Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

36 

İBRAHİM TELLİOĞLU 

 

 

anlaşmayı  bozmuş  oldu.  Sultan  Alp  Arslan’ın  bölgenin  idaresini  bağladığı 

Şeddadilere  saldıran

37

  Gürcü  hükümdarı  açıkça  Selçuklulara  karşı  ayaklan-

mıştı. Bu gelişmeler üzerine Sultan Alp Arslan ikinci kez Gürcüler üzerine 

sefere çıktı. 

Sultan Alp Arslan Kartli’ye yöneldiği sırada Ermeni Kralı Kvirike, Tiflis 

emiri ve Şeddadiler de ordusuna dâhil olmuşlardı. 1068 yılı başlarında Aras’ı 

geçip ikinci kez ülkeye giren Selçuklu ordusuna karşı çıkamayan Bagrat ku-

zeye kaçarken, Sultan, altı hafta içinde Tiflis ve Rustavi çevresindeki alanı ele 

geçirmiştir.  Alp  Arslan’a  elçi  göndererek  yeniden  itaatini  bildiren  Gürcü 

Kralı’nın bu talebini kabul eden Selçuklu Sultanı, haraç vermesi şartıyla Bag-

rat’la yeni bir antlaşma imzalamak suretiyle Gürcüleri yeniden Selçuklulara 

bağlamıştır. Tiflis ve Rustavi’yi Gence emiri Fadlun’un idaresine bırakan Sel-

çuklu hükümdarı bölgede hâkimiyetini yeniden tesis etmiş bir halde başken-

tine geri döndü.

38

 

Sonuç olarak Orta Aras havzasındaki Türk varlığının MÖ IV. yüzyılda 

başladığı anlaşılmaktadır. Ancak buraların Türk yurdu haline gelmesinde Sel-

çukluların büyük rolü vardır. 1018’de bölgeye ulaşan Çağrı Bey’in keşif akın-

cıları Selçukluların yerleşebileceği çok güzel bir ülke bulmuşlardı. Çok büyük 

bir güç tarafından korunmayan bu topraklarda çok fazla insan da yaşamamak-

taydı. Nüfus belirli merkezlerde yoğunlaşmıştı ve Selçukluların konar-göçebe 

hayatını sürdürebileceği kırlık alan büyük ölçüde ıssızdı. İşte bu keşif Danda-

nakan  Zaferi’nin  akabinde  devletin  kurulmasından  sonra  Selçukluların  böl-

geye yönelmesine temel teşkil etmiştir. 

Tuğrul Bey döneminde başkentin Rey kentine taşınması Kafkasların ve 

Anadolu’nun  fethedileceğine  dair  ilk  önemli  işaretlerden  birisiydi.  1045’te 

Gence’de Romalılarla mücadeleye girişen Selçuklular Tuğrul Bey döneminde 

onların  Kafkasya  ve  Doğu  Anadolu’daki  gücüne  önemli  darbeler  vurdular. 

1047’de Hasan Bey Romalılar tarafından Zap Suyu üzerinde tuzağa düşürülüp 

şehit  edilse  de  bu  Selçuklu  akınlarını  durdurmaya  yetmedi.  1048’de  Pasin-

                                                      

37

 V. Minorsky, Studies in Caucasian History, s. 75.  

38

 M. Brosset, Gürcistan Tarihi, s. 290 vd.; Hüseyni, Ahbâr üd-Devlet is-Selçukiyye, 

s. 30 vd; R. W. Thomson, Caucasian History, s. 301; Les Turcs Au Moyen-A.g.e., s. 16 vd; 

V. Minorsky, Studies in Caucasian History, s. 66. 

---

 

ORTA ARAS HAVZASININ SELÇUKLU HÂKİMİYETİNE GİRMESİ 

37 

 

ler’de  kazanılan  zaferle  Bizans  İmparatorluğu’nun  Doğu  Anadolu’daki  sa-

vunma gücüne ilk büyük darbe vuruldu. Bundan sonra da Selçuklu akıncıları 

Orta Aras bölgesine gelmeye devam etti; ancak, 1954’te Tuğrul Bey’in ko-

muta ettiği bir orduyla bizzat bölgeye gelmesi yörenin fethedilmesine verdik-

leri önemi göstermesi bakımından çok değerlidir. Bu seferle birlikte Selçuk-

lular, Romalıların bölgedeki savunma gücünün çok büyük olmadığını görmüş-

lerdir. Bölgenin sosyo-ekonomik durumu da Çağrı Bey’in geldiği dönemden 

çok farklı değildir. Sadece Romalılar yöredeki prensliklere son vermiş ve böl-

genin tamamına hâkim olmuştu. Ancak bunu yaparken siyasî yapısını değiş-

tirdikleri yerlerin savunulması için yeterince önlem almamışlardı. Bu ihmal 

Orta Aras havzasının Selçuklu hâkimiyetine girmesini kolaylaştırıcı sebeple-

rin başında gelmektedir. 

