Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

22 

MEHMET IŞIKLI 

 

 

 

Resim 6: II. Rusa’nın Etiuni Ülkesi’ne Sefer Yaptığından Söz Eden Ayanis 

Tapınak Yazıtı (Ayanis Kazı Arşivi) 

---

 

URARTU KRALLIĞININ KUZEY YAYILIMI VE ORTA ARAS 

HAVZASI 

23 

 

 

Resim 7: Doğubayazıt Ovası’ndaki Gre Herşe ve Kasım Tığı Kaleleri (Er-

kua Krallığı’nın krali kenti Luhuini ?) ve Iğdır Ovası’nda Karakoyunlu Ka-

lesi (Minuahinili yerleşimi ?) (Özfırat 2014, Resim.18’den alıntı) 

---

---

ORTA ARAS HAVZASININ SELÇUKLU HÂKİMİYETİNE 

GİRMESİ 

İbrahim TELLİOĞLU

*

 

 

Özet 

MÖ  339’da  Çoruh  nehri  ile  Tiflis  arasında  bulunan  Kıpçaklardan  beri 

Türklerin Orta-Aras havzasında var olduğu bilinmektedir. Çağrı Bey’in 1016-

1021  arasında  düzenlediği  keşif  akınıyla  Selçuklular,  bu  bölgenin  kendileri 

için oldukça elverişli bir yurt olduğunu görmüşlerdi. Dandanakan Zaferi’nin 

ardından devlet kurduktan kısa süre sonra Selçuklular bu bölgeye yönelmiştir. 

1045’te Gence önlerinde yapılan savaştan itibaren Kafkaslar ve Anadolu’nun 

fethine girişmişlerdi. 1047’de Hasan Bey’in ordusu Zap Suyu civarında imha 

edilse de 1048 Pasinler Zaferi’yle Anadolu’daki Türk ilerleyişi sürdü. Bu za-

ferle Doğu Anadolu’da Selçuklular büyük saygınlık kazandı. 1054’te Tuğrul 

Bey düzenlediği seferle Muradiye, Erciş gibi yerleri fethederken Doğu Ana-

dolu’nun mevcut durumu görme imkânı buldu. Sultan Alp Arslan zamanında 

yapılan faaliyetlerle birlikte Kafkaslar ve Anadolu’nun fethi hız kazandı. O 

tahta geçtikten kısa süre sonra Şubat 1064’te düzenlediği sefer ile Gürcü Kral-

lığı’nı hâkimiyeti altına aldı. Oğlu Melikşah da vezir Nizamül Mülk ile birlikte 

Iğdır  ve  çevresini  fethetmişti.  İki  ordu  Nahçıvan’da  buluştuktan  sonra  Ani 

üzerine yürüdüler. Burası Ermeniler için önemli bir dinî merkezdi. Aynı za-

manda güçlü surları sebebiyle kentin alınamayacağını düşünmekteydiler. 16 

Ağustos  1064’te  Ani,  Selçukluların  eline  düştü.  Şehrin  fethedilmesiyle  Bi-

zans’ın Doğu Anadolu’daki savunma hattı büyük zarar gördü. Ani’nin düşme-

sinden sonra Kars’taki Ermeni prensi Gagik de Selçuklulara bağlılığını bildir-

mişti. Böylece Anadolu’nun fethi için ilk önemli adım atılmış oldu.  

Anahtar Kelimeler: Orta Aras bölgesi, Selçuklular, fetih, Tuğrul Bey, 

Alp Arslan 

                                                      

*

  Prof.Dr.,  Ondokuz  Mayıs  Üniversitesi  Fen-Edebiyat  Fakültesi  Tarih  Bölümü,  SAM-

SUN. telliogluibrahim @gmail.com 

---

26 

İBRAHİM TELLİOĞLU 

 

 

THE CENTRAL ARAS REGION ENTERING INTO THE 

DOMINATION OF THE SELJUK EMPIRE 

Abstract  

It  is  known  that  the  Turks  have  lived  in  the  region  of  the  central  Aras 

since 309 B.C. when the Kiptchaks came to the region. With the help of the 

first discovery incursions into the region, the Seljuks had understod that the 

region was a suitable place for them to be a homeland. Following the Danda-

nakan victory and having established their own state they headed towards this 

region. They had started to conquer the Caucasus and Anatolia since the 1045 

War in Gence. Despite the fact that the army of Hasan Beg was defeated aro-

und the Zap River the Turkish advancement continued in Anatolia with the 

victory of Pasinler. Through this victory the Seljuks gained a prestige in the 

Eastern part of Anatolia. Tuğrul Beg had been able to see the current state of 

the Eastern Anatolia while conquering the places such as Muradiye, Erciş, etc. 

in the campaign of 1054. During the period of Alp Arslan the conquest of the 

Caucasus and Anatolia speeded up by means of the campaigns. Soon after Alp 

Arslan came to the throne he managed to take the Georgian Kingdom under 

his domination with campaign of February 1064. His son called Melikşah to-

gether with Nizamül Mülk had conquered Iğdır and its surrounding. After the 

two armies had met in Nahçıvan they marched towards Ani. It was an impor-

tant holy center for the Armenians. However they thought that it was not pos-

sible to conquer it due to its strong walls. Ani went into hands of Seljuks on 

16 August 1064. When the town was conquered the defence line of the By-

zatine in the Eastern Anatolia had been considerably destroyed. After the fall 

of Ani, the Armenian prince Gagik had declared his dependence to Seljuks. 

