Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

URARTU KRALLIĞININ KUZEY YAYILIMI VE ORTA ARAS 

HAVZASI 

13 

 

kanıtlar bakımından karanlık bir süreçtir. Dağınık haldeki bir grup yazılı bel-

geden isimleri bilinen bir dizi kral söz konusu olsa da bu süreçte krallığın du-

rumunu  net  olarak  bilememekteyiz.  Bu  süreçte  Urartu’nun  kuzeye  bilhassa 

konumuz olan Orta Aras Havzası’na yönelik politikası da karanlıkta kalmak-

tadır. Bu durumda kuzeydeki ülkelerde ve Orta Aras Havzası’nda etkin olduğu 

bilinen son Urartu kralı II. Rusa’dır. Olasılıkla bu süreçte Urartu Devleti var 

olma  savaşı  verdiğinden  kuzeye  yönelik  yayılımını  ve  Aras  Havzası’ndaki 

varlığını çok da devam ettirebilecek bir güçte değildi. 

Sonuç 

Sonuç olarak Dağlık Doğu Anadolu’nun sömürüye (sefer-ganimet esa-

sına) dayalı ilk merkezi politik gücü olan Urartu Krallığı’nın yayılım politika-

sında kuzeyinde yer alan topraklar her zaman önemli olmuştur. Bu yöndeki 

yayılım politikalarında öncelikli hedefi Van Gölü Havzası’na en yakın toprak-

lardan biri olan Aras Havzası, bilhassa Orta Aras Havzası’dır. Lojistik önemi 

dışında  havzanın  sahip  olduğu  zengin  tarım  ve  hayvancılık  potansiyeli 

Urartu’nun bölgeye yönelmesinde etkili olmuştur. Nitekim Urartu krallarının 

bu  bölgedeki  ülke  ve  kabilelerden  ganimet  ve  vergi  olarak  aldığı  ürünlerin 

başında hayvanlar, tarımsal ürünler ve tutsak insanlar gelmektedir. Aynı za-

manda Aras Nehri Vadisi, Urartu’nun kuzeye yönelik askeri seferleri için iz-

lediği  ana  güzergâhlardan  biriydi.  Yazıtlarda  geçen  Muna  Nehri’nin  Aras 

Nehri olup olmadığı tartışma konusudur.

28

  

Yöreye  yapılan  sefer  kayıtları  göstermektedir  ki  Urartu  ile  çağdaş  dö-

nemde Orta Aras Havzası büyüklü küçüklü birçok kabileye ve beyliğe ev sa-

hipliği yapmaktaydı. Urartu yazıtlarına göre Orta Aras’ın iki büyük düzlüğü 

olan Iğdır ve Doğubayazıt ovaları Erkua Ülkesi’ni nehrin karşısındaki Ararat 

(Erivan)  Ovası  ise  Aza  Ülkesi’ni  oluşturmaktaydı  (Resim.4  ve  5).  Nitekim 

                                                      

28

 I. Argişti’nin yıllıklarında geçen Muna Nehri’nin Aras Nehri mi yoksa onun kollarından 

biri olan  Karasu  Nehri  mi  olduğu  tartışmalıdır.  Ayrıntılı bilgi  için  bkz.  Kenan  Işık,  Urartu 

Yazılı  Kaynaklarında  Geçen  Yer  Adları  ve  Lokalizasyonları  (Yüzüncü  Yıl  Üniversitesi 

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi) Van, 2015.  

---

14 

MEHMET IŞIKLI 

 

 

Urartu yazılı belgelerine göre havzada yer alan çok sayıda kabile, kent ve kon-

federasyonun içinde öne çıkan isim başkenti Luhuini kenti olan Erkua/Erikua 

Krallığı’dır

29

 (Resim.7).  

Kurucu  krallarla  başlayan  Orta  Aras  Havzası’nın  kontrol  altına  alınma 

süreci özellikle I. Argişti’nin havzayı kolonileştirmesiyle zirve yapar. Bu dö-

nemde bölgeye ciddi Urartu yatırımları yapılmıştır. Bu yatırımların arkeolojik 

izleri (bölgede Urartu ve çağdaşlarının kanıtları) bölge genelinde (havza ülke-

lerinde) bugüne değin yapılmış olan kazı ve yüzey araştırmaları çalışmalarıyla 

açık bir şekilde ortaya koymuştur.

30

  Bu  yatırımlar  sayesinde  bölgede  askeri 

politik ve ekonomik nitelikli bir tür üs yaratılmış ve bu lojistik destek saye-

sinde  Urartu  daha  kuzeydeki  hedefleri  olan  Sevan  Gölü  Havzası  ve  Yukarı 

Aras Havzalarında da etkin olabilmeyi başarmıştır.  

Hiç şüphe yok ki Aras Havzası arkeolojik açıdan olağanüstü bir zengin-

liğe sahiptir. Bu sadece Urartu dönemi için değil, onun öncesi ve sonrası dö-

nemler için de geçerlidir. Ne yazık ki bölgede bugüne değin yapılan arkeolojik 

araştırmalar özellikle ülkemiz toprakları içerisinde kalan kesim için daha çok 

yüzey araştırmaları yoğunluklu yapılmıştır.

31

 Yapılan araştırmalar havza ge-

                                                      

29

 Bölgede araştırmalar yapan Özfırat’a göre Luhuini kenti Doğubayazıt Ovası’ndaki Gre 

Herşe veya Kasım Tığı kalelerinden biri olabilir. Aynur Özfırat, “Yerel Bir Krallık: Erikua”, 

ArkeoAtlas Dergisi, Sayı: 4, İstanbul, 2005, 79. Aynur Özfırat, “Ağrı Dağı ve Van Gölü Hav-

zası Yüzey Araştırması, (Muş-Bitlis-Van-Ağrı-Iğdır İlleri ve İlçeleri)”, Mustafa Kemal Üni-

versitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Kazı ve Araştırma Projeleri, Eds. A. 

Özfırat, N. Coşkun, Antakya, 2014, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları 51, s. 17-43. 

30

 Oktay Belli - Veli Sevin, Nahçıvan’da Arkeolojik Araştırmalar, İstanbul, 1999; Raf-

faelle Biscione , Simon Hmayakyan and Neda Parmegiani (Eds), The North-Eastern Frontier 

and Non-Urartians in the Sevan Basin I. The Southern Shores, Documenta Asiana, Volume: 

VII, Roma, 2002; Aynur Özfırat - Catherine Marro, “2004 Yılı Van, Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey 

Araştırması”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı: 7, Ankara, 2007, s. 1-20; Lauren 

Ristvet - Hilary Gopnik - Veli Bakhshaliyev - Hannah Lau - Safar Ashurov - Robert Bryant, 

“On the Edge of Empire: 2008 and 2009 Excavations at Oglanqala, Azerbaijan”,  American 

Journal of Archaeology, 2012, s. 321-362. 

31

 Aynur Özfırat - Catherine Marro, “2004 Yılı Van, Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey Araştır-

ması, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı: 7, Ankara, 2007, s. 1-20; Aynur Özfırat, 

“Archaeological Investigations in the Mt. Ağrı Region: Bronze and Iron Ages”, Proceedings 

of the 6th International Congress of the Archaeology of the Ancient Near East (ICAANE), 

Volume 2, Wiesbaden, 2010, s. 525-538. 

 

---