O‘zbekiston respublikasi oliy

Jami	1300 kg 1 072 100 so’m	560 kg 454 720 so’m
740 kg 617 380 so’m

1. jadval. Ishlab chiqarishga kiritilgan TMZ lar tannarxini AVECO

usulida hisoblash.
**


Agar TMZ larni hisobga olishning davriy tizimi qo‘llanilganda yil davomida (kvartal yoki oyda) bunday hisob-kitob amalga oshirilmasdi. Haqiqatda qancha Tovar-moddiy zahiralar ishlatilganini qoldiq zahirani inventarizatsiya qilish natijasida aniqlanadi. Inventarizatsiya yakunlangunga qadar ishlatilgan TMZ tannarxini aniqlab bo‘lmaydi. Inventarizatsiyadan so‘ng sarflangan TMZ lar tannarxi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

₊ - =

Davriy hisob tizimi qo‘llanilganda Tovar moiddiy zahiralarning balans qoldig‘i to inventarizatsiya o‘tkazilmagunga qadar boshlang‘ish holatida qoladi.
2-jadval

№	Sana	Xaridlar	Sarflar	Qoldiq
	1.07 ga			0
1	2.07	200 kg x 800 so‘m = 160 000 so‘m		160 000 so‘m
2	9.07	600 kg x 816 so‘m = 489 600 so‘m		489 000 so‘m
3	12.07		360 kg
4	20.07		200 kg
5	25.07	500 kg x 845 so‘m = 422 500 so‘m		422 500 so‘m
Jami		1300 kg 1 072 100 so’m	560 kg 461 827,688 so’m	740 kg 610 272,302 so’m

2. jadval. Ishlab chiqarishga kiritilgan TMZ lar tannarxini AVECO usulida davriy hisob tizimiada hisoblash.

Bo’yoqning o’rtacha bahosi
Davr boshiga
zahira tannarxi ⁺
=
Davr boshiga
zahira hajmi ⁺
Xaridlar
tannarxi
=
Xaridlar
hajmi
0 + 1 072 100
0 + 1 300
⁼ 824,6923

Olingan bo’yoq – 1300 kg (200 + 600 + 500), pul o’lchovida – 1 072,1 ming so’m. Ishlab chiqarