O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

II. BOB. BOSHLANG‘ICH SINF O’QUVCHILARINING JISMONIY TAYYORGALIGINI OSHIRISHDA SPORT O‘YINLARI ELEMENTLARIDAN FOYDALANISH TEXNOLOGIYASI


2.1. Boshlang‘ich sinflarda jismoniy tarbiya darslarida sport o‘yinlari elementlaridan foydalanishning o‘ziga xos xususiyatlari
Maktab dasturlarida jismoniy madaniyat darslarida sport o'yinlarini o'rganishga unchalik katta o'rin berilmaydi. Shu bilan birga, bir qator dasturlarda sport o'yinlari elementlari mavjud. Masalan, jismoniy tarbiya kompleks dasturida sport o‘yinlarining basketbol (tutish, uzatish, dribling) kabi elementlari o‘rganilgan, to'pni halqaga tashlash), qo'l to'pi (to'pni darvozaga tashlash), futbol (to'pni darvozaga urish).
Jismoniy tarbiya mintaqaviy dasturida qo'shimcha ravishda 1-sinfdan boshlab "Sport o'yinlarining elementlari" bo'limi mavjud bo'lib, unda 4 ta sport o'yinlarini o'zlashtirish uchun vositalar ro'yxati mavjud: basketbol, ​​voleybol, qo'l to'pi va futbol . Xususan, 1-2-sinf uchun belgilangan dasturda “Sport o‘yinlarining elementlari” bo‘limiga quyidagilar kiradi:
Nazariy ma'lumotlar. Kubanda o'yinning paydo bo'lishi tarixi va uning hozirgi holati. O'yinning asosiy qoidalari. O'yinni o'ynash jarayonida xulq-atvor qoidalari va xavfsizlik choralari. Basketbol. Yon va ko'ndalang qadamlar bilan yon tomonga harakatlanish usullari. Har xil harakat variantlari bilan murakkab mashqlar. To'p bilan aylanadi. To'g'ri chiziqda va harakat yo'nalishini o'zgartirgan holda qadamda va yugurishda ko'p zarbali to'p. To‘pni ikki qo‘l bilan baland va past uchib ushlash. To'pni ikki qo'l bilan ko'krakdan va bosh orqasidan uzatish. Harakat, ushlash bilan murakkab mashqlar, dribling va to'pni uzatish. To'pni ikki qo'l bilan ko'krakdan va bosh orqasidan savatga tashlash.
Voleybol. Yon va ko'ndalang qadamlar bilan yon tomonga harakatlanish usullari. Har xil harakat variantlari bilan murakkab mashqlar. To'pni yuqoridan ikki qo'l bilan uzatish. To'pni pastdan ikki qo'l bilan qabul qilish. To'pni harakatlantirish va uzatish va qabul qilish bilan murakkab mashqlar.
Gandbol. Darvozabon stend. Yon va ko'ndalang qadamlar bilan yon tomonga harakatlanish usullari. Har xil harakat variantlari bilan murakkab mashqlar. To'pni jonglyor qilish. To'g'ri chiziqda va harakat yo'nalishini o'zgartirgan holda qadamda va yugurishda ko'p zarbali to'p. To‘pni ikki qo‘l bilan baland va past uchib ushlash. To'pni yuqoridan bittadan uzatish. To'pni harakatlantirish va uzatish bilan murakkab mashqlar. To'pni yuqoridan masofaga va nishonga tashlash.
Futbol. Yon va ko'ndalang qadamlar bilan yon tomonga harakatlanish usullari. Har xil harakat variantlari bilan murakkab mashqlar. To'pni to'g'ri chiziqda etakchi va etakchi bo'lmagan oyoq bilan navbatma-navbat dribling qilish. To'pni oyoqning ichki qismi bilan uzatish. Ushbu dasturda boshlang'ich maktab yoshida sport o'yinlaridan foydalanish ham asoslanadi, bu esa ushbu yoshdagi o'quvchilar uchun jismoniy tarbiya vositasi sifatida foydalanishning maqsadga muvofiqligini ko'rsatadi. Xususan, boshlang‘ich maktab yoshi ko‘pchilik harakat qobiliyatlarini rivojlantirish va birinchi navbatda, muvofiqlashtirish qobiliyatini shakllantirish uchun sezgir bo‘lganligi sababli, bu yoshda bola qanchalik ko‘p harakatlarni o‘zlashtirsa, shunchalik muvaffaqiyatli bo‘lishi aytiladi. jismoniy tarbiya jarayoni bo'ladi. Yuqoridagilar bilan bog'liq holda, bizning keyingi tadqiqotlarimiz boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun jismoniy tarbiya darslarida sport o'yinlaridan foydalanish metodikasini takomillashtirishga qaratilgan.
