O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiya vazirligi turon zarmed universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM
FAN VA INNOVATSIYA VAZIRLIGI
TURON ZARMED UNIVERSITETI


«KORXONA IQTISODIYOTI VA MOLIYASI»
FANIDAN


MAVZU:


Korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlari. Ularni rejalashtirish va moliyalashtirish
Bajardi: 4-31 IQTS-22 guruh talabasi
IDIYEVA OBIDA


Tekshirdi: _______________________
Buxoro shaxar 2023


Korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlari. Ularni rejalashtirish va moliyalashtirish


Reja:

1. 
   Ishlab chiqarish va sotish korxonalari.
   
2. 
   Ishlab chiqarish va sotish uchun korxona xarajatlari
   
3. 
   Kompaniya mahsulotlarini ishlab chiqarish va sotish xarajatlari
   

Mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari turli mezonlarga ko'ra tasniflanadi. Xarajatlar va ishlab chiqarish xarajatlarini tahlil qilish va rejalashtirishda ikkita tasnif belgisi eng keng tarqalgan: iqtisodiy element va hisob -kitob elementi. 

Iqtisodiy element deganda, mahsulot ishlab chiqarish va sotish bo'yicha iqtisodiy bir hil turdagi xarajatlar tushuniladi, ular ma'lum bir korxona darajasida batafsilroq tafsilotlarga mos kelmaydi. Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 1992 yil 5 avgustdagi 552 -sonli "Mahsulotlarni (ishlarni, xizmatlarni) ishlab chiqarish va sotish bo'yicha xarajatlar tarkibi to'g'risidagi nizomni tasdiqlash to'g'risida" gi qarori iqtisodiy xarajatlar elementlarining yagona nomenklaturasini ta'minlaydi. mulkchilik shaklidan va tashkiliy -huquqiy shakllaridan qat'i nazar korxonalar uchun:

• 
  moddiy xarajatlar (qaytariladigan chiqindilar qiymati minus);
  
• 
  mehnat xarajatlari;
  
• 
  ijtimoiy ehtiyojlar uchun ajratmalar;
  
• 
  asosiy vositalarning amortizatsiyasi;
  
• 
  boshqa xarajatlar.
  

Xarajat moddasi deganda mahsulot tannarxini yaxlit yoki uning alohida turini tashkil etuvchi ma'lum turdagi xarajatlar tushuniladi. Bunday xarajatlarni ajratish ularni aniqlab olish va ma'lum turdagi mahsulot tannarxiga kiritish (to'g'ridan -to'g'ri yoki bilvosita, ya'ni ma'lum bazaga muvofiq taqsimlash yo'li bilan) imkoniyatiga asoslanadi. 
Maqolalarning odatda nomenklaturasi sanoat korxonasi:

1. 
   Xom ashyo va materiallar.
   
2. 
   Qaytariladigan chiqindilar (chegirib tashlanadigan).
   
3. 
   Xarid qilingan mahsulotlar, yarim tayyor mahsulotlar va uchinchi tomon korxonalari va tashkilotlarining ishlab chiqarish xarakteridagi xizmatlari.
   
