O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

(sistolada
) qon yurakdan aortaga va undan tarqalib ketuvchi 
arteriyalarga siqib chiqarila boshlaydi. Agar bu tomirlar devorlari qattiq bo’lganda 
edi, qonning yurakdan chiqish paytida vujudga kelgan bosim tovush tezligida 
qismlarga uzatilgan bo’lar edi. Qon tomirlari elastik bo’lgani uchun sistola paytida 

---

17 
yurak itarib chiqarayotgan qon aorta, arteriya va arteriolalar cho’ziladi. Bunda 
katta qon tomirlari sistola paytida markazdan chetdagi qismlarga oqib boradigan 
qonga nisbatan ko’p qonni qabul qiladi. Odamning sistolik bosimi normada 
taxminan 16 kPa.ga teng. Yurakning bo’shashi (
diastola
) paytida cho’zilgan qon 
tomirlari pasayadi (bo’shaladi), yurakning qon orqali ularga uzatgan potensial 
energiyasi qonning oqishidagi kinetik energiyaga aylananib diastolik bosimni 
taxminan 11 kPa. atrofida tutib turishga madad beradi. Sistolalar yuz berishi 
davrida qonning chap qorinchadan itarilib chiqarilishi tufayli yuzaga kelgan va 
aorta hamda arteriyalar orqali tarqaluvchi yuqori bosimli to’lqinga puls to’lqini 
deyiladi. Puls to’lqini 5 - 10 m/s, bu esa (0,3 s da 1,5 - 3 m) sistola davrida 
yurakdan qo’l va oyoqlargagacha bo’lgan masofadan kattadir. Bu shuni bildiradiki, 
puls to’lqini fronti qo’l va oyoqlarning oxirgi nuqtalariga aortada bosimning 
pasayishidan oldin yetib boradi. Ammo qonning tezligi 0,3 - 0,5 m/s, puls to’lqini 
tezligidan kichikdir. Rasmda yurak atrofidagi , ya’ni aortadagi (a) va 
arteriolalardagi (b) o’zgarish ko’rsatilgan. Ikkinchi grafikda bosimning o’rtacha 
qiymatining va qon oqimi tezligining qon harakatlanuvchi tomirlar turiga bog’liq 
 
 
Qon bosimining qon tomirlaridagi qiymatlarini ko’rsatuvchi chizmalar. 
holda o’zgarishi ko’rsatilgan. 2-arteriyalar, 3-kopelyarlar, 4-venalar. Shtrixlangan 
soha bosim tebranishiga mos keladi (puls to’lqini).