O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universitetining qo‘qon filiali

2ⁿ≤K_c≤2ⁿ⁺¹
Bundahisoblagichdaortiqchaholatlarbo‘lmasliginita’minlaydi.Bundayhisoblagichlartuzilishiningxususiyatinio‘nlikhisoblagichmisolidako‘ramiz.HisoblagichniK_sq10-lisini
qurishuchun4-razryadliikkilikhisoblagichda,holatini16dan
10 ga kamaytiriladi. O‘nli hisoblagichda hisoblash ketma-ketligiikkilik-kodlangano‘nlikod(Q₄,Q₃,Q₂,Q₁–8421)ko‘rinishida
berilishi mumkin. Bunda har bir o‘nli raqam 4-razryadli ikkiliksonibilankodlanadi.
Summalovchi o‘nli hisoblagichda, hisoblash ketma-ketligi, ikkilik ketma-ketligi 0000 dan 1001 gacha mos keladi, so‘ng esa 0keladivaketma-ketliktakrorlanadi.11.33-rasmdaJKtriggerli,mantiqiykirishlio‘nlihisoblagichsxemasikeltirilgan.



11.33-rasm.
O‘nlihisoblagich4-razryadliikkiliksummalovchihisoblagich
^Q4parallelo‘tuvchi,2-J-triggernikirishqismigaulanadi.Hisoblagichda sakkizta signalni qabul qilganidan so‘ng, uning chiqishQ₁Q₂Q₃Q₄qismlarida 0001 sathlar o‘rnatiladi. Bunda J trigger 2ningkirishqismiganolinchisathli^Q4gaberiladi.To‘qqizinchi signalning kelishi bilan Q trigger chiqish qismida 1 birlik sathbelgilanadi. O‘ninchi signalning kelishi bilan 1-trigger va 4-trig-gerlar nolinchi holatga o‘tadi. 2- va 3-triggerlar esa nolinchi holatida qolaveradi. O‘ninchi signal bilan hisoblagich boshlang‘ichholatga qaytadi va jarayon takrorlanadi. O‘nli hisoblagichni ish-lashfunksiyasi11.10-jadvaldakeltirilgan.
Umumiyholda,K_Сmodulibo‘yichahisoblagichniqurishuchun, ikkilik hisoblagich ortiqcha holat bo‘lmasligini ta’minlashmaqsadidaungateskarialoqakiritiladi.
Ikkilik summalovchi yoki ayiruvchi hisoblagich, qandaydir K_Сqiymatgachaulab-uziladi.Buholatimaxsussxemaorqalianiqlanib, uning chiqish qismida hisoblagichni nol holatiga keltirishuchunsignalshakllanadi.HisoblagichlarniK_С modulibo‘yicha sxemalari,ikkilikhisoblagichniketma-keto‘tkazishbo‘yichaqo‘llanilganida nisbatan oddiy bo‘ladi. Shu uslubda o‘nli hisob-lagichqurilishiniko‘raylik(11.34-rasm).
Hisoblagichningishlashprinsipiquyidagicha:
Hisoblagichboshlang‘ichnolholatidanboshlab,hisoblashsig-nallariketma-ketliginiqabulqiladi.5-trigger0holatidabo‘ladi.

«I»elementio‘ninchisignalkelganidanboshlabishgatushadi(Q₄Q₃Q₂Q₁ 1010 triggerlarni chiqish qismlaridagi kombinatsiyalari)va5-triggerni1holatigao‘tkazadi.O‘nbirinchisignalkelgunigaqadarhisoblagichnihammarazryadlari^Q5o‘tkazishsignaliorqalinolholigao‘tkaziladi.Hisoblagichgao‘ntasignalkelishi bilan u avvalgi boshlang‘ich holatiga qaytadi. O‘n birinchimusbatsignal5-triggerniboshlang‘ich0holatigaqaytaradi.Hisoblagichni ishidagi xavfli holatli buzilishni oldini olish maqsadida,5-,RStriggerdaIelementiningkirishqismigaulangan.5-trigger,ulab-uzib,chiqishqismidabirlikdarajaninavbatdagihisoblashsignalikelgunigaqadarsaqlaydi.

