Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

66 

İSMAİL ÖZÇELİK 

 

 

kısmının Ermenilerden ibaret olması nedeniyle Azeri Türkleri ile Ermeniler 

arasında sert tartışmalar yaşanmış ve anlaşmazlıklar baş göstermiştir.

60

  

Neticede, bir taraftan Revan, diğer taraftan Karabağ havalisine Rusya ve 

İran’daki Ermenilerin göç ettirilmesi, bunlara vergi muafiyetleri tanınarak bu-

ralara yerleştirilmeleri ile bu coğrafyada günümüze kadar devam edecek özel-

likle Karabağ üzerindeki Azeri-Ermeni anlaşmazlığının tohumları atılmış ve 

bir çatışma zemini hazırlanmıştır.  

Ermenileri çeşitli siyasî yollarla Revan ve havalisine yerleştiren Ruslar, 

Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durumdan da faydalanarak, rahat hare-

ket etme imkânı bulmuştur. Nitekim Rus Çarı Nikola, Ermenilerin yerleştiril-

diği  bu sahada  Erivan  ve Nahçıvan  hanlıkları  topraklarını  da  içine  alan  bir 

Ermeni bölgesi oluşturmuştur. Rusya, böylece merkezi Erivan olan Ermenis-

tan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin temellerini atmıştır. Karabağ ve Azer-

baycan  toprakları  üzerinde  zorla  yaratılan  bu  Ermeni  iskân  bölgesiyle  hem 

Azerbaycan ikiye bölünmüş hem de Rusya Osmanlı Devleti’ne karşı bir Er-

meni tampon bölgesi oluşturmuştur.

61

 

Bugün Ermenistan’ın hak iddia ettiği Karabağ’daki topraklara Ermenile-

rin XIX. yüzyılda yerleştirildikleri açıkça görülmektedir. Bu durum Türkistan 

ve  Kafkaslarda  uygulanan  geleneksel  Rus  iskân  siyasetimin  bir  sonucudur. 

Böylelikle, Anadolu’nun “Vilâyet-i Sitte”

62

  diye  adlandırılan  bölgelerini  de 

içine alacak Büyük Ermenistan idealinin temelleri atılmıştır.

63

  

                                                      

60

 Özçelik, Karabağ Tarihi ve Karabağ’da Ermeni Olayları, s. 70-74. 

61

 Özçelik, Karabağ Tarihi ve Karabağ’da Ermeni Olayları, s. 77-78. 

62

 Osmanlı Devleti’nin Altı Vilayeti olan Sivas, Mamurat’ül-aziz, Erzurum, Van, Bitlis 

ve  Diyarbekir  illeridir.  O  zamanki  sınırları  itibariyle  Merzifon’dan  Hakkâri’ye,  Mardin’den 

Ağrı’ya kadar olmak üzere, İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’yu da kapsayan geniş 

alan.  

63

 Geniş bilgi için bkz. Sadi Koçaş, Tarih Boyunca Ermeniler ve Türk-Ermeni İlişki-

leri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Yay., Ankara, 1967. 

---

 

OSMANLI-İRAN VE RUS İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA PENAH ALİ 

HAN VE İBRAHİM HALİL HAN DÖNEMİNDE KARABAĞ HANLIĞI 

67 

 

Kaynakça 

Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münâsebet-

lere Dâir Arşiv Belgeleri, (Karabağ-Şuşa, Nahçıvan, Bakü, Gence, 

Sirvan, Seki, Revan, Kuba, Hoy), I, (1578-1914), Başbakanlık Devlet 

Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1992.  

Bala,  Mirza,  “Karabağ”,  İslam  Ansiklopedisi,  C  6,  Milli  Eğitim  Bakanlığı 

Yay., İstanbul, 1993. 

Baykara, Hüseyin, Azerbaycan’da Yenileşme Hareketleri, Türk Kültürünü 

Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara, 1966. 

Budak, Mustafa, “Kafkasya ve Osmanlı Devleti, (XVI.-XX. Yüzyıllar)” Os-

manlı C 1, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999. 

Caferoğlu, Ahmet, Azerbaycan, Bürhaneddin Yay., İstanbul, 1940. 

Cevanşir, Ahmet Bey, Karabağ Hanlığının Tarihi, (Hazırlayan Yusuf Ge-

dikli), Selenga Yay., İstanbul, 1993. 

Geybullayev,  Gıyaseddin,  Karabağ/Etnik  ve  Siyasi  Tarihine  Dair,  Bakü, 

1990. 

Gökçe, Cemal, Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siya-

seti, Şamil Eğitim ve Kültür Yay., İstanbul, 1979. 

Kafalı, Mustafa, “Timur”, İslam Ansiklopedisi, C 12, Milli Eğitim Bakanlığı 

Yay., İstanbul, 1993.  

