Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

30 

İBRAHİM TELLİOĞLU 

 

 

1048’den sonra Doğu Anadolu’ya Türkmen akınları sürmüştür. Bunların 

en önemlisi Kutalmış’ın 1054’te Kars’a düzenlediği akındır. Şehre giren Sel-

çuklu beyi hisarı alamadığı için kenti ele geçiremeden geri dönmek zorunda 

kalmıştı.

13

 Aynı yıl bu kez Tuğrul Bey, Azerbaycan ve Doğu Anadolu üzerine 

sefere çıkmıştır. Selçuklu Sultanı 1054 yılının başlarında Erran ve Azerbay-

can’a geldiğinde, Şeddadi emiri Ebu’l Asvar ona boyun eğerek adına hutbe 

okutmuştu. Tuğrul Bey de bu bağlılığı kabul etmiş ve emirden rehine alarak 

ülkesini idare etmesine izin vermiştir.

14

 Şeddadilerin saf değiştirmesinin her-

hangi bir savaş olmaksızın gerçekleşmesi ilk defa bir Selçuklu sultanının böl-

geye gelmesiyle dengelerin kısa sürede nasıl değişebildiğini açıkça ortaya çı-

karmaktadır. 

Şeddadileri kontrol altına aldıktan sonra Doğu Anadolu üzerine yürüyüşe 

geçen Selçuklu Sultanı, Muradiye ile Erciş’i fethetmiştir.

15

  Buradan Malaz-

girt’e gelip ordugâhını kuran Tuğrul Bey, kendisi şehri kuşatırken ordusunun 

bir kısmını üç kola ayırarak Anadolu içlerine göndermiştir. Olayların yakın 

tanığı bir Ermeni kaynağına göre, bunlardan en kuzeye çıkanlar, batıda Sam-

sun’dan doğuda Çoruh boylarına, oradan da Kafkas dağları eteklerine ulaşan-

lardır.

16

 Tercan, Sason Dağı ve Oltu bölgesine yayılan grubun yanı sıra Kars 

havalisine de giden birlikler buralara hâkim olan Gagik’in ordusuyla karşılaş-

mış ve onları mağlup etmişlerdir.

17 

Bu sırada Tuğrul Bey de Malazgirt’i ku-

şatmaya devam etmekteydi; ancak, Bizans’ın bölgedeki en müstahkem şehri 

olan  bu  kenti  almak  mümkün  olmadı.

18 

Buradan  yukarı  Aras,  Murad  Suyu-

Bingöl Suyu arasındaki bölgeyi ele geçiren Selçuklu Sultanı, Avnik’ten Erzu-

rum önlerine gelmiştir. Daha sonra kuzeye yönelerek Bizans’ın İberya tema-

sındaki kaleleri dolaşan Sultana karşı bölgede görev yapan komutanların hiç-

                                                      

13

 René Grousset, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi (nşr. S. Dolanoğlu), İstan-

bul, 2005, s. 581 vd. 

14

 V. Minorsky, Studies in Caucasian History, London, 1953, s. 54. 

15

  Urfalı  Mateos  Vekayi-Nâmesi  (952-1136)  ve  Papaz  Grigor’un  Zeyli  (1136-1162) 

(nşr. H.D. Andreasyan), Ankara, 1987, s. 100 vd. 

16

 Bkz. Aristakes Lastivertc’i’s History, s. 93 vd.  

17

 Ernst Honigmann, Bizans Devletinin Doğu Sınırı  (nşr. F. Işıltan), İstanbul, 1970, s. 

179. 

18

 Aristakes Lastivertc’i’s History, s. 100 vd.; History of Armenia by Father Michael 

Chamich, C II, s. 143. 

---

 

ORTA ARAS HAVZASININ SELÇUKLU HÂKİMİYETİNE GİRMESİ 

31 

 

biri çıkıp da savaşmaya cesaret edememiştir. Buradan tekrar Malazgirt önle-

rine gelen Sultan, şehri yeniden kuşatmış ancak ele geçiremeden yaklaşan kış 

sebebiyle ülkesine geri dönmüştür.

19 

Tuğrul Bey’in Doğu Anadolu seferiyle birlikte ilk kez bir Selçuklu sultanı 

Azerbaycan ve Doğu Anadolu’ya girmişti. Bu harekât ile birlikte Selçuklular 

bölgedeki Roma askeri gücünün onlara karşı duramayacak kadar zayıf oldu-

ğunu fark etmişti. Şeddadilerin Selçukluların yüksek hâkimiyetini kabul et-

mesi  ise  Kafkasya’daki  ittifakların  nasıl  şekilleneceği  açısından  önemli  bir 

adımdı. Bölgedeki Hristiyan unsurlar aralarındaki ihtilaflara rağmen Romalı-

ların yanında yer alırken Müslümanlar da Selçukluların tarafında saf tutmak-

taydı. Diğer yandan bazı Bizans tarihçilerinin vurguladığı üzere

20 

bu ittifakla 

birlikte Romalıların doğu sınırındaki savunma gücü büyük ölçüde zarar gör-

müştür.  

Tuğrul  Bey’in  ölümünden  sonra  yerine  yeğeni,  Çağrı  Bey’in  oğlu  Alp 

Arslan (1063-1072) geçti. O iç sıkıntıları hallettikten sonra ilk iş olarak Kaf-

kas seferine çıktı. Böylece Tuğrul Bey döneminde ilk adımı atılan fetihler ye-

niden başlamış oldu. Bu sırada Gürcü Krallığı’nın başında IV. Bagrat bulun-

maktaydı. Ancak muhaliflerin özellikle de Orbelian ailesinin tahtı ele geçirme 

çabaları ülkeyi oldukça karıştırdığı gibi hükümdarı da güçsüz hale getirmişti.

21

 

Aynı  devirde  Roma  İmparatorluğu’nun  başında  da  Konstantinos  Dukas 

(1059-1067) vardı. O da otuz yıldan beri devam eden taht kavgaları yüzünden 

büyük güç kaybetmiş bir devletin başındaydı ve Alp Arslan Kafkasya seferine 

çıktığında  Macar  isyanıyla  uğraşmaktaydı.

22

  Selçuklular  Doğu  Anadolu’ya 

kadar ilerlediği sırada onlara karşı durabilecek devletler bu durumdaydı. Ro-

malıların ve Gürcülerin içinde bulunduğu bu durum Sultan Alp Arslan’ın Kaf-

kasya seferinin sonuçlarını yakından ilgilendirecektir.  

                                                      

19

 R. Grousset, Ermenilerin Tarihi, s. 585 vd. 

20

  Bkz.  George  Finlay,  History  of  the  Byzantine  and  Greek  Empires,  C  II,  London, 

1854, s. 19 vd.; Louis Brehier, The Life and Death of Byzantium (nşr. M. Vaughan), New 

York, 1977, s. 178 vd. 

21

 Bkz. R. Grousset, Ermenilerin Tarihi, s. 588 vd. 

22

 Bkz. Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi (nşr. F. Işıltan), Ankara, 1999, s. 302-

317. 

---