Boshlang'ich maktab yoshida bola shaxsining har tomonlama barkamol rivojlanishi uchun asoslar yaratiladi. O'z vaqtida va to'g'ri tashkil etilgan jismoniy tarbiya muhim rol o'ynaydi, uning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi/
harakatlarni rivojlantirish va takomillashtirish. Bolaning harakatlarini rivojlantirish va takomillashtirish turli yo'llar bilan amalga oshiriladi. Bir tomondan, harakat tajribasini boyitish, yangi ko'nikma va ko'nikmalarni egallashga ularning mustaqil o'yin, mehnat faoliyati, ikkinchi tomondan, jismoniy madaniyat uchun maxsus tashkil etilgan tadbirlar yordam beradi (W.E. Rolkner, 1990).
Ba'zi asosiy harakatlarning rivojlanishi va takomillashtirilishi ulardan kundalik foydalanish bilan bog'liq. Bu yurish, yugurish, sakrash, emaklash kabi harakatlar bo'lib, ular nafaqat mustaqil faoliyatda, ijodiy o'yinlarda keng qo'llaniladi, balki juda yoshlikdan boshlab tashkil etilgan ochiq o'yinlar mazmunining ajralmas elementi hisoblanadi.
Ko'chma o'yinlar tabiiy harakatlar qo'llaniladigan va maqsadga erishish yuqori jismoniy va ruhiy stressni talab qilmaydigan o'yinlar deb ataladi (B.N.Minaev, B.M.Shiyan, 1989).
Mobil o'yinlar yordamida turli xil vazifalar hal qilinadi: ta'lim, o'quv va dam olish. O'yin jarayonida bolalarning harakat qobiliyatlarini rivojlantirish va takomillashtirish, axloqiy va jismoniy fazilatlarni, shuningdek, jamoada odat va ko'nikmalarni shakllantirish uchun qulay sharoitlar yaratiladi (M.N. Jukov, 2002).
Bolalarning kun davomida jismoniy faolligini oshirishda ochiq o'yinlarning o'rni juda muhimdir. Ular bolaning tanasida fiziologik stressni oshirish uchun alohida ahamiyatga ega. Emotsional tiklanish davridagi faol vosita harakatlari tayanch-harakat, yurak-qon tomir va nafas olish tizimlarining faolligini sezilarli darajada oshirishga yordam beradi, buning natijasida organizmdagi metabolizm yaxshilanadi va turli tizimlar va organlarning funktsiyalari mos ravishda o'rgatiladi.
Eng samarali ochiq o'yinlar. Bolalarning toza havoda faol jismoniy faolligi bilan yurak va o'pkaning ishi kuchayadi va natijada qonni kislorod bilan ta'minlash ortadi. Bu bolalarning umumiy salomatligiga foydali ta'sir ko'rsatadi: ishtahani yaxshilaydi, asab tizimini mustahkamlaydi, tananing turli kasalliklarga chidamliligini oshiradi
Ochiq o'yinlarni tanlash o'quv va dam olish vazifalarini hal qilish uchun yoshni hisobga olgan holda amalga oshiriladi. O'yinchilarni tashkil qilish xususiyatiga qarab, o'yinlarning uch turi ajratiladi:
haydovchili va haydovchisiz jamoalarga bo'linmasdan o'yinlar;
jamoaviy o'yinlarga o'tish o'yinlari;
jamoalarga bo'linish bilan o'yinlar. Ular raqib bilan yoki kontaktsiz o'ynashi mumkin.
Ochiq o'yinlarni o'ynashning vosita faolligi darajasiga ko'ra ular quyidagi guruhlarga bo'linadi:
yuqori harakatchanlik o'yinlari (barcha yoki ko'p o'yinchilar bir vaqtning o'zida yugurish, sakrash va yuqori intensivlikdagi boshqa harakatlarda ishtirok etadilar);
o'rtacha harakatchanlikdagi o'yinlar (o'yinchilar guruhlari faol vosita harakatlari yoki barcha harakatlarni birgalikda yugurish va sakrashsiz bajaradilar);
harakatsiz o'yinlar (faol harakatlar 1-2 o'yinchi tomonidan amalga oshiriladi yoki barchasi xotirjam harakatlar qiladi) Maktabdagi mashg'ulotlardan so'ng, bolalar kamida 1,5-2 soat ochiq havoda ochiq o'yinlar va sport o'yin-kulgilarida o'tkazishlari kerak.
7-10 yoshda jismoniy faoliyatning ayrim turlariga qiziqish va moyillik shakllana boshlaydi, individual motor namoyonlarining o'ziga xos xususiyatlari, ayrim sport turlariga moyillik aniqlanadi. Va bu maktab o'quvchilarini muvaffaqiyatli jismoniy tarbiya va sportga yo'naltirish uchun sharoit yaratadi, ularning har biri uchun jismoniy rivojlanishning maqbul yo'lini belgilaydi O'qishni boshlagan 6-7 yoshli bola kuniga taxminan 4 soatni stolda va 1,5 soatgacha uyda o'tkazishga majbur. Biroq, bo'sh vaqtlarida bu yoshdagi bolalar hali ham ko'p o'ynashadi. Ular odatda barcha turdagi tabiiy harakatlarni bilishadi, shuning uchun yugurish, sakrash, otish bilan bog'liq o'yinlar ularning qiziqishini uyg'otadi. Bundan tashqari, ushbu harakatlarning barchasi o'yinda ushbu yoshda yaxshilanadi.
Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning anatomik va fiziologik xususiyatlari (mushaklarning etarli emasligi, katta moslashuvchanlik, charchoq) bilan bog'liq holda, ular uchun turli xil harakatlar bilan ochiq o'yinlar katta ahamiyatga ega.
Bolalar o'yinlarda katta jismoniy faollikni namoyon etadilar, ayniqsa yugurish, sakrash va ko'p kuch va energiya talab qiladigan boshqa harakatlar kamida qisqa tanaffuslar va faol dam olish bilan aralashib ketadi. Biroq, ular juda tez charchashadi, ayniqsa monoton harakatlarni bajarishda. Shuning uchun ochiq havoda o'yinlar paytida jismoniy faoliyat qat'iy tartibga solinishi va cheklangan bo'lishi kerak. O'yin juda uzoq bo'lmasligi kerak.
Kichik yoshdagi maktab o'quvchilarida e'tibor funktsiyasi hali etarli darajada rivojlanmagan, ular ko'pincha tarqoq, bir mavzudan ikkinchisiga o'tishadi. Shu munosabat bilan, ular yuqori harakatchanlik qisqa muddatli dam olish bilan almashinadigan qisqa muddatli ochiq o'yinlarni taklif qilishlari ma'qul. O'yinlar turli xil erkin harakatlardan iborat bo'lishi kerak va ishda katta mushak guruhlari ishtirok etadi.
Boshlang'ich maktab o'quvchilari juda faol, lekin, albatta, ular o'z imkoniyatlarini hisoblay olmaydilar. Ularning barchasi asosan etakchi bo'lishni xohlaydi, shuning uchun menejerning o'zi ularni qobiliyatlariga mos ravishda tayinlashi kerak. Bundan tashqari, oldingi o'yinda g'alaba qozongan o'yinchini haydovchi sifatida belgilashingiz mumkin.
Bolalarning ixtiroga, ijodkorlikka bo'lgan istagi ko'pincha syujet shaklidagi xarakterga ega bo'lgan ochiq o'yinlarda amalga oshiriladi. Majoziy syujetlar maktabgacha yoshdagi bolalar o'yinlariga qaraganda ancha murakkablashadi, chunki. Yosh maktab o'quvchilarining dunyoqarashi sezilarli darajada kengaymoqda, ular o'qish va yozish ko'nikmalarini egallamoqda.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchisining jismoniy sifatlarini rivojlantirish uchun harakatli o‘yinga asoslangan dars, mashqlarni to‘g‘ri tashkil etish va o‘tkazish eng muhim masaladir. K.Balsevich tadqiqoti bo‘yicha, bolalarning jismoniy faolligini quyidagicha ta’riflab beradi: 1-4 sinf bolalar jismoniy sifati ko‘rsatkichining barchasi o‘sishning yuqori tempda borayotganligini namoyon etadi. Faqat egiluvchanlik ko‘rsatkichining tempi bu davrda pasayib boradi. Bu yoshdagi bolalarda biodinamik harakatning va eng avvalo, koordinatsion qismlarning shiddatli rivojlanishi ro‘y beradi. 1-4 sinf orasida jismoniy sifatlarning va koordinatsion qobiliyatning, inson harakat faolligining namoyon bo‘lishi uchun amaliy jihatdan juda yaxshi zamin tayyorlanadi. F.N.Nasriddinov, A.Sh.Qosimovlar ko‘rsatkichlari bo‘yicha jismoniy tayyorgarlik natijalari yoshdan yoshga o‘tish bilan hamma ko‘rsatkichlar ma’lum miqdorda ortib borishini ko‘rsatadi. A.N.Liviskiy ilmiy tadqiqot ishlarining ko‘rsatishicha, qo‘l panjalari mushaklarining kuchi 7 yoshda 13-14 kg.ga yetadi. Shu yoshdan boshlab, harakatli o‘yinlar vositasida, bu sifatlarni yanada rivojlantirish ehtimoli kuchli. Yosh o‘zgarishi dinamikasida ayrim keskin bosqichlar belgilanganki, ular morfologik va funksional xususiyatlar majmui bilan tavsiflanadi. Boshlang’ich
sinf o‘quvchilarning sog‘lomlashtirish-tarbiyaviy ishlarini harakatli o‘yinlar vositasida yanada jonlantirish uchun ularning jismoniy rivojlanish va tayyorgarlik ko‘rsatkichi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqligini aniqlash lozim. Bu samarali vositalarni tanlashga, keyin pedagogik sinov-tajriba o‘tkazishga imkoniyat yaratadi.
Maktab o‘quvchisining shaxs, komil inson bo‘lib shakllanishida, rivojlanishida jismoniy tarbiya alohida ahamiyat kasb etishi shubhasiz. Xalq jismoniy tarbiyasi esa insoniyat rivojining ilk bosqichlaridayoq bola va o‘smirlarning shakllanishida asosiy vositalaridan biri bo‘lgan. Shu bois bugungi o‘zligimizga qaytgan davrimizda xalqning milliy qadriyatlariga asoslangan jismoniy tarbiya alohida ahamiyat kasb etmoqda.