Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

34 

İBRAHİM TELLİOĞLU 

 

 

sebebiyle  Ani  şehrini  kimsenin  fethedemeyeceğine  inanıyorlardı.  Romalılar 

da  bir  hile  ile  şehrin idaresini ele  geçirmişti.

26

  Sultan  Alp  Arslan’ın  Ani’ye 

düzenlediği seferin kaynaklara çok farklı şekillerde yansımasının altında bu 

sebep vardır.  

Ani  seferi hakkında  en ayrıntılı  bilgiler  Ermeni  kaynaklarında  bulunur. 

Dönemin en önemli kaynaklarından olan Aristakes, 1064’te on binlerce aske-

rini toplayan Selçuklu hükümdarının Ani’yi kuşattığını, uzun süren çatışma-

lardan  sonra  büyük  kayıplar  veren  Ermenilerin  daha  fazla  dayanamadığını, 

şehri savunanlar iç kaleye kargaşa oluştuğunu ve şehrin düştüğünü yazar.

27

 

Urfalı Mateos ise “Bir kara bulut gibi” tasvir ettiği Alp Arslan’ın “on binlerce” 

insanın yaşadığı Ani’yi kuşattığını yazar. O sırada şehirdeki bin bir kilisede 

kurtuluş  için  ayin  düzenlendiğini  kaydetmekteydi.  Selçuklu  askerleri  şehre 

girdikten sonra taş üstünde taş kalmamış, “ikisi iki elinde, birisi de dişlerinin 

arasında olmak üzere üç keskin bıçak” ile merhametsizce halkı öldürmüşler, 

kent kısa sürede kan denizine dönmüştü.

28

 XII. yüzyıl tarihçisi olan Urfalı Ma-

teos, Ani şehrinin kaybedilmesini şahitlerinde bile bulunmayan büyük abartı-

larla anlatmıştır. Onun bu mübalağalarının kutsal şehirlerini kaybetmiş olma-

nın acısından kaynaklandığı açıktır. Ancak ondan sonra gelen tarihçiler de bu 

abartıları eserlerinde tekrarlayınca

29

 bir kişinin yaptığı hakikat sınırlarını aşan 

değerlendirmeler Türk imgesinin en önemli unsurları haline getirilmiştir. Bi-

raz  daha  heyecandan  uzak  davranan  Anili  Samuel  1064’te  şehrin  Alp  Ars-

lan’ın eline geçtiğini, büyük bir katliam yapıldığını, kadın ve çocukların esir 

alındığını yazarken hem fazla teferruata girmez hem de diğer meslektaşları 

gibi mübalağa yapmaz.

30

 Çamiçyan da Samuel gibi Ani şehrinin kaybedilişini 

anlatırken diğer kaynaklardan daha yalın bir dil kullanır. Onun tasvirinde en 

öne çıkan, kenti idare edenleri söz başında ismen zikredip tanımlayarak Sel-

çukluların Bizans yöneticilerinden şehri aldığını bilhassa ifade etmesidir. Dük 

unvanlı Bagarat ve yardımcısı Gürcü Gregory, Alp Arslan kenti kuşattığında 

                                                      

26

 Victor Langlois, Collection des Historiens Anciens et Modernes de l’Arménie, C I, 

Paris, 1880, s. 401.  

27

 Aristakes Lastivertc’i’s History, s. 61 vd, 162 vd. 

28

 Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi, s. 119 vd. 

29

 Smbat Sparapet’s Chronicle, s. 29; Kirakos Ganjakets’i’s History of the Armeni-

ans (nşr. R. Bedrosian), New York, 1986, s. 83 vd; Müverrih Vardan, “Türk Fütuhatı Tarihi”, 

s. 177. 

30

 Edouard Dulaurier, Recherches sur la Chronologie Armenienne, C I, Paris, 1859, s. 

297. 

---

 

ORTA ARAS HAVZASININ SELÇUKLU HÂKİMİYETİNE GİRMESİ 

35 

 

Ani’yi idare etmekteydi. Muhasara sürerken yerli soylular büyük bir gayretle 

kenti savunmakla birlikte bu ikisinin yanlış idaresi yüzünden kargaşa çıkmış 

ve Selçuklular bu sayede şehre girebilmişti. Ondan sonra da rakam vermeksi-

zin Selçukluların büyük bir kıyım yaptığını ve bunun Alp Arslan’ın ilk zalim-

liği olduğunu da yazarak sözlerini noktalar.

31

 

Ani’nin Selçuklular tarafından fethedilmesine en çok ilgi gösteren Bizans 

tarihçisi Mikhael Attaleiates’tir. Onun yazdıklarına bakılırsa askerler için ay-

rılan ödeneği başka işlerde kullanan Bagrat’ın bu tavrı yüzünden oldukça güç 

kaybeden ordu bir yana şehrin savunmasına katılan ve savaşmaktan bihaber 

olan, çoğunluğunu esnafların oluşturduğu ahali de kendi içindeki çekişmeler 

yüzünden layıkıyla görev yapamıyordu. Sürekli saldırılar sonucu surlarda olu-

şan çatlaklara yüklenen Selçuklu askerleri, 18 Ağustos 1064 günü hem kapı-

ları hem de surların belirli bir bölümünü yıkarak kente girdiler. Kentte büyük 

bir kıyım olurken ahalini kılıçtan geçirilmesine sessiz kalan yöneticiler iç ka-

leye çekilerek canlarını kurtardılar. Bir süre sonra yiyecek sıkıntısına düşen 

bu grubun, canlarının bağışlanması karşılığında iç kaleyi teslim etmesiyle Ani 

şehri tamamen Selçukluların eline geçmiş oldu.

32

 Sultan Alp Arslan fethettiği 

yerleri müttefiki olan Şeddadilerin emiri Ebu’l Asvar’ın oğlu Minuçehr’in ida-

resine bırakmıştır.

33 

Kısa süre sonra Gürcü Kralı Bagrat elçi göndererek Sel-

çuklulara vergi vermeyi kabul etmiştir.

34

 Ardından Şirvan emirinin de Sultan 

Alp Arslan’a bağlılığını bildirmesiyle

35

 Selçukluların Kafkasya’daki hâkimi-

yeti perçinlenmiştir.

 

1064’te uğradığı hezimetten sonra Gürcü Kralı Bagrat, ülkesindeki otori-

tesini koruyabilmek için çare aramaya başlamıştır. Bunun için Selçuklularla 

bağını  koparması  gerekmektedir.  Ancak  düşüncesini  gerçekleştirebilecek 

gücü  yoktur.  O  da  Alanlardan  destek  alarak  Selçuklulara  karşı  mücadeleye 

girişmiştir. Selçuklu kaynakları 1065’te Gürcü kralının yolladığı ordunun Ber-

dea’yı  yağmaladığını  yazar.

36 

Böylece  Bagrat,  Selçuklularla  yapmış  olduğu 

                                                      

31

 History of Armenia by Father Michael Chamich, C II, s. 150 vd. 

32

 Bkz. Mikhael Attaleiates, Tarih, s. 88-91. 

33

 M. Brosset, Gürcistan Tarihi, s. 288. 

34

 Hüseyni, Ahbâr üd-Devlet is-Selçukiyye, s. 24 vd; Y. Bedirhan, Selçuklular ve Kaf-

kasya, s. 160. 

35

 Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi, s. 118 vd. 

36

 Hüseyni, Ahbâr üd-Devlet is-Selçukiyye, s. 30; Ahmed b. Mahmud, Selçuk-Nâme, C 

I, s. 76. 

---