Orta  Aras  havzasının  fethi  Sultan  Alp  Arslan  zamanında  olmuştur.  O, 

tahta geçtikten kısa süre sonra Kafkasya seferine çıkmış ve amcası zamanında 

çeşitli ilerlemeler kaydedilen yerleri fethetmeye başlamıştır. Gürcü kralını it-

aat altına aldığı 1064 seferinde oğlu Melikşah ve veziri Nizamül Mülk de Iğdır 

ve çevresini fethetmiş, Nahçıvan’ı alan Selçuklu ordusu ardından Ani şehrini 

kuşatmıştır.  Burası  Doğu  Anadolu’daki  Bizans  savunması  hattının  merkezi 

kabul edilebilecek oldukça önemli bir yerdi. Ayrıca Ermeniler için mühim bir 

dini merkezdi. Uzun süren kuşatmadan sonra 16 Ağustos 1064’te şehir fethe-

dildi. Bundan sonra Selçuklulara karşı bölgede ciddi bir direniş olmadı. Kars 

hâkiminin  Selçuklulara  bağlanması  bunun  ilk  örneğidir.  Ermeniler  Ani’nin 

kaybedilmesinden ve Selçuklu ilerleyişinden Romalıları sorumlu tuttu ve on-

larla işbirliği yapmamaya başladı. 1068’de ikinci Kafkas seferine çıkan Alp 

Arslan bölgede kontrolü sağlayarak Orta Aras havzasını yurtları olarak gör-

düğünü  ve  buralarda  huzursuzluk  çıkaranlara  sert  tepki  göstereceklerini 

açıkça belli etti.  

---

38 

İBRAHİM TELLİOĞLU 

 

 

Kaynakça 

Abû’l-Farac, Gregory, Abû’l-Farac Tarihi, C I (nşr. Ö. R. Doğrul), Ankara, 

1987. 

Ahmed b. Mahmud, Selçuk-nâme, C I (nşr. E. Merçil), İstanbul, 1977.  

Aristakes Lastivertc’i’s History (nşr. R. Bedrosian), New York, 1985. 

Azimî Tarihi Selçuklularla İlgili Bölümler (nşr. A. Sevim), Ankara, 1988. 

Brehier, Louis, The Life and Death of Byzantium (nşr. M. Vaughan), New 

York, 1977. 

Brosset, M.,  Gürcistan  Tarihi  (nşr.  H.  D.  Andreasyan-E.  Merçil),  Ankara, 

2003. 

--------------, Les Ruines d’Ani Capitale de l’Arménie sous les Rois Bagra-

tides Histoire et Description, Saint Pétersburg, 1861. 

Dulaurier, Edouard, Recherches sur la Chronologie Armenienne, C I, Paris, 

1859. 

Finlay, George, History of the Byzantine and Greek Empires, C II, London, 

1854. 

Grousset, René, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi (nşr. S. Dola-

noğlu), İstanbul, 2005. 

Hamdullah Kazvini, Tarih-i Güzide (nşr. A. Nevai), Tahran, 1923. 

History  of  Armenia  by  Father  Michael  Chamich,  C  II  (nşr.  J.  Avdall), 

Calcutta, 1827. 

Honigmann, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı (nşr. F. Işıltan), İstanbul, 

1970. 

Hüseynî, Sadruddin Ebu’l-Hasan Ali ibn Nasır ibn Ali, Ahbâr üd-Devlet is-

Selçukiyye (nşr. N. Lugal), Ankara, 1943. 

İbnu’l Adîm, Kemâluddîn Ebu’l-Kâsım Ömer, Buğyetu’t-Taleb fî Tarih Ha-

leb, C II, Şam, 1954. 

---