O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY
TA’LIM FAN VA INOVATSIALAR TA‘LIM
VAZIRLIGI FARG‘ONA DAVLAT
UNIVERSITETI
SIRTQI FAKULTET
IQTISOD (TARMOQLAR VA SOHALAR ARO)
YO’NALISHI
21/163-GURUH TALABASI:
VOXIDOV XURSHID ABDULAZIZ O’G’LI
BUGALTERYA HISOBI FANIDAN
MAVZU: IKKI YOQLAMA YOZUV VA UNING QO'LLANILISHI
IKKI YOQLAMA YOZUV VA UNING QO'LLANILISHI
Reja:
1.
Ikkiyoqlama yozuv va uning qo‘llanilishi
2.
Sintetik va analitik hisob
3.
Oborot (aylanma) vedomostlar
Ikkiyoqlama yozuv va uning qo‘llanilishi
Ko‘rib o‘tganimizdek, jamiyatda ikkiyoqlama yozuvning paydo
bo‘lishi buxgalteriya hisobi rivojlanishiga asos bo‘lgan. XIII—XIV
asrlarda ikkiyoqlama yozuv tizimi paydo bo‘ldi va SHimoliy Italiyaning
bir necha savdo markaz- larida undan foydalanila boshlandi. Topilgan
yagona qo‘lyozmalarga ko‘ra ikkiyoqlama yozuv 1340- yili paydo
bo‘lgan
1
.
YAna boshqa manbalarga ko‘ra bundan ham oldinroq Fransiyaning
SHampan viloyati savdo firmalarida (1299—1300) ikkiyoqlama
yozuvdan foydalanilgan. Uning asoschisi Italiyada yashagan fransuz
monarxi Luko Pacholi hisoblanadi. U o‘zining ulkan ishi hisoblangan
«Schyot va yozuvlar to‘g‘risida risola» nomli asarida (1494- yil) hisob
yozuvlari bo‘yicha tushunchani ochib berdi. Hozirda ham bu kitob juda
dolzarb hisoblanadi.
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar qaysi tarmoqqa qarashliligidan va
unda qanday xo‘jalik jarayoni ro‘y berishidan qat’iy nazar har doim ikki
va undan ortiq xo‘jalik mablag‘i yoki ularning tashkil topish manbalari
ishtirok etadi. SHuning uchun ham xo‘jalik jarayonlarini schyotlarda aks
ettirishda ikki yoki undan ortiq schyotlardan foydalaniladi. Xo‘jalik
yurituvchi sub’ektlarda sodir bo‘layotgan xo‘jalik jarayonlari tufayli
mablag‘lar va ularning tashkil topish manbalari bir-biri bilan bog‘lanadi
va natijada ular uchun mo‘ljallangan buxgal- teriya hisobi schyotlari
ham
bir-biri
bilan
bog‘lanadi
(bu
bog‘lanish
«Schyotlar
1
Б.П.Караванова, А.В.Пушинин Бухгалтерский учет на предприятиях туристской индустрии : учеб. пособие
для студ. учреждений высш. проф. образования 7-стр
korrespondensiyasi» deyiladi). Schyotlar bog‘lanishining buxgalteriya
hisobi yozuvlarida aks ettirilishiga «Ikkiyoqlama yozuv» (buxgalteriya
provodkasi) deb aytiladi.
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarda sodir bo‘layotgan jarayonlarga
tegishli summalar buxgalteriya hisobi yozuv- larida eng kamida ikkita
schyotga yoziladi, albatta bir schyotning debetiga, ikkinchi schyotning
kreditiga.
Quyidagi misollar yordamida ikki yoqlama yozuv va uning
amaliyotda qo‘llanilishini tushunib olish mumkin.
Misol. Mehnat haqi berish uchun hisob-kitob schyotidan kassaga
7000000 so‘m pul olindi. Ushbu xo‘jalik jarayon tufayli korxonaning
bankdagi hisob-kitob schyotidagi mablag‘i kamayib, korxonaning
kassasida esa naqd pul ko‘paydi. Bu jarayonni schyotlar chizmasida aks
ettirish quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
D
T
кassa K
T
D
T
Hisob-kitob schyoti K
T
Yuqorida keltirilgan misoldagi xo‘jalik jarayoni tufayli «Kassa» va
«Hisob-kitob schyoti» schyotlari bir-biri bilan bog‘lanadi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, ikkiyoqlama yozuv — bu xo‘jalik
jarayonida vujudga keladigan o‘zgarishlarning schyotlar tizimi orqali
ifodalanishidir.
+
7000000
-
7000000
Ikkiyoqlama yozuv usulining ahamiyati shundaki, uning yordamida,
hisob ishlari to‘g‘ri yuritilayotganligini nazorat qilib borish imkoniyati
yaratiladi. Amaliyotda xo‘jalik jarayonini bir schyoti debeti va ikkinchi
schyotning kreditida aks ettirilishi buxgalteriya provodkasi deyiladi.
Buxgalteriya yozuvining ikki turi mavjud:
— oddiy buxgalteriya yozuvi(Упрощенная форма)
2
;
— murakkab buxgalteriya yozuvi.
Oddiy buxgalteriya yozuvida faqat ikki schyot qatnashib, biri
debetlanadi, ikkinchisi kreditlanadi.
Misol.
Bankdan qisqa muddatga 1000000 so‘m kredit olindi va
hisob-kitob schyotiga o‘tkazildi. Bank oldidagi qarz, shu bilan birga
hisob-kitob schyotidagi pul mablag‘i ham ko‘paydi. Bank bilan qisqa
muddatli kreditlar yuzasidan hisob-kitoblar schyotining passivligini va
hisob-kitob schyotining aktivligini inobatga olsak, bu jarayon
buxgalteriya yozuvida quyidagicha aks ettiriladi:
D
T
5110 — «Hisob-kitob schyoti» - 1000000 so‘m
K
T
6810 — «Bankning qisqa muddatli kreditlari» - 1000000 so‘m.
Murakkab buxgalteriya yozuvida esa uch yoki undan ortiq schyotlar
qatnashib, bir schyot debetlanishi va ikki yoki undan ortiq schyot
kreditlanishi va aksincha, bir schet kredit- lanib, ikki yoki undan ortiq
schyot debetlanishi mumkin.
Misol.
Korxonadagi asosiy vositalarga eskirish summasi hisoblandi:
a) asosiy ishlab chiqarishdagi asosiy vositalarga 220000 so‘m;
b) yordamchi ishlab chiqarishdagi asosiy vositalarga 30000 so‘m;
d) ma’muriy boshqaruvdagi asosiy vositalarga 29500 so‘m.
2
Там же 6 стр
D
T
2010 – 220000
D
T
2310 – 30000
D
T
9420 – 29500
K
T
0250 – 279500.
SHuningdek, ba’zi hollarda xo‘jalik jarayonlari bir tomonlama yozuv
orqali ham aks ettiriladi. Masalan, ko‘rib o‘tganimizdek, balansdan
tashqari schyotlar faqat bir tomonlama yozuv orqali ko‘rsatiladi.
Misol.
Korxona qisqa muddatli ijaraga asosiy vosita oldi. Uning
balans qiymati 61 500 900 so‘m.
Ushbu xo‘jalik jarayoni buxgalteriya hisobi yozuvlarida quyidagicha
aks ettiriladi:
a) olinganda:
D
T
001 — «Operativ ijaraga olingan asosiy vositalar» — 61 500 900;
b) egasiga qaytarilganda:
K
T
001 — «Operativ ijaraga olingan asosiy vositalar» — 61 500 900.
Dostları ilə paylaş: |