4. 
   Texnologik maqsadlar uchun yoqilg'i va energiya.
   
5. 
   Ishlab chiqarish ishchilarining ish haqi.
   
6. 
   Ijtimoiy badallar.
   
7. 
   Tayyorlash va ishlab chiqish xarajatlari.
   
8. 
   Umumiy ishlab chiqarish xarajatlari.
   
9. 
   Umumiy foydalanish xarajatlari.
   
10. 
    Nikohdan yo'qotishlar.
    
11. 
    Boshqa ishlab chiqarish xarajatlari.
    
12. 
    Sotish xarajatlari.
    

1-11-moddalar ishlab chiqarish tannarxini tashkil qiladi; sotish xarajatlari (mahsulot sotish bilan bog'liq xarajatlar) qo'shilishi bilan ishlab chiqarishning umumiy (tijorat) tannarxi shakllantiriladi. 
Xarajatlarni boshqarish tizimida xarajatlarni to'g'ridan -to'g'ri va bilvosita bo'linishi muhim rol o'ynaydi. To'g'ridan -to'g'ri xarajatlar - bu xarajatlar, ular yuzaga kelgan vaqtda to'g'ridan -to'g'ri xarajatlar ob'ektiga asoslanishi mumkin asosiy hujjatlar... Bilvosita xarajatlarga ma'lum bir hisob -kitob ob'ektiga taalluqli bo'lmagan xarajatlar kiradi va ularni tannarx bahosiga kiritish uchun ularni ma'lum bir hisobda "yig'ish" va keyinchalik barcha ob'ektlar o'rtasida mutanosib ravishda taqsimlash kerak. ma'lum bir asos. To'g'ridan-to'g'ri xarajatlarga misol sifatida xom ashyo va materiallar, yarim tayyor mahsulotlar, ish haqi ishchilar, ishlab chiqarish bilan shug'ullanadi bu turdagi mahsulot va boshqalar bilvosita xarajatlar tarkibiga ishlab chiqarishni ishlab chiqarish va tayyorlash xarajatlari, umumiy ishlab chiqarish xarajatlari, umumiy biznes xarajatlari va boshqalar kiradi. Tarqatish uchun quyidagilar asos bo'lishi mumkin: to'g'ridan -to'g'ri xarajatlar, ishlab chiqarish ishchilarining ish haqi, ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, va boshqalar. 
Ishlab chiqarish hajmiga qarab xarajatlar doimiy va o'zgaruvchan bo'linadi. Ruxsat etilgan xarajatlar - umumiy miqdori bo'lgan xarajatlar qisqa muddat ishlab chiqarish hajmining o'zgarishi bilan o'zgarmaydi. Mahsulot birligiga to'g'ri keladigan xarajatlar ishlab chiqarish o'zgarishi bilan o'zgaradi. Ruxsat etilgan xarajatlar - amortizatsiya texnologik uskunalar, to'lov kommunal xizmatlar, ijara haqi, boshqaruv xodimlarining ish haqi, mahsulot sotish xarajatlarining bir qismi. 
O'zgaruvchan xarajatlar - ishlab chiqarishning o'zgarishi bilan o'zgaradigan umumiy xarajatlar. Mahsulot birligi uchun o'zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarishning o'zgarishi bilan nisbatan o'zgarmasdir. O'zgaruvchan xarajatlar - bu asosiy materiallar xarajatlari, ishlab chiqarish ishchilarining ish haqi, texnologik maqsadlar uchun elektr energiyasi xarajatlari va boshqalar.

1. 
   Iqtisodiy mohiyat va foyda ko'rsatkichlari
   

Yakuniy moliyaviy natija sifatida foyda korxona maqsadlari tizimidagi asosiy ko'rsatkichdir. Foydani aniqlashning bir necha yondashuvlari mavjud: iqtisodiy va buxgalteriya. Iqtisodiy yondashuvning mohiyati quyidagicha: foyda (zarar) - bu hisobot davrida mulkdorlar kapitalining ko'payishi (kamayishi). Foyda ta'rifining aniqligi uning miqdoriy ta'rifi bilan murakkablashadi. Iqtisodiy foydani kapitalning bozor baholari dinamikasi asosida (ya'ni qimmatli qog'ozlari birjalarda kotirovka qilingan kompaniyalar uchun) yoki hisobot davrining boshi va oxiridagi tugatish balansi asosida hisoblash mumkin. Foyda ta'rifiga buxgalteriya yondashuvi realroq ko'rinadi, unga ko'ra foyda (zarar) tijorat tashkilotining daromadi va uning xarajatlari o'rtasidagi ijobiy (salbiy) farqdir. Shu tarzda hisoblangan foyda buxgalteriya deb ataladi. Ko'rib chiqilgan ikkala yondashuv ham bir -biriga zid emas, balki foyda mohiyatini tushunish uchun ham foydalidir: iqtisodiy yondashuv foyda mohiyatini, buxgalteriya - mantiq va uni amaliy hisoblash tartibini tushunish uchun foydalidir. 
Foyda - bu asosiy ko'rsatkichlar moliyaviy muvaffaqiyat iqtisodiy faoliyat... Chunki uning shakllanish omillari ( ma'lum turlari daromad va xarajatlar) juda ko'p, foydaning turli ko'rsatkichlari haqida gapirish kerak. Shuning uchun, kompaniya ishini tavsiflashda, biz qanday foyda haqida gapirayotganimizni aniqlashtirish kerak. Korxona faoliyati jarayonida daromadlar va xarajatlarning o'zaro bog'liqligi, buning natijasida turli foyda ko'rsatkichlari ko'rinadi, 7.5 -rasmda ko'rsatilgan. 
Tovarlar, mahsulotlar, ishlar, xizmatlarning ulgurji savdosi (aniq) 
¦ ~ 
Yalpi (marja) foyda 
ayirmoq
7.5 -rasm - Kompaniya foydasini shakllantirish sxemasi 
130
Diagrammadan ko'rinib turibdiki, jami joriy daromadni taqsimlashning umumiy algoritmi quyidagicha: tijorat tashkiloti tomonidan olingan daromadlar ketma -ket. 
Quyidagi ketma -ketlikda "iste'mol qilingan":

