O`zbek tili iboralarga juda boy til hisoblanadi

4. Ibora va tasviriy ifodalar nutq o„stiruvchi vositalar

. 

Ibora  va  tasviriy  ifodalar  ham  nutq  o„stiruvchi  asosiy  vositalardan  biri 

hisoblanab,  ular  o„quvchilarning  lug„at  boyligining  muhim  qismi  sanaladi.  Ibora 

va  tasviriy  ifodalar  leksikologiya  bo„limida  o„rganilib,  nutqimizni  boyitadigan, 

go„zallashtiradigan  va  ta‟sirchanligini  oshiradigan  vositalardir.  O„quvchilar 

nutqini o„stirish uchun ona tili mashg„ulotlarida iboralarni o„tishda gapda berilgan 

so„zlarni  iboralar  bilan  almashtirish,  ular  ma‟nosini  sharhlash,  ma‟no 

darajalarining  oshib  yoki  kamayib  borishini  taqqoslash  kabi  amaliy  ishlardan 

foydalanish maqsadga muvofiqdir.Masalan, 

1.

 

U ishni oson bajardi. – U ishni xamirdan qil sug„urganday bajardi. 

2.

 

Bu  xushxabarni  eshitgan  onam  juda  xursand  bo„ldi.  –  Bu  

xushxabarni eshitgan onamning chehrasi ochildi

.

 

---

 

23 

Bu  gaplarning  birinchisida  fikr  sodda,  oddiy  qilib  aytilgan  bo„lib, 

ikkinchisida esa fikr birinchisiga qaraganda ta‟sirli, ifodali, obrazli qilib berilgan. 

Birinchi  gapda  ifodalagan  ma‟no  darajasi,  ikkinchi  gapda  yanada  oshib  boradi, 

ma‟no  kuchayadi.  Bu  gaplarni  taqqoslaganimizdan  ko„rinib  turibdiki,  iboralar 

qatnashgan  gaplar  so„zlovchining  maqsadini  aniq,  ta‟sirchan  qilib,  so„zlovchi  va 

tinglovchining hayajonini qo„zg„aydi, kayfiyatiga ham ta‟sir qiladi. 

Bundan  tashqari  o„quvchilarga  iboralar  lug„atini  tuzdirish,  iboralarga  zid 

ma‟noli,  muqobil  yoki  so„z  birikmalari  tanlash  kabi  mashqlardan  foydalanish, 

shuningdek,  o„quvchilar  badiiy  asarni  o„qiyotganda  uchraydigan  shakldosh, 

ma‟nodosh, zid ma‟noli iboralar ma‟nosi sharhlangan izohli lug„at daftari tutsalar, 

mazkur  so„zlar  ishtrok  etgan  gaplar  tuzsalar  so„z  boyligini  oshirish  va  nutqiy 

mahoratini takomillashtirishda  muhim ahamiyat kasb etadi. 

Shuningdek,  nutqda  tasviriy  ifodalardan  to„g„ri,  o„rinli  foydalanish  nutq 

go„zalligini  taminlovchi,  uni  jozibali  qiluvchi  asosiy  usullardan  biri  sanaladi. 

Bunda narsa yoki shaxs nomlarini tasviriy ifoda orqali berish yoki tasviriy ifodani 

predmet  nomi  bilan  almashtirish,  ularning  ma‟nolarini  sharhlash,  ular  ishtrokida 

gap va matnlar tuzish foydalidir. 

Tasviriy  ifoda  qatnashgan  gap  va  qatnashmagan  gapni  taqqoslab, 

ma‟nolarini izohlash ham o„quvchilar nutqini rivojlantiradi. Masalan, 

1.

 

Bahor faslida issiq o„lkalardan qushlar uchib keladi. – Bahor faslida 

issiq o„lkalardan qanotli do„stlar uchib keladi. 

Bunda  tasviriy  ifoda  qatnashgan  gap  birinchi  gapga  nisbatan  badiiyroq, 

ta‟sirchanroq  ifodalangan. Bundan ko„rinib  turibdiki  tasviriy  ifodalardan ko„proq 

badiiy uslubda foydalanadi. 

Bu  gapni  tuzish  jarayonida  “qanotli  do„stlar”  tasviriy  ifodaning  keltirilishi 

orqali  o„quvchilarda  ekologik  tushunchalar,  ekologik  madaniyat  shakllanib, 

rivojlanib boradi.