Thus the first step had been taken towards the conquest of the Anatolia. 

Key  Words: The  Central Aras region,  the  Seljuks,  conquering, Tuğrul 

Beg, Alp Arslan. 

---

 

ORTA ARAS HAVZASININ SELÇUKLU HÂKİMİYETİNE GİRMESİ 

27 

 

Orta Aras ismi esas itibariyle Aras boylarına verilen coğrafî adlardan bi-

risidir. Kabaca bir coğrafi tabirle kuzeyde Kars-Iğdır hattından güneyde Nah-

çıvan’a kadar uzanan bu bölge Türklerin MÖ IV. yüzyıldan beri tanıdığı bir 

coğrafyadır. Gürcü kaynakları MÖ 339 yılında Makedonyalı İskender’in or-

duları bölgeye yöneldiğinde Kıpçakların bölgede bulunduğunu yazar.

1

 Bölge-

deki  Türk  varlığının  tarihi  derinliğini  göstermesi  bakımından  büyük  öneme 

sahiptir.  Bir  kayda  göre  MÖ  II.  yüzyılda  Kars  civarında  başka  bir  topluluk 

daha  görülmüştü.  Ermeni  tarihçilerinin  üstadı  olarak  kabul  edilen  Horenli 

Musa, MÖ 149-127 arasındaki bir tarihte Kars ile Pasin arasında Bulgarların 

Vanand boyunun bulunduğunu yazmaktaydı.

2

 Orta Aras havzası o zamanlar-

dan  beri  Türklerin  yerleştiği  bir  yerdi.  Selçukluların  bölgeye  yönelmesi  ise 

Çağrı Bey’in keşif seferiyle birlikte başlar. 

Selçuklular daha devlet kurmadan üç kol halinde varlıklarını sürdürmeye 

çalıştıkları dönemlerde Samanoğulları, Karahanlılar ve Gaznelilerin hüküm-

ranlığı altındaki yerlerde kendilerine yurt aramışlardı. Bunlardan Samanoğul-

ları ile işbirliği yaparak Buhara civarına yerleşmişlerse de 999’da bu devletin 

diğer iki devlet tarafından ortadan kaldırılmasından sonra yeniden yurt arayı-

şına  girmişlerdi.

3

  İşte  bu  dönemde  Çağrı  Bey  bir  keşif  seferine  çıkmıştır. 

1016’da başlayan bu seferde Selçuklu akıncıları ilk kez Orta Aras havzasına 

varmışlardı. Van Gölü’nden kuzeyde Becni’ye kadar ilerleyen Selçuklu or-

dusu ciddi bir direnişle karşılaşmamıştı. Van’da karşılarına çıkan Ermeni kuv-

vetlerini büyük ölçüde yok eden Çağrı Bey kuzeye doğru ilerlediğinde Nahçı-

van’daki Gürcü kuvvetleri karşısına çıkamadı. Becni’de karşılarına çıkan Va-

sak Pahlavuni komutasındaki ordu da mağlup olmuş Vasak da hayatını yitir-

mişti.

4

 1021’de tamamlanan bu sefer sonucunda Selçuklular kendilerine yurt 

                                                      

1

 M. Brosset, Gürcistan Tarihi (nşr. H. D. Andreasyan-E. Merçil), Ankara, 2003, s. 16 

vd. 

2

 Moses Khorenats’i, History of the Armenians (nşr. R. W. Thomson), London, 1980, s. 

135 vd. 

3

  Bu  dönem  hakkında  bkz.  Sadruddin  Ebu’l-Hasan  Ali  ibn  Nasır  ibn  Ali  el-Hüseyni, 

Ahbâr  üd-Devlet  is-Selçukiyye  (nşr.  N.  Lugal),  Ankara,  1943,  s.  2  vd.;  Muhammed  b. 

Hâvendşâh  b.  Mahmûd  Mîrhând,  Ravzatu’s-Safâ  (nşr.  E.  Göksu),  Ankara,  2015,  s.  17-26; 

Reşîdü’d-dîn Fazlullah, Cami’ü’t-Tevârih (nşr. E. Göksu-H. H. Güneş), İstanbul, 2011, s. 71 

vd.; Ahmed b. Mahmud, Selçuk-name, C I (nşr. E. Merçil), İstanbul, 1977, s. 3 vd. 

4

 Aristakes Lastivertc’i’s History (nşr. R. Bedrosian), New York, 1985, s. 20; Müverrih 

Vardan, “Türk Fütuhatı Tarihi” (nşr. H. D. Andreasyan), Tarih Semineri Dergisi, S I-II (1937), 

s. 172 vd.; History of Armenia by Father Michael Chamich, C II (nşr. J. Avdall), Calcutta, 

1827, s. 111 vd. 

---