11.10-jadval

11.34-rasm.
1. Xotiraregistri. Siljishregistrlari
n-razryadliikkilikmantiqiyo‘zgartirishnivasaqlashniqo‘llovchiketma-ketlikdagiraqamliqurilmagaregistrdebataladi. So‘zdagi razryad soniga mos keluvchi tartibli ketma-ket triggerregistrni tashkil etadi. Har bir registr bilan qandaydir kombinatsion raqamli qurilma odatda bog‘liq, uning yordamida mantiqiyoperatsiyayokin-razryadliso‘zlarbajarilishinita’minlaydi.
Registrdaquyidagimikrooperatsiyalarbajarilishimumkin:boshqa ketma-ket raqamli qurilmadan so‘z qabul qilish, registrdan boshqa ketma-ket raqamli qurilmaga so‘z uzatish, razryadlararo mantiqiy operatsiya, so‘zni chapga yoki o‘ngga berilganrazryad soniga surish, ketma-ket so‘z kodini parallelga va aksincha o‘zgartirish, registrni boshlang‘ich holatiga qo‘yish. Mikrooperatsiyalarnibajarishsxemasikombinatsionraqamliqurilma(KSU-KRq)yordamidaamalgaoshiriladi.
Ikkilamchin-razryadliso‘znisaqlashuchunregistrsxemasi11.12,a-rasmdakeltirilgan.
Registr S, n-triggerdan iborat.
Registr holati triggerni holatibilan aniqlanadi.
Unda parafazali^Sn, S_n, … ,^S1_, S₁kodlarda,chiqish signali terilmasi bilan tasvirlanadi. Registr S ga ikkilam-chin-razryadliXqx_n,x_n-1,…,x₁so‘zlarparafazkodlarda^X_n^,X_n^, … ,^X1, X₁kirish signallari majmuasi yordamida saqlash uchunberilishimumkin.
Agar kirish qismiga X_Isignallar 0 yoki 1 birlikda kelayotganbo‘lsa, S registr triggerlaridan X_Io‘zgaruvchi qiymatlarga mosqiymatlarsodirbo‘ladi.RegistrningtriggerlaridaSqXqiymat yangi kirish signali kelguniga qadar saqlanadi. Registrda S(n) harbiri 1-razryadi bo‘ladi. Registrdagi razryadlar soni uning uzunli-ginianiqlaydi.
Registr uchun shartli belgilanish 6.21, b-rasmda tasvirlangan:registrturi(S),katta(n)vakichik(t)razryadlariko‘rsatilgan.
Registrni kirish zanjiri kirish shinasi X(n), chiqish esa – chiqishshinasiS(n)debataladi.Registrnin-razryadliholatinin-razryadliikkilamchiso‘zbilanbelgilanadi.n-razryadliStriggerni holati soni 2ⁿ bo‘ladi. Agarda registr, raqamni saqlash uchunqo‘llanilsa, registrni har bir holatiga mos keluvchi biror butunsonni0...(2ⁿ-1)oralig‘idaolishmumkin.
Registrholatibutunraqamlarda ikkilik hisoblash tizimidakeltiriladi.Registrholatiniyozishniqisqartirishuchunsakkizlik va o‘n oltilik ko‘rinishdagi ikkilik soni ko‘rinishida foydalanishmumkin.Registrholatininafaqatikkilikalfavitida,ixtiyoriyboshqaalfavitdaham ko‘rsatish mumkin. Xususan,keng qo‘llaniladigan simvollardan biri sakkizta ikkilik razryadiyig‘indisi sifatidagi bayt deb ataluvchi bo‘lishi mumkin. Bu holdaregistr8razryadliregistrostigabo‘linadi.Ikkilikalfavitio‘rniga,0 va 1 ikki simvoldan iborat bo‘lgan, 256 simvolli alfavitdan foydalanishmumkin,ungakirillvalotinalfaviti,raqamlari,turlisimvollarkirishimumkin.

11.12-rasm.
Murakkabraqamli qurilmalarni tuzishda registrlar asosiyrolnio‘ynaydi.Haqiqatanham,harqandayraqamliqurilmani,o‘zaroKSUsxemasibilanulanganregistrlarmajmuasiko‘rinishidatasavvurqilishmumkin(6.22-rasm).Registrsxemalarini analizidan ma’lumki, uning xususiyati bir jinsli strukturagaegaligi.
Registr bir tipli elementlardan tashkil topgan bo‘lib (triggerlar),o‘zaroketma-ketlikdatakroriyjoylashadi.Elementlariningregistrda bir tipliligi va takroriyligi, uni tayyorlanishini, nazoratini,foydalanilishininisbatansoddalashtiradi.Registrnibirturliavtomatlar majmuasi kabi bayon etish mumkin. Bir registr elementiniavtomatiktarzdabayonetishvaelementlarsoniniko‘rsatishningo‘zikifoyaqiladi.
Registrsxemalarinitakroriyligidan KSU takroriy sxemalariniko‘rishvaundamittioperatsiyalarnibirxili ko‘p elementlardabajarishimkoniyativujudgakeladi.Buesanisbatansodda hamda KSU sxemalarini sintez qilish imkoniyatini tug‘diradi.Bunday uslub KSUni murakkab bayon etilishini bul funksiyasin-o‘zgaruvchidan oddiy KSUni bayon etishga olib keladi. BundaKSUni bul funksiyasini n-marotaba yig‘indisidan m-o‘zgaruvchanoxirgisonidandeb,buyerdam<Registrlarda bajariladigan mitti operatsiyalar turlariga qarab,registrlar quyidagi turlarga bo‘linadi: parallel qabul qilib, axborotberuvchi,ketma-ketqabulqilib,axborotberuvchi, ketma-ketqabul qilib, parallel axborot beruvchi, parallel qabul qilib ketma-ketaxborotberuvchi.
Registrlarkirishvachiqishkanallarisonigaqarab,birfazali (signallar bir kanaldan uzatiladi) va parafazaliga (signallar 2kanaldan uzatiladi) bo‘linadilar. Parafazali registrlar RS triggerlarda bajariladi, bir fazalilari esa, D triggerlarda. Registrlar razryadlar sonlari va tezligi, maksimal takt qabul qilish chastotasi,uzatishvaaxborotsurilishibilanxarakterlanadi.