Ovqatlanish va salomatlik

Ovqatlanish va salomatlik.
To’g’ri ovqatlanish asosida uchta oqimning-moddalar, energiya va axborotning birlashuvi yotadi. Bu uchta oqimning mavjudligini ta’minlash uchun, asosan oziq moddalar bilan tashqi muhitdan boshlang’ich material tushib turishi kerak. Asosiy oziq moddalarga oqsillar, yog’lar, uglevodlar, suv, vitaminlar, meneral moddalar, fitansidlar kiradi.
Oqsillar organizmda quyidagi vazifalarni bajaradi:
- plastik hujayralarning qurilish materili;
- katalitik, fermentlarning asosiy qismini tashkil etadi;
- immun, turning individual xossasini namoyon qiladi;
- transport, qonning qismini tashiydi.
Ovqat tarkibidagi oqsillar 20 ta aminokislotadan iborat, ulardan 8 tasi almashtirilmaydi (ya’ni organizmda sintezlanmaydi). Azot havo bilan kiradi (arterial qonda azot miqdori venoz qonga nisbata ko’p). Yo’g’on ichakda ba’zi bir aminokislotalar sintezlanadi. Almashtirilmaydigan aminokislotalar 30% dan kam bo’lmasligi kerak. Yetuk oqsillar hayvondan, yetuk bo’lmagan oqsillar o’simlikdan kelib chiqadi. 1-1,5g vaznga oqsilni normada qabul qilish kerak, lekin bunda 1g oqsil miqdorida 1mg vitamin C yuborish kerakligini inobatga olish lozim, bo’lmasa ovqat hazm qilish buzilib, yo’g’on ichakda oqsil chiriydi. Hayvonda yuzaga keladigan aminokislotalar yig’imi, odam organizmi uchun kerakli aminokilotalar yig’imi, odam organizmi uchun kerakli aminokislotalarga yaqin. 46-48⁰ C issiqlikda ovqatga ishlov berilganda oqsillar koagulyatsiyasi, 54⁰ C da esa fermentlar aktivligi yo’qolib, oqsillar hazm qilinishi pasayadi.
Yog’lar organizmida ko’p vazifalarni bajaradi:
- hujayra qurilishi uchun plastik material (jinsiy va asab hujayralarining qobig’i 50% yoshdan iborat);
- gormon sentezida ishtirok etadi (gipofiz, buyrak usti bezi gormonlari);
- organizmning yuqori energetik zahirasi hisoblanadi (1g yonganda 9,3 kkal issiqlik chiqadi);
- A,K,E vitaminlar funksiyasi uchun kerak.
Zamonaviy odam ratsioniga o’simlik va hayvon yog’lari kiradi. Birinchisiga yarim tuyingan yog’ kislotalar kiradi. Linolin kislotasi organizmda sintezlanmaydi. Hayvon yog’lari tarkibidagi xolimikron, xoesterin yog’ pufaklari qonning quyilishiga olib keladi. Bu yog’lar tok sinlarni yig’adi. O’simliklar yog’lari yarim to’yingan kislotalardan tuzilgan. Bu turdagi kislotalar xolesterin va uning hosilalarining organizmdan chiqib ketishiga sabab bo’ladi. Qaynatilganda yog’lar aldegid, keton tanachalari va radikallar, konserogenlargacha parchalanadi. Ovqat hazm qilish traktikada yog’lar fermentlar yordamida glitsirin va yog’ kislotasigacha parchalanadi. Organizmning yog’larga bo’lgan ko’plik ehtiyoji 25-30g