Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

OSMANLI-İRAN VE RUS İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA PENAH ALİ 

HAN VE İBRAHİM HALİL HAN DÖNEMİNDE KARABAĞ HANLIĞI 

53 

 

Tebriz Hanı Necefkulu ve Hoy Hanı Ahmet Han arabuluculuk yapması 

için Gürcü Tiflis Hanı Öke Han’a başvurmuşlar ve Öke Han bunun üzerini 

hatırlı bir adamını Karabağ Hanı İbrahim Han’a göndermiştir.

31

   Bu gelişme-

lerden sonra Osmanlı Padişahı I. Abdülhamid’in bir Hattı Hümayun’u Çıldır 

Valisi Vezir Süleyman Paşa’ya göndererek izlenecek yol hakkında direktifler 

verdiği görülmektedir.

32

  

                                                      

ve irsal eyleyüb suhûlet ile rüştünü kabza-i tasarrufuna alub nehb-ü garet ve mal-ı feravan ile 

avdet eylediğinde İbrahim Han’a gururiyet gelmekle bu esnada Tebriz’e dahi itale-i himmet 

sevdasıyla merkum Nazar Ali Han’a yine efzayiş-i takviyet ile erdebil tarafından Tebriz’e irsal 

ve Tebriz Han’ı (...) Hanı tazyik ittiklerinde tâb-ı âver olamayub (...) Han firaren Hoy kal’asına 

varub Hoy Hanı Ahmed han’a iltica ettiği ve Nazar Ali Han Tebriz ahalisini kal’ada mahsur ve 

kabzen tehsire alacağını ol havalide gönderilen casuslarımız haber virmeleriyle Tebriz Hanı (...) 

Han ve hoy Hanı  Ahmed Han birer mu’teber adamların Tiflis Hanı  Öke Han’a irsal  ve (...) 

tevfîk ve fasl-ı husumet itmek içün tavassutların iltimas eylemeleriyle han-ı mumâileyh dahi 

mukaddemâ devlet-i aliyyeye sevk ve tesir ittiği Gürgin? Mirza nam mu’teberini merkum İbra-

him Han’a irsal ve tevfîklerin tahrir ve te’kid itmekle henüz haberi vürûd itmemekle bu kadarca 

arz olundu yine casuslarımız ve birer bahane ile mahsus adamlarımız içlerinde olmağla bundan 

sonra ahvalleri ne güne netice yâb olur ise mufssalan arz ve iş’ar olunur ve Revan Hanı (…) 

Han ile Tiflis Hanı Erekli Han’ın musalahaları hususî mukddemâ dahi arz olunmuş idi senevi 

vergisinden mutalebe-i kalile pesmânde olub birkaç günün zarfında tekmîl ve bast-ı müsaleme-

leri tafsilen hâk pây-ı (...) arz ve takdim olunur ve Şiraz tarafında Sadık Han dahi İsfahan’ı zabt 

iden Ali Murad Han’ın defi içün oğlu Cafer Han’ı tayin eyleyip Ali Murad Han’ın üzerinde 

olan asker ve gerdan ve Sadık Han oğluna teveccüh ittiğinden Ali Murad Han İsfahan’da olan 

ehl-i ‘iyâlini terk ve Hemedan tarafına firar idüb Irak memleketinin ihtiyarı ve istiklali şimdilik 

Sadık Han’a teveccüh ettiğini casuslarımız haber vermeleriyle zemin-i İran ihtilali mütemadi 

olub günde bir hadise zuhur ider bundan sonra isticlâb olan havâdis ve keyfiyyât peyderpey 

türab-ı kadimlerine arz olunacağı muhata ilm-i akdesleri buyruldukda ol babda emr-u fermân 

devletlü ‘inâyetlü mürüvvetlü atufetlü merhametlü veliyyü’l-ni’me kesîrü’l kerem efendim sul-

tanım hazretlerinindir” Fi 27 Şevval sene 1094.” Bkz. BOA, Hattı Hümayun, No:6, (Tarih: 27 

Şevval 1194/ 26 Ekim 1780), s. 1. Osmanlı İstihbarat elemanlarının verdikleri bilgiler çerçeve-

sinde düzenlenmiş ve Padişaha arz edilmiş olan Hattı Hümayun.  

31

 BOA, Hattı Hümayun, No:6, (Tarih: 27 Şevval 1194/ 26 Ekim 1780), s. 1. Hattı Hüma-

yun’a göre bundan sonraki gelişmeler hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Ancak sunulan arzda 

istihbarat alınmaya devam edileceği ve elde edilecek bilgilerin bilahare gün be gün aktarılacağı 

ifade edilmektedir.  