• 
  mehnat va materiallar xarajatlarini to'lash (moddiy xarajatlar);
  
• 
  kredit va qarz mablag'laridan foydalanish uchun foizlarni to'lash (moliyaviy xarajatlar);
  
• 
  soliqlar va majburiy to'lovlarni to'lash;
  
• 
  qolgan qismini korxonaning o'zi (foydani qayta investitsiyalash) va uning egalari o'rtasida taqsimlash.
  

Har bir bunday pasayish yangi ko'rsatkichga olib keladi, ularning har birining ahamiyati ushbu tijorat tashkiloti (mulkdorlari, soliq organlari va boshqalar) faoliyatidan manfaatdor bo'lgan toifalar uchun farq qiladi. Masalan, uy egalari lavozimidan, ya'ni jismoniy va yuridik shaxslar korxonaga uzoq muddatli kredit beradigan va o'z ulushini qarz va qarzlar bo'yicha foiz shaklida oladigan, eng qiziqarlisi-foizlar va soliqlar oldidagi foyda. Davlat manfaatlari nuqtai nazaridan, asosiy moliyaviy ko'rsatkichlarBu soliqlar va majburiy to'lovlar oldidagi foyda (soliqqa tortiladigan foyda), chunki aynan mana shundan kelib chiqadiki, davlat daromad solig'i shaklida korxonaning umumiy daromadidan o'z ulushini oladi (2002 yil 1 yanvardan boshlab asosiy stavkasi 24%). Egalari uchun foydaning asosiy ko'rsatkichi sof foyda hisoblanadi. Masalan, ichida aksiyadorlik jamiyati aktsiyadorlar sof foydani taqsimlash to'g'risida qaror qabul qiladi: dividendlar to'lash, zaxira kapitalini shakllantirish, qo'shimcha zaxiralarni yaratish va h.k. 
Foyda va uning tarkibiy qismlari to'g'risida eng to'liq ma'lumot foyda va zarar to'g'risidagi hisobotda keltirilgan (D ilovasi). 
Foyda menejmenti moliyaviy -iqtisodiy faollik omillariga ta'sir qilishni nazarda tutadi, bu esa, birinchi navbatda, daromadni ko'paytirishga, ikkinchidan, xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi. 
Birinchi vazifani hal qilish - daromadni oshirish - baholash, tahlil qilish va rejalashtirishni amalga oshirish kerak: amalga oshirish rejalashtirilgan maqsadlar va turli bo'limlarda sotish dinamikasi; ishlab chiqarish va sotish ritmi; diversifikatsiyaning etarliligi va samaradorligi ishlab chiqarish faoliyati; samaradorlik narx siyosati; ta'sir turli omillar(kapital-mehnat nisbati, ish hajmi ishlab chiqarish ob'ektlari, smenalar, narx siyosati, kadrlar va boshqalar) sotish qiymatini o'zgartirish; ishlab chiqarish va sotishning mavsumiyligi; mahsulot turlari va bo'linmalari bo'yicha ishlab chiqarish (sotish) ning muhim hajmi va boshqalar. Daromadni oshirish uchun safarbarlik va omillarni qidirish kompaniyaning yuqori rahbariyati, shuningdek uning marketing xizmati vakolatiga kiradi; rol moliyaviy xizmat asosan narx siyosatining asoslanishiga, texnik -iqtisodiy asoslanishiga va iqtisodiy samaradorlik yangi daromad manbai, mavjud va yangi tarmoqlarga nisbatan rentabellik ko'rsatkichlari bo'yicha ichki ko'rsatkichlarga rioya etilishini nazorat qilish. 
Ikkinchi vazifa - xarajatlarni kamaytirish - xarajatlar (xarajatlar) bo'yicha rejalashtirilgan maqsadlarning bajarilishini baholash, tahlil qilish, rejalashtirish va nazorat qilishni, shuningdek mahsulot tannarxini oqilona pasaytirish uchun zaxiralarni qidirishni nazarda tutadi.