Kafesoğlu, İbrahim, Sultan Melikşah, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul, 1973.  

Karabağlı, Mirza Cevanşir, Karabağ Tarihi, (Çeviren Tahir Sümbül), Kök 

Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Serisi: 4, Ankara, 1990. 

Özçelik, İsmail, “Karabağ Kimindir?”, Kamu Çalışanları Aylık Mesleki Yo-

rum Dergisi, Mayıs, Ankara, 1992. 

Özçelik, İsmail, “Tarihin Işığında Karabağ”, Ankara Aydınlar Ocağı Bül-

teni, Ankara, 1996. 

---

68 

İSMAİL ÖZÇELİK 

 

 

Özçelik, İsmail, Devlet-i ‘Aliyye’nin Kamusal Düzeni ve Kurumları, Gazi 

Kitabevi, Ankara, 2014. 

Özçelik,  İsmail,  Karabağ  Tarihi  ve  Karabağ’da  Ermeni  Olayları,  Bilge 

Yayınları, Ankara, 2003. 

Özçelik, İsmail, Tarih ve Metodolojisi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2014. 

Özçelik, İsmail, Devlet-i ‘Aliye’nin Taşra Yönetimi, Gazi Kitabevi, Ankara, 

2016,  

Taşkıran, Cemalettin, Geçmişten Günümüze Karabağ Meselesi, Genel Kur-

may Basımevi, Ankara, 1995. 

Togan, Zeki Velidi, “Azarbaycan”, İslam Ansiklopedisi, C 2, Milli Eğitim 

Bakanlığı Yay., İstanbul, 1993.  

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt 2, Türk Tarih Kurumu Yay., 

Ankara,1972. 

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt 3, Türk Tarih Kurumu Yay., 

Ankara, 1972. 

Yıldırım,  Dursun,  Karabağ  Dosyası,  Türk  Kültürünü  Araştırma  Enstitüsü 

Yayınları, Ankara, 1990. 

---

S

ƏLCUQLAR DÖVRÜNDƏN BƏHS EDƏN TARİXİ ROMANLARDA 

TARİX V

Ə MÜASİRLİK PROBLEMİ 

Ali HAŞİMOV

*

 

 

Özet  

Min  illik  ortaq  türk  dövlətçilik  tarixində  Səlcuqlar  dövlətinin 

özünəməxsus rolu və yeri vardır. Uzun illər boyu dünya tarixində silinməz 

izlər qoymuş türk  imperiyaları zəngin dövlətçilik təcrübəsi, ulu  mədəniyyət 

və  möhtəşəm  dövlətçilik  ənənələri  formalaşdırmışdır.  Bu  mənada  Səlcuqlar 

dövlətinin yeri və tarixdəki missiyası da fərqlidir.  

Diqqət çəkiləsi məqamlardan biri də Səlcuqlar dövründən bəhs edən tarixi 

mövzulu  əsərlərdir.  Mövzusunu  XI-XII  əsrlərdən,  intibah  dövründən  alan 

tarixi  nəsr  nümunələri  içərisində  Məmməd  Səid  Ordubadinin  “Qılınc  və 

qələm”,  Oqtay  Salamzadənin  “

Əsrlərin  sirri”,  Əzizə  Cəfərzadənin 

“Cəlaliyyə”,  Hüseyn  İbrahimovun  “

Əsrin  onda  biri”  kimi  tarixi  mövzulu 

roman və povestlərin adını çəkə bilərik.  

Məmməd  səid  Ordubadinin  “Qılınc  və  qələm”  romanıda  böyük 

Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin həyatı dövrünün fonunda XI-XII əsrlər 

Azərbayccan həyatı qələmə alınmış, Səlcuqlar dövrü və Atabəylər dövlətinin 

bölgədəki  rolu,  regiondakı  siyasi,  mədəni,  ədəbi  proselər  diqqət  mərkəzinə 

çəkilmişdir. Oqtay Salamzadənin “

Əsrlərin sirri” romanında üç yüz ilə yaxın 

bir dövr mövzu alınaraq X-XII əsrlərdəki siyasi proselə yanaşı ədəbi mədəni 

həyatın  müxtəlif  mərhələləri  də  ədəbi-tarixi  müstəvidə  qələmə  alınmışdır. 

Əzizə  Cəfərzadənin  “Cəlaliyyə”  povestində  də  Atabəy  Məhəmməd  Cahan 

Pəhləvanın  qızı,  Naxçıvan  hökmdarı  Cəlaliyyənin  həyatı  və  fəaliyyəti  və 

                                                      

*

  Doç.Dr.,  Azerbaycan  Milli  Bilimler  Akademisi  Nahçıvan  Bölümü,  aliheshim@ya-

hoo.com 

---