O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

ultratovush fonoforez
usuli qo’llaniladi, ya’ni ultratovush 
yordamida qoramollarga terisi orqali ba’zi dorilarni kiritish (m: gidrokartizon, 
tetrosiklin va boshqalar) mumkin. Bu elektroforrezga o’xshash, lekin elektr 
maydoni ta’sirida zaryadlangan zarrachalar harakatlansa, ultratovush yordamida 
zaryadsiz zarrachalar ham harakatlanadi. Ultratovush nurlantirish fonoforez bilan 
birgalikda qoramol, echki, qo’ylardagi mastitni davolashda ishlatiladi. 
Diagnostikada qoramol va otlarning homiladorligini aniqlash mumkin. 
Hattoki 25 kunligini aniqlash mumkin. 65 - 70 kunligini 100% aniqlikda aytish 
mumkin. 1 soatda 200 qo’yning homiladorligini aniqlasa bo’ladi. 
Infratovush
- bu chastotasi 16 Gs.dan kichik bo’lgan elastik to’lqinlardan 
iborat. Lotinchadan infro- kichik ma’noni anglatadi. Infratovush atmosfera va 
denegiz shovqinlari tarkibida bo’ladi. Chaqmoq vaqtida, portlashda, to’plar 
otilganda, Yer qimirlashda paydo bo’ladi. Infrotovush juda kam yutiladi, shu 
sababli u ancha uzoq masofalarga tarqalishi mumkin. Atmosferaning yuqori 
qatlamlarini o’rganish mumkin. Infrotovush organizmning bir qator sistemalari 
funksional holatlariga yomon ta’sir ko’rsatadi. M: charchash, bosh og’rig’i, 
uyquchanlik, jahl chiqishi va boshqalar paydo bo’ladi. Infrotovushning organizmga 
birlamchi ta’sir ko’rsatish mexanizmi rezonans xarakterga ega. Xususiy 
tebranishlar chastotasi bilan tebranishga majbur etuvchi kuchlarning chastotasi bir-
biriga yaqin bo’lganda rezonans hodisasi yuz beradi. Odam gavdasining xususiy 
tebranishlar chastotasi, gavdaning yotgan holatida 3 - Gs, qorin bo’shlig’i uchun 3 
- 4 Gs, turgan holda 5- 12 Gs, ko’krak qafasiniki 5 - 8 Gs bo’lib, bu infrotovush 
chastotalariga mos keladi. Normal faoliyat ko’rsatish uchun ma’lum shovqin 
bo’lishi kerak. M: normal uxlash va aqliy mehnat uchun shovqin 30 dB.dan past, 
ko’pchilik korxonalarda 55 dB. dan yuqori bo’lmasligi kerak. Q/x da mexanizasiya 
darajasining oshishi bilan shovqin ham ko’paydi. M: MTZ - 50 traktori 5 m. 
masofada 80 - 90 dB, KTU - 10 bilan birga 100 dB.dan oshadi. Chorva binolarida 
ventelyatorlar ham kuchli shovqin chiqaradi. M: SCh - 70 ventelyator 5m. 
masofada 85 dB shovqin hosil qiladi. Katta shovqinlar ko’plab jonivorlarning 
to’planishida ham yuzaga keladi. M: parrandachilik fermalarida 95 dB.gacha. 
normadagi shovqin foydali hamdir, chunki juda sukunatda odam hatto o’zining 
yurak urishini ham eshitishi mumkin (kosmonavtlar ). 110 dB shovqin vaqtincha 
eshitishni 10 - 15 % pasaytiradi. 
Infro-, ultra va tovush intensivligi darajasini yashash joylarida, ishlab chiqarish va 
transportda kamaytirish gigiyenaning asosiy vazifasidir. 
 Xulosa
Biomexanika hozirgi vaqtda turli tirik tabiat uchun, ularda sodir bo’layotgan 
mexanik xossalarni o’rganish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Yurakning mexanik 
ishi va quvvati, muskullarning statik ishi va shunga o’xshash hodisalar shu 

---

12 
bo’limda o’rganiladi. Bu bo’limda tirik tabiat uchun zarur bo’lgan deformasiya 
hodisasi va uning turlarini ham o’rganish mumkin.
 
Tovush va uning tirik mavjudod uchun ahamiyati albatta juda kattadir. Eng 
avvalo u aloqa vositasi hisoblanadi. Ayniqsa keyingi vaqtlarda tovush, infrotovush 
va ultratovishlar ham diagnistikada, ham davolash maqsadlarida juda keng 
qo’llanilmoqda. Qishloq xo’jaligining turli sohalarida, jumladan, chorvachilikda bu 
sohani bilish juda muhimdir. Normadan ortiq bo’lgan tovush qattiqligi qoramollar 
va parrandalar mahsuldorligini kamaytiradi. Chorva mollari tanasiga dori - 
darmonlar kiritish ham katta ahamiyatga ega.