Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

46 

İSMAİL ÖZÇELİK 

 

 

Türklerin bölgeye yerleşmeye başlamasından sonra, buraya daha önce gelip 

yerleşmiş ve İslam dinini kabul etmiş olan Türkler, yöreye yeni gelen soydaş-

larını Müslümanlaştırmaya çalışmışlardır. Karabağ, Timurlular döneminde de 

Türkleşmeye devam etmiştir.

7

 Timur, Anadolu seferinden dönerken Karaman, 

Çukurova ve Suriye’den getirdiği 50.000 Türkmen ailesinin önemli bir kıs-

mını Karabağ’a yerleştirmiş, burada bazı imar faaliyetlerine girişmiştir. Ti-

mur’un  kışlak  olarak  kullandığı  Karabağ,  Akkoyunlular  tarafından  da  aynı 

amaçla kullanılmıştır.

8

  

Safevîlerin ilk dönemlerinde Karabağ’da Türk unsurunun daha da güç-

lendiği görülmektedir. Kanuni devrinde Karabağ ve havalisi Veziriazam Kara 

Ahmet Paşa tarafından alınmıştır. Kara Ahmet Paşa, Diyarbakır’dan hareketle 

Erzurum ve Kars üzerinden giderek Nahçıvan, Revan ve Karabağ’ı zapt et-

miştir.

9

  Ancak  Karabağ’ın  Osmanlı  hâkimiyetine  kalıcı  olarak  girmesi  III. 

Murad dönemine rastlar (1574-1595). Şirvan ve Bakü’yü ele geçiren Osmanlı 

kuvvetleri Ferhat ve Cafer Paşaların idaresi altında Karabağ’ı da almışlardır 

(1590).

10

 III. Ahmet zamanında (1703-1730), 1720’den sonra, Rusya’nın Ha-

zar  Denizi  kıyılarını işgal ederek  Azerbaycan’a  doğru  ilerlemesine  karşılık, 

Osmanlı Devleti’nin de harekete geçmesi üzerine iki devlet arasında imzala-

nan  İstanbul  Antlaşması

11

  sonucunda  1724  yılında  Karabağ,  Osmanlılar’da 

kalmıştır.

12

 

                                                      

7

 Mustafa Kafalı, “Timur”, İslam Ansiklopedisi, C 12, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İs-

tanbul, 1993, s. 341. 

8

 Mirza Bala, a.g.m., s. 213. 

9

 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, Cilt 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 

1972, s. 361. 

10

 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, Cilt 3, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 

1972, s. 62-65.  

11

  1724  yılındaki  İstanbul  Antlaşması,  ilk  Osmanlı-Rus  dostluk  anlaşmasıdır.  Osmanlı 

Devleti ve Rusya, İran’a saldırıp Kuzey Kafkasya’da karşı karşıya gelince, İngiltere ve Hol-

landa’nın araya girmesiyle imzalanmıştır. Bu antlaşmayla olası bir Osmanlı-Rus savaşı önlene-

rek, Safevilerin Kafkaslar’daki toprakları Osmanlı Devleti ve Rusya tarafından paylaşılmıştır. 

Antlaşmayla Derbent, Bakü Kaleleri ve Dağıstan, Rusya’ya bırakıldı. Gence, Karabağ, Ahıska, 

Revan ve Tebriz Osmanlı Devleti’ne verildi. Ancak İran’da Safevi Şahı Hüseyin’in İran’ı istila 

eden Afganlara esir düşmesiyle yönetimi ele geçiren Avşar Türklerinden Nadir Şah, bu antlaş-

mayı tanımamış ve Osmanlılara savaş açmıştır. 

12

 Uzunçarşılı, a.g.e., C 3, s. 65. 

---

 

OSMANLI-İRAN VE RUS İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA PENAH ALİ 

HAN VE İBRAHİM HALİL HAN DÖNEMİNDE KARABAĞ HANLIĞI 

47 

 

Klasik Osmanlı çağında Osmanlılara bağlı olarak Batı Kafkasya bölge-

sinde dört meliklik vardı. Bunlar, devlete vergi veren ve yarı bağımsız Dad-

yan, Güril, Açıkbaş ve Abaza meliklikleridir.

13

 Osmanlı idaresi bu meliklikleri 

bölgedeki Çıldır Beylerbeyliği vasıtasıyla kontrol altında tutmaktaydı. Çıldır 

Beylerbeyliği, ocaklık suretiyle, yani aynı aileye mensup olan Beylerbeyi ta-

rafından idare edilen hudut eyaletlerinden biriydi. Çıldır Beylerbeyi, bu me-

liklikleri murakabe altında bulundurur ve aynı zamanda bunların Kafkas ve 

İran  ile  olan  münasebetleri  hakkında  Osmanlı  Devleti’ni  haberdar  ederdi.

14

 

Çıldır ve Erzurum Beylerbeyliği yakınçağlarda hanlıklarla Osmanlı Devleti 

arasındaki ilişki ve kontrolü sağlamışlardır.  

II- Karabağ Hanlığı’nın Kuruluşu, Penah Ali Han Dönemi ve İran 

ile Olan Mücadelesi  

Karabağ Hanlığı’nın kurucusu Penah Ali Bey’dir. Ali Bey, Karabağ’da 

göçebe hayat süren Cevanşir Türkmenlerinden olup, Sarıcalı oymağındandır. 

Başlangıçta Nadir Şah’ın hizmetinde yer almış ve kendisine önemli görevler 

verilmiştir. Ancak, kendisi gibi İran sarayında görev alan kardeşinin, Nadir 

Şah’ın emriyle idam edilmesi üzerine, Karabağ’a kaçmış ve İran’a karşı ba-

ğımsızlık mücadelesine başlamıştır. İşte Karabağ Hanlığı’nın kurulması Pe-

nah Ali Bey’in bu dönemdeki faaliyetlerinin neticesine rastlamaktadır.

15

 

İran-Osmanlı  rekabetinin  hanlıklar  üzerinde  etkin  olma  mücadelesinin 

devam ettiği bir sırada, İran Azerbaycan’daki hanlıkları tazyik ederken, Os-

manlı Devleti  de buradaki hanlıkları yanına çekiyor ve onlara “yurtluk” ve 

“ocaklık” vererek, kendisine bağlamaya çalışıyordu.

16

 Örneğin 1731 yılında 

Gence Muhafızı İbrahim Paşa ve Revan Bölgesi Seraskeri olan Vezir Ali Paşa 

                                                      

13

 İsmail Özçelik, Devlet-i ‘Aliye’nin Taşra Yönetimi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2016, s. 

16. 

14

 İsmail Özçelik, Devlet-i ‘Aliye’nin Kamusal Düzeni ve Kurumları, Gazi Kitabevi, 

Ankara, 2014, s. 202. 

15

 Özçelik, Karabağ Tarihi ve Karabağ’da Ermeni Olayları, s. 59. 

16

 Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair 

Arşiv  Belgeleri,  (Karabağ-Şuşa,  Nahçivan,  Bakü,  Gence,  Sirvan,  Seki,  Revan,  Kuba, 

Hoy), I, (1578-1914), Ankara – 1992, (BOA. Nâme-i Hümâyûn Defteri, nr. 7, s. 237-239), s. 

72-73. 

---