Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

OSMANLI-İRAN VE RUS İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA PENAH ALİ 

HAN VE İBRAHİM HALİL HAN DÖNEMİNDE KARABAĞ HANLIĞI 

55 

 

Bu arada İran’da bir kısım hanlıkları kendine bağlayan Esterâbâd

36

 Hanı 

Ağa Muhammed Han’a tabi olmayan Revan, Şuşa, Gence, Tiflis, Dağıstan ve 

Şirvan hanlıkları aralarında ittifak kurulmuştur. Muhammed Han da bu ittifakı 

yıkmak için müttefik hanlara karşı saldırı hazırlığı yapmıştır. Mezkûr Han’ın 

Revan’a saldırması durumunda Kars, Bayezid, Erzurum, Van ve civarının bü-

yük zarar göreceği ve halkın böyle bir saldırı karşısında göçe mecbur kalırsa, 

önceden olduğu gibi Osmanlı sınırları içinde himaye olunması hususunda Ha-

lil İbrahim Han, Osmanlı Payitahtı’na başvurmuştur. Bu minval üzere, Padi-

şah I. Abdülhamid döneminde Revan’ın Osmanlı mülkü olduğunu hatırlatan 

Revan Hanı Muhammed Han da Osmanlı Devleti’nden yardım istemiş ve Ka-

rabağ, Gürcistan vesaire Azerbaycan memleketlerinden gelecek mültecilerin 

kabulü için gerekli önlemlerin alınması ricasında bulunmuştur.  

Tahran’dan hareketinden itibaren Ağa Muhammed Han’ın

37

 durumundan 

haber almak için gönderilen casusların verdiği malumata göre, Şuşa ve Kara-

bağ civarındaki köyler tahrip edilmiştir. Ağa Muhammed Han, daha sonra Tif-

lis’e hücum etmiştir. Gürcistan Tiflis Hanı karşı koyamayıp kaçmış ve nereye 

gittiği bilinememiştir. Osmanlı Devleti, hudut halkına zarar vermemesi için 

uygun  bir  görevlinin  hediyelerle  mahalline  gönderilerek  durumunun  tahkik 

edilmesinin faydalı olacağını düşünüp bu yönde girişimde bulunmuştur.

38

 An-

cak  sonraki  gelişmelerden  anlaşılıyor  ki,  Gürcistan  Tiflis  Hanı  İrakli  Han, 

                                                      

Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri, (Karabağ-

Şuşa, Nahçivan, Bakü, Gence, Sirvan, Seki, Revan, Kuba, Hoy), I, (1578-1914), Ankara – 

1992, (BOA, Hatt-ı Hümayûn, nr. 57046), s. 132.  

36

 İran’ın kuzeyinde bulunan bir şehir.  

37

  Ağa  Muhammed  Han  Kaçar,  Kaçar  Aşireti’nin  reisi  (1742-1794),  1794-1925  yılları 

arasında İran’a hakim olan Kaçar Hanedanı’nın kurucusudur. 1794-1797 yılları arası İran Şahı 

olarak hüküm sürmüştür. Adil Şah emirleri ile öldürülen babasi Muhammed Hasan Han yerine 

Kaçar aşiretinin reisi olmuştur. 1794’te İran Şahları olan Zend Hanedanı’nın mensupları ara-

sında İran Şahlığı için çıkan saltanat kavgasından faydalanarak kendini İran Şahı ilan etmiş ve 

1794-1925 yılları arasında Şah olarak hakimiyet sürüp, Kaçar Hanedanı’nın kurucusu olmuştur. 

1797’de yerine İran Şahı olarak yeğeni Feth Ali Şah Kaçar geçmiştir.  

38

 “... Ağa Muhammed Han’ın hâl ü harekâtım istihbar zımnında Tahran’dan hareket ey-

lediten berü sırren ve alenen cevâsîs ib’âsmdan hâli olmavub ez-cümle hân-ı mûmâ-ileyh Şuşa 

Kal’ası  üzerinde iken hâsseten ordusuna tesyîr  eylediğimiz casuslar vârid olub merkumların 

nutk u takrirlerinde hân-ı mûmâ-ileyh muhasara eylediği Şuşa ve Karabağ’ın etrâf u enhâsında 

vâki’ kurâ ve şenliklerinin küllisini tahrîb ve kal’a-i mezbure üzerinde imrâr-ı evkât etmeyüb 

ordu ve hey’et-i  mecmu’asıyla hareket  ve Tiflis üzerine irhâ-yı  inân-ı sür’at ve mukaddemâ 

Revan muhasarasına ta’yîn eylediği birâderi Ali Kulu Han Serdâr’a dahi âdem gönderüb serdâr-

ı mumâ-ileyh Revan hânının isti’fâ ve isti’mânına mebnî hân-ı merkumun karındaşını ve evlâd 

ü ıyâlini ve Revan ekâbirinden beş on kadar mu’ayyen serkerdelerini rehn ü ahz ve Revan hânını 

kemâ-kân kal’asında terk ve zevât-ı merkumunu Tebriz tarafına isrâ ve kendüsü dahi kalkub 

---

56 

İSMAİL ÖZÇELİK 

 

 

Şuşa ve Karabağ Hanı İbrahim Halil ile birlikte bir ittifak kurmuştur. Nitekim 

bu iki han büyük bir kuvvetle Gence’ye hücum etmişlerdir. Mevcut yazışma 

ve kayıtlardan anlaşıldığına göre, Osmanlı Devleti’nin yine bölgede ve han-

lıkları kendisine bağlamada bu yıllarda pek başarılı olamadığı ve elçiliklerle 

hediye göndermek suretiyle pasif bazı girişimlerle ilişkilerin geçiştirildiği an-

laşılmaktadır. 