32

  “Şevketlü  kerâmetlü  mehâbetlü  kudretlü  veliyyü’ni’me  efendim  padişahım  Avar 

hâkimi Ammi Han ve Şoşi ve Karabağ Hanı İbrahim Han ile Derbend hâkimi Fethali Han me-

yanesinde vuku’ bulan münafese ve münaferet bu esnada kemâl-i safvet ve muvaffakatına mü-

beddel olub cümle askerleri hazır ve müheyya olarak vürûd-u emr-u fermana müterakib olma-

larıyla  Tiflis  üzerine  memur  kılınmalarının  tamam  vakti  idüğünü  mübeyyin  ve  hanân-ı 

mûmâileyhimaya evâmir-i aliyye tisyârı ve mesmulatlarına müsaade birle kendülere suret-i il-

tifat izharı lâzımeden olduğundan maada Çıldır tarafından dahi asâkir ve zehâyir ve sâir mal-

zeme ile i’anet olunmak mûceb-i takviyyet bazarları olacağını (...) Çıldır valisi Vezir Süleyman 

Paşa kulları tarafından bu defa tevarüd iden tahrirat ve mumaileyhimadan cânib-i müşarüniley-

hime vârid olub tahrirat-ı mezkûresiyle me’an der ‘aliyyeye irsâl eylediği hülasa itdirilüb cüm-

lesi atabe-i ‘ulyalarına arz olundu manzur-u ma’lûm-u hümâyûnları buyruldukda emr-u fermân 

---

54 

İSMAİL ÖZÇELİK 

 

 

İbrahim Halil Han’ın saltanatı, Rusya’nın toparlanıp Kafkasya’ya doğru 

yayılmaya başladığı ve İran’da da taht kavgalarının şiddetlendiği bir zamana 

rastlamaktadır. İbrahim Halil Han, 1783 yılında ilk iş olarak Gürcistan’ı ilhak 

eden Rusya’nın tahrikiyle başta Arran Katagikos

33

 olmak üzere, Karabağ’ın 

Ermeni  beyleri  tarafından  çıkarılan  bir  isyanı  bastırmıştır  (1783).  Ardından 

aynı yıl Ruslarla birlikte hareket eden Tiflis Hanı Azerbaycan hanlarının iş-

birliği sayesinde yenilgiye uğratılmıştır. Karabağ Hanı İbrahim Halil Han ile 

diğer Azerbaycan hanlarına Osmanlı Devleti’nce gönderilen hediye ve emr-i 

şerif dolayısıyla memnuniyet duymuş ve Osmanlı Devleti’ne sadakatlerini bil-

dirmişlerdir. Ardından yaşanan gelişmeler sonucunda, Tiflis Hanı Rus asker-

leriyle birlikte Dağıstan ve Azerbaycan’daki hanlıklara karşı yürüttüğü savaş-

lar sırasında Rus generalinin öldüğü ve hanın da askerleriyle çekildiği Çıldır 

Beylerbeyi  Süleyman  Paşa’dan  alınan  bir  tahrirattan  anlaşılmaktadır.  Çıldır 

Beylerbeyi Süleyman Paşa’dan alınan yazı üzerine Padişah, Hanların Osmanlı 

Devleti’ne dostluk ve bağlılıklarını isteyen bir hatt-ı hümayun hazırlatmıştır.

34

  

Ancak bundan birkaç yıl sonra durum değişecektir. Nitekim 1790 yılın-

daki bir hatt-ı hümayunda, davet olunduğu bütün seferlerde Osmanlı ordusu 

yanında Dağıstan askeriyle birlikte Tiflis Hanı ve Ruslara karşı başarılı müca-

delelerde bulunan Şuşa ve Karabağ Hanı İbrahim Han’ın, Osmanlı Devleti’nin 

kendisine asker gönderememesinden dolayı bölgede gerekli etkinliğinin kuru-

lamadığı ve bazı hanların Ruslara tabi olduğu anlaşılmaktadır. Ruslara karşı 

savaşmak isteyen İbrahim Halil Han, Osmanlı Devleti’nden yardım talebinde 

bulunmuştur. Kendisine yardım edilmezse durumun Osmanlı Devleti aleyhine 

gelişeceği ifade edilmiştir. Bununla beraber Rusya ile ittifak kuran Tiflis’teki 

Gürcistan Hanı İrakli Han da Osmanlı Devleti ile dost olmak istemiştir.

35

  

                                                      

şevketlü kerâmetlü mehâbetlü kudretlü veliyyü’nimetim efendim padişahım hazretlerinindir.” 

Bkz. BOA, Hattı Hümayun, No: 11/377 (Tarih:1200/1785), s. 1. 

33

 Katagikos veya  Katolikos tabiri, Doğu Hristiyanlığı geleneğine bağlı bazı kiliselerde 

kilisenin başında bulunan kişi için kullanılan bir unvandır.  

34

 Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair 

Arşiv  Belgeleri,  (Karabağ-Şuşa,  Nahçivan,  Bakü,  Gence,  Sirvan,  Seki,  Revan,  Kuba, 

Hoy), I, (1578-1914), Ankara – 1992, (BOA. Cevdet Dâhiliye, nr. 15122), s. 101-102. 

35

 “... sefer-i hümâyûn zuhûrundan berü hân-ı mumâ-ileyhe bi’l-cümle Dağıstan asâkiriyle 

gerek Tiflis Hanı ve gerek Moskovlu’ya îsâl-i hasaâr-u ziyan etmekde bir türlü kusur etmeyip 

ancak ibtidâ-yı seferden berü taraf-ı Devlet-i Aliyye’den ol taraflara asâkir irsâliyle kendüye 

i’ânet olunmadığından zir-i hükûmetinde olan ba’zı hânân Moskov’a teba’ıyyet etmeleriyle bu 

sene-i  mübârekede  dahi  eğer  Devlet-i  Aliye  tarafından  asâkir  ile  kendüye  imdâd  olunmazsa 

bi’z-zarûr Moskovlu ile musâlahaya mecbur olacağını beyân etmekle...” Osmanlı Devleti ile 

---