Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras
Yüklə 33,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
OSMANLI-İRAN VE RUS İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA PENAH ALİ HAN VE İBRAHİM HALİL HAN DÖNEMİNDE KARABAĞ HANLIĞI 61
her yıl Rus çarına 7.000-8.000 Manat verecek, Rus askeri kuvvetleri hanlık- larda istihdam edilecek, hanlıklar içişlerinde serbest, dışişlerinde ise Rusya’ya bağlı olacaklardı. Böylece Karabağ Hanlığı Rusya’ya bağlanmıştır. Karabağ ve Şeki hanlıklarının Rusya’ya bağlanmasından bir ay sonra İran kuvvetleri Karabağ’a saldırmışlardır. Bu durum İran ile Rusya’nın arasını aç- mış ve savaşa sebep olmuştur. General Sisianov, Bakü Hanlığı’nı ele geçirdiği sırada öldürülmüştür. Bu olaydan sonra Rusya, Kafkaslardan Bakü’ye doğru harekete geçmiştir. İran da Karabağ’a sokularak Şuşa Kalesi’ni kuşatmıştır. İbrahim Halil Han, İran’ın Şuşa’yı kuşatması üzerine ailesini Hankendi’ye gö- türmüştür. Rus Çarlığı’nın askerî kuvvetleri, Han’ın bu hareketinden şüphe- lenmişlerdir. Bu nedenle İbrahim Halil Han’ı takibe alan Rus kuvvetleri, bir gece vakti Binbaşı Lisanevich komutasında Hankendi’ye gelmiş ve İbrahim Han’ı tüm ailesiyle birlikte öldürmüşlerdir. Bu olay Şeki’de Ruslara karşı bir isyana sebep olmuştur. Şeki Han’ı, Rus kuvvetlerini Hanlığı’nın arazisinden kovmuştur. Ancak bu hadiseler olduğu sırada Rus birlikleri Karabağ’a girmiş, İran kuvvetlerini geri çekilmek zo- runda bırakmış, Bakü Hanlığı da dâhil olmak üzere hanlıklar Rus idaresine bağlanmıştır. Şeki Hanı, Rus takibinden kurtulmak için İran’a sığınmıştır. Böylece Çarlık Rusyası 1803-1805 yılları arasında uyguladığı siyasî ve askeri faaliyetler sonucunda, Karabağ Hanlığı’nı tamamen kendi topraklarına kat- mıştır.
Bu gelişmelerden sonra Karabağ topraklarına Ruslar tarafından bilinçli ve planlı bir şekilde Ermeni göçü hızlandırılmış, Türkler azınlık durumuna düşürülerek Karabağ’daki bugünkü problemlerin hazırlanmasına zemin hazır- lanmıştır. 49
Mehdi Kulu Han geçmiştir. 1813 yılında imzalanan Gülistan Anlaşması’ndan sonra, İran’ın Karabağ üzerindeki haklarından tamamen feragat ettiğini iddia eden Rusya, Karabağ topraklarına temelli olarak yerleşmeye başlamıştır. 50
İran, 1826 yılında Rusya ile yapmış olduğu Gülistan Anlaşması’nı bozmuştur.
49 Zekeriya Türkmen, “Karabağ Hanlığının Rus İdaresine Bağlanması Meselesi”, Av- rasya Etütleri, Ankara, 1996, C III, S I, s. 114-116. 50 Bala, a.g.m., s. 215. 62 İSMAİL ÖZÇELİK
Rus Devleti’ne ait topraklara sokulmuştur. Bu arada Abbas Mirza komutasın- daki İran ordusu, Şuşa Kalesi’ni kuşatmıştır. Rus kumandanı General Reutta askerinin azlığına ve mühimmatının olmamasına rağmen İran askerlerine karşı başarılı bir mukavemet göstermiş ve onları Şuşa’ya sokmamıştır. 51
mençay Anlaşması’yla son ermiştir. Azerbaycan toprakları Kuzey ve Güney Azerbaycan’ı bölen bir sınır ile çizilmiş ve iki ülke arasında paylaştırılmıştır. 52
harp esnasında Karabağ beylerinin Şuşa’yı muhasarası olumlu bir sonuç ver- memiştir. Bu başarısından sonra, Kuzey Azerbaycan’a temelli olarak yerleşen Rusya, bir müddet hanlığın eski idari teşkilatını muhafaza etmişse de, az za- man sonra, bütün memleketi yeni bir idari taksimata tabi tutmuştur. Şuşa, Ce- vanşir, Cebrail ve Zengenzur kazalarına ayrılan Karabağ, bir aralık Gence, Şirvan, Şeki, Talış, Bakü, Küba ve Derbent Hanlıklarıyla birlikte kurulması düşünülen Müslüman Vilayeti içine alınmak istenmişse de 1868 yılına kadar Bakü Vilayeti dâhilinde bulunmuştur. Bu tarihte Gence Vilayeti teşekkül et- miş ve Karabağ bu vilayetin içinde yer almıştır. 53
Bu gelişmelerden yıllar sonra, Çarlık Rusya’sında meydana gelen 1905 ihtilali
54 esnasında Ermeniler ile Azeri Türkleri arasında ilk ciddi ve kanlı ça- tışmalar başlamıştır. 1905-1907 yılları arasında devrim hareketi başladığında Çarlık, Güney Kafkasya’daki devrim taraftarları hareketi önlemek için Kaf- kasya’da karışıklığın devamını sağlamak maksadıyla Ermenilerin Türklere olan saldırılarını teşvik etmiştir. 6 Şubat 1905’te Bakü’de başlayan katliam daha sonra Erivan, Nahçıvan ve Şuşa şehirlerine sıçramıştır. 1905 yılı faciası- nın başlangıcı Bakü’de Şubat ayında yaşanan olaylar olmuştur.
51 Karabağlı, a.g.e., s. 31. 52 Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yay., Ek Cilt, İstanbul, 1986, s. 271. 53 Bala, a.g.m., s. 215-216. 54 1905 Rus Devrimi; Rusya İmparatorluğu çapında geniş yankı bulan kitlesel siyasi ey- lemlerdir. 1905 Moskova Ayaklanması örneğinde olduğu gibi, bazı eylemler doğrudan hükü- meti hedef almıştır. Saldırılar, işçi grevleri, köylü ayaklanmaları ve askeri isyanlar şeklinde gelişmiştir. Olaylar sonucunda anayasal monarşiye geçiş yapılmış ve Çarlık Duma’sı kurulmuş, çok partili seçimler yapılmış, 1906 Anayasası meydana getirilmiştir. Ancak Çarlık rejiminin yıkılması ve bazı bölgelerdeki bağımsızlık yönünde yapılan silahlı ayaklanma girişimleri başa- rısız olmuş ve bastırılmıştır. Yüklə 33,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|