Aslında Revan Hanlığı ve diğer bazı hanlıklar 1795 yılında Osmanlı top-

rağıydı. Sultan I. Abdülhamid devrinde Revan’ın Devlet-i Aliye mülkünden 

olduğu ve İran tarafından gelen saldırılara karşı yardım talebinde bulunan Re-

van Hanı Muhammed Han’ın yazılı isteğinden anlaşılmaktadır. Burası ile be-

raber Karabağ, Gürcistan vesaire Azerbaycan memleketlerinin muhafazasına 

yardım edilmesi ve hatta buralardan gelecek mültecilerin kabul edilmesi için 

gerekli tedbirlerin alınması çeşitli yazışmalarla istenmiştir.

39

  

Karabağ Hanı İbrahim Halil Han’da bu yıllarda Osmanlı Devleti ile ko-

ordineli çalışmış ve Hanlıklar ile İran ve Rusya arasındaki ilişkiler neticesinde 

kendi aralarındaki münasebetleri Osmanlı Devleti ile yaptığı yazışmalarla ge-

rekli tedbirler konusunda bilgilendirmeler yapmıştır. Mesela 9 Mayıs 1795 ta-

rihinde gönderdiği bir yazıda Halil İbrahim Han, İran’da birçok hanlıkları ken-

dine bağlayan İran Şahı Ağa Muhammed Han’ın elde edemediği Revan, Şuşa, 

Gence, Tiflis, Dağıstan ve Şirvan hanlarıyla Şemhal’in aralarında ittifak oluş-

turduklarını bildirmiştir. Bu yazıda Ağa Muhammed Han’ın mezkûr müttefik 

                                                      

Gence’ye karîb Şamkür nâm mahalde Ağa Muhammed Han’a mülakat ve askeri dahi ordu-yı 

mezkûra lühûk ve ba’dehû hân-ı mûmâ-ileyh hey’et-i mezbûresiyle doğru Tiflis Kal’ası’na te-

veccüh ve hücûm ve Tiflis hânı dahi hân-ı mûmâ-ileyh in zuhurundan çend rûz ilerüce ihtişâd 

eylediği askeriyle kal’adan taşra altı sâ’at mesafe Hasan suyu ta’bir olunur mahalde otururken 

hân-ı mûmâ-ileyhe karşu duramayub der-akab tayy-i evtâd-ı ikâmet ve firâr semtine rû-gerdân 

ve il ve ülke-yi  ra’iyyeti dahi  bir fırkası Kür Suyu’nu mürur edüb çar tarafına  vürûd ve bir 

fırkası  dahi  Kars  ve  Çıldır  havalilerine  münteşir  oldukların  cevâsîs-i  merkûme  kulları  tâ 

Şuşa’dan Tiflis’e gelinceye dek ordu-yı mezbûr ile berâberce gelüb keyfiyyet-i hâl-i merkûmeyi 

bi’l-mu’âyene görüb takrir ve haber verdiklerinden sonra tekrâren Tiflis’e bas eylediğimiz câsu-

sun avdetinde Ağa Muhammed Han mâh-ı Rebî’u’l-evvelin evâ’ilinde Tiflis’e duhûl ve kabza-

i zabt u teshîre getürdüğü ve Tiflis hânı dahi gaybet edüb şimdiki hâl kangı taraf gitdiği ma’lûm 

olmadığı hâlâtı derece-i sıhhatde haber vermekle...” Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk 

Hanlıkları  Arasındaki  Münâsebetlere  Dâir  Arşiv  Belgeleri,  (Karabağ-Şuşa,  Nahçivan, 

Bakü,  Gence,  Sirvan,  Seki,  Revan,  Kuba,  Hoy),  I,  (1578-1914),  Ankara  –  1992,  (BOA, 

Hatt-ı Hümayûn, nr. 6694), s. 148. 

39

  Osmanlı  Devleti  ile  Azerbaycan  Türk  Hanlıkları  Arasındaki  Ünâsebetlere  Dair 

Arşiv  Belgeleri,  (Karabağ-Şuşa,  Nahçivan,  Bakü,  Gence,  Sirvan,  Seki,  Revan,  Kuba, 

Hoy), I, (1578-1914), Ankara – 1992, (BOA. Hatt-ı Hümâyûn, nr. 6748), s. 151-155. 

---