66
İSMAİL ÖZÇELİK
kısmının Ermenilerden ibaret olması nedeniyle Azeri Türkleri ile Ermeniler
arasında sert tartışmalar yaşanmış ve anlaşmazlıklar baş göstermiştir.
60
Neticede, bir taraftan Revan, diğer taraftan Karabağ havalisine Rusya ve
İran’daki Ermenilerin göç ettirilmesi, bunlara vergi muafiyetleri tanınarak bu-
ralara yerleştirilmeleri ile bu coğrafyada günümüze kadar devam edecek özel-
likle Karabağ üzerindeki Azeri-Ermeni anlaşmazlığının tohumları atılmış ve
bir çatışma zemini hazırlanmıştır.
Ermenileri çeşitli siyasî yollarla Revan ve havalisine yerleştiren Ruslar,
Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durumdan da faydalanarak, rahat hare-
ket etme imkânı bulmuştur. Nitekim Rus Çarı Nikola, Ermenilerin yerleştiril-
diği bu sahada Erivan ve Nahçıvan hanlıkları topraklarını da içine alan bir
Ermeni bölgesi oluşturmuştur. Rusya, böylece merkezi Erivan olan Ermenis-
tan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin temellerini atmıştır. Karabağ ve Azer-
baycan toprakları üzerinde zorla yaratılan bu Ermeni iskân bölgesiyle hem
Azerbaycan ikiye bölünmüş hem de Rusya Osmanlı Devleti’ne karşı bir Er-
meni tampon bölgesi oluşturmuştur.
61
Bugün Ermenistan’ın hak iddia ettiği Karabağ’daki topraklara Ermenile-
rin XIX. yüzyılda yerleştirildikleri açıkça görülmektedir. Bu durum Türkistan
ve Kafkaslarda uygulanan geleneksel Rus iskân siyasetimin bir sonucudur.
Böylelikle, Anadolu’nun “Vilâyet-i Sitte”
62
diye adlandırılan bölgelerini de
içine alacak Büyük Ermenistan idealinin temelleri atılmıştır.
63
60
Özçelik, Karabağ Tarihi ve Karabağ’da Ermeni Olayları, s. 70-74.
61
Özçelik, Karabağ Tarihi ve Karabağ’da Ermeni Olayları, s. 77-78.
62
Osmanlı Devleti’nin Altı Vilayeti olan Sivas, Mamurat’ül-aziz, Erzurum, Van, Bitlis
ve Diyarbekir illeridir. O zamanki sınırları itibariyle Merzifon’dan Hakkâri’ye, Mardin’den
Ağrı’ya kadar olmak üzere, İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’yu da kapsayan geniş
alan.
63
Geniş bilgi için bkz. Sadi Koçaş, Tarih Boyunca Ermeniler ve Türk-Ermeni İlişki-
leri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Yay., Ankara, 1967.
OSMANLI-İRAN VE RUS İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA PENAH ALİ
HAN VE İBRAHİM HALİL HAN DÖNEMİNDE KARABAĞ HANLIĞI
67
Kaynakça
Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münâsebet-
lere Dâir Arşiv Belgeleri, (Karabağ-Şuşa, Nahçıvan, Bakü, Gence,
Sirvan, Seki, Revan, Kuba, Hoy), I, (1578-1914), Başbakanlık Devlet
Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1992.
Bala, Mirza, “Karabağ”, İslam Ansiklopedisi, C 6, Milli Eğitim Bakanlığı
Yay., İstanbul, 1993.
Baykara, Hüseyin, Azerbaycan’da Yenileşme Hareketleri, Türk Kültürünü
Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara, 1966.
Budak, Mustafa, “Kafkasya ve Osmanlı Devleti, (XVI.-XX. Yüzyıllar)” Os-
manlı C 1, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999.
Caferoğlu, Ahmet, Azerbaycan, Bürhaneddin Yay., İstanbul, 1940.
Cevanşir, Ahmet Bey, Karabağ Hanlığının Tarihi, (Hazırlayan Yusuf Ge-
dikli), Selenga Yay., İstanbul, 1993.
Geybullayev, Gıyaseddin, Karabağ/Etnik ve Siyasi Tarihine Dair, Bakü,
1990.
Gökçe, Cemal, Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siya-
seti, Şamil Eğitim ve Kültür Yay., İstanbul, 1979.
Kafalı, Mustafa, “Timur”, İslam Ansiklopedisi, C 12, Milli Eğitim Bakanlığı
Yay., İstanbul, 1993.
Kafesoğlu, İbrahim, Sultan Melikşah, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul, 1973.
Karabağlı, Mirza Cevanşir, Karabağ Tarihi, (Çeviren Tahir Sümbül), Kök
Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Serisi: 4, Ankara, 1990.
Özçelik, İsmail, “Karabağ Kimindir?”, Kamu Çalışanları Aylık Mesleki Yo-
rum Dergisi, Mayıs, Ankara, 1992.
Özçelik, İsmail, “Tarihin Işığında Karabağ”, Ankara Aydınlar Ocağı Bül-
teni, Ankara, 1996.
68
İSMAİL ÖZÇELİK
Özçelik, İsmail, Devlet-i ‘Aliyye’nin Kamusal Düzeni ve Kurumları, Gazi
Kitabevi, Ankara, 2014.
Özçelik, İsmail, Karabağ Tarihi ve Karabağ’da Ermeni Olayları, Bilge
Yayınları, Ankara, 2003.
Özçelik, İsmail, Tarih ve Metodolojisi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2014.
Özçelik, İsmail, Devlet-i ‘Aliye’nin Taşra Yönetimi, Gazi Kitabevi, Ankara,
2016,
Taşkıran, Cemalettin, Geçmişten Günümüze Karabağ Meselesi, Genel Kur-
may Basımevi, Ankara, 1995.
Togan, Zeki Velidi, “Azarbaycan”, İslam Ansiklopedisi, C 2, Milli Eğitim
Bakanlığı Yay., İstanbul, 1993.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt 2, Türk Tarih Kurumu Yay.,
Ankara,1972.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt 3, Türk Tarih Kurumu Yay.,
Ankara, 1972.
Yıldırım, Dursun, Karabağ Dosyası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü
Yayınları, Ankara, 1990.
S
ƏLCUQLAR DÖVRÜNDƏN BƏHS EDƏN TARİXİ ROMANLARDA
TARİX V
Ə MÜASİRLİK PROBLEMİ
Ali HAŞİMOV
*
Özet
Min illik ortaq türk dövlətçilik tarixində Səlcuqlar dövlətinin
özünəməxsus rolu və yeri vardır. Uzun illər boyu dünya tarixində silinməz
izlər qoymuş türk imperiyaları zəngin dövlətçilik təcrübəsi, ulu mədəniyyət
və möhtəşəm dövlətçilik ənənələri formalaşdırmışdır. Bu mənada Səlcuqlar
dövlətinin yeri və tarixdəki missiyası da fərqlidir.
Diqqət çəkiləsi məqamlardan biri də Səlcuqlar dövründən bəhs edən tarixi
mövzulu əsərlərdir. Mövzusunu XI-XII əsrlərdən, intibah dövründən alan
tarixi nəsr nümunələri içərisində Məmməd Səid Ordubadinin “Qılınc və
qələm”, Oqtay Salamzadənin “
Əsrlərin sirri”, Əzizə Cəfərzadənin
“Cəlaliyyə”, Hüseyn İbrahimovun “
Əsrin onda biri” kimi tarixi mövzulu
roman və povestlərin adını çəkə bilərik.
Məmməd səid Ordubadinin “Qılınc və qələm” romanıda böyük
Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin həyatı dövrünün fonunda XI-XII əsrlər
Azərbayccan həyatı qələmə alınmış, Səlcuqlar dövrü və Atabəylər dövlətinin
bölgədəki rolu, regiondakı siyasi, mədəni, ədəbi proselər diqqət mərkəzinə
çəkilmişdir. Oqtay Salamzadənin “
Əsrlərin sirri” romanında üç yüz ilə yaxın
bir dövr mövzu alınaraq X-XII əsrlərdəki siyasi proselə yanaşı ədəbi mədəni
həyatın müxtəlif mərhələləri də ədəbi-tarixi müstəvidə qələmə alınmışdır.
Əzizə Cəfərzadənin “Cəlaliyyə” povestində də Atabəy Məhəmməd Cahan
Pəhləvanın qızı, Naxçıvan hökmdarı Cəlaliyyənin həyatı və fəaliyyəti və
*
Doç.Dr., Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Nahçıvan Bölümü, aliheshim@ya-
hoo.com
Dostları ilə paylaş: |