boshladiki, xatto shu soxadagi yuqori malakali mutaxassislar ham endi axborotlarning butun to‘liqligiga ega emas. Grafik interfeysni amalga oshiruvchi ADPning g’oyatda ommaviyligi eng avvalo shu bilan asoslanadi-ki, tasvir kommunikatsiya vositasi sifatida inson uchun tabiiyliroq, buning ustiga u SHKda ishlashda etarlicha aniklikni ta’minlaydi. Xar kanday asbob o‘z o‘zlashtirilishi jarayonida, koidaga ko‘ra, kam xarakatni talab kiladi. Komp’yuter grafikasi dasturiy ta’minlanishini ishlab chikuvchilarning ko‘pi buni xis kiladi. Mana shu bois xozirda bozorda foydalanuvchiga alohida muammolarsiz kompyuter grafikasi vositalari bilan ishlashni bilishda qo‘ldan kelgancha yordam ko‘rsatishga mo‘ljallangan ko‘pgina dasturlar mavjud. Xozirda komp’yuter grafikasi iktisodiy tahlil soxasiga, reklama faoliyati va konstruksiyalarni modellashtirishga kirib bo‘lgan, u dam olishni kizikarli kiladi va ishlab chikarishda juda keraklidir. Bu vositalar rivojlanishiga, eng avvalo, shularning paydo bo‘lishi va inson faoliyatining turli soxalariga keng tatbiq etilishi yordam bergan. Qo‘llanish soxalarining kengayishi shulardan foydalanuvchilar sonining keskin ko‘payishi xam «kiymat-unumdorlik» nisbatining keskin o‘zgarishi, xam komp’yuterlarning foydalanish imkoniyatlari rivojlanishi okibatida ro‘y berdi. shularning marketing faoliyatiga tadbik etilishi foydalanuvchilarning keng davrasi uchun ko‘z orkali tasavvur kilishning samarali vositalariga kirishni ochib berdi, uning axborotlarida yaqin vaqtlarga qadar fakat super EXM bilan ishlashda foydalanildi.
Yangi dasturiy maxsulotlar grafik vositalardan keng foydalanishga (ma’lumotlarni displey ekraniga diagrammalar va grafiklar ko‘rinishida taqdim) etishga imkon beradi, bunda interfeysning foydalanuvchi va shu o‘rtasidagi muloqot vositasining yuqori sifatiga erishiladi, bu ushbu xamkorlikni qulaylashtiradi.Kompyuter grafikasining o‘z ichiga oladigan asosiy yo‘nalishlari: interface design (interfeys dizayn), sprite graphics (sprayt grafiks), vector graphics (vector grafika), 3D modeling (3D modellash), shaders (sheyders), GPU design (GPU dizayn), computer vision (kompyuter vision) va boshqalar hisoblanadi. Uning asosiy metodikasi asosan, geometriya, optika va fizika fanlariga mutloq bog’liqdir. Kompyuter grafikasining vazifasi san’at va tasviriy ifodani foydalanuvchiga samarali va mazmunli aks ettirish va harakatllanuvchi dunyodan olingan obyektga ishlov berishdan iborat. Kompyuter grafikasi yordamida kompyuterni tushunib, u bilan o‘zaro hamkorlikda hayoliy tasvirimizni yaratish oson kechadi. Kompyuter grafikasi rivojlanishi ko‘pgina axborot vositalariga sezilarli darajada ulkan ta’sir ko‘rsatdi va animatsiya, film, reklama, video o‘yinlar umumiy olganda, grafik dizayn olamidagi inqilobga sabab bo‘ldi.
Kompyuter grafikasi atamasi juda keng ma’noni – “kompyuterdagi yozuv va tovushdan tashqari deyarli barcha narsalarni” ifodalay oladi. Odatda, kompyuter grafikasi atamasi bir qancha ma’nolarni ifodalaydi:tasviriy ifodaning kompyuter tomonidan namoyish etish va harakatlantirish (boshqarish); suratni yaratish va harakatlantirishda qo‘llaniladigan turli xil texnologiyalar; kompyuter ilmi sohasiga kiruvchi (uni ichidagi, mansub) soha bo‘lib, qaysiki raqamli sintezlash va ko‘rilayotgan tarkibiy qismni boshqarishning usullarini o‘rganadi.Kompyuter grafikasi hozirgi kunda juda keng tarqalgan. Kompyuter tasviri hozirda televideniyeda, gazetalarda, masalan, ob- havo yangiliklari yoki tibbiy tekshiruv va jarrohlik muolajalarining barcha turlaridako‘ng ko‘lamda foydalanib kelinmoqda. Yaxshi ishlangan grafika murakkab statistikalarni tushunish va talqin qilishga qulay bo‘lgan tarzda ifodalay oladi. Axborot vositalarida bunday grafikalar gazetalar, yangiliklar, hisobotlar va boshqa ko‘rgazmali materiallarda foydalaniladi. Hayoliy narsani ko‘rsatib berish uchun ko‘plab muchli manbaalar rivojlantirildi. Kompyuter tasavvurni hosil qilishni bir necha turlarga ajratadi: 2 o‘lchamli (2D), 3 o‘lchamli (3D) va jonlangan grafika (animated graphics). Texnologiya rivojlanib borishi bilan 3D kompyuter grafikasi ham keng ommalasha boshladi, biroq 2D kompyuter grafikasi haligacha keng miqyosda foydalanilib kelinmoqda. Raqamli sintezlash va ko‘rilayotgan tarkibiy qismni boshqarish(harakatlantirish) usullarini o‘rganadigan kompyuter ilmi sohasi kompyuter grafikasimi yuzada keltirdi. O‘tgan o‘n yil mobaynida axborot vizualizatsiya va 3 o‘lchamli hodisalar (arxetukura, metrologiya, meditsina, biologiya va hokazo) asosi hisoblangan maxsus vizualizatsiyalar kabi ixtisoslashgan sohalar keng miqyosda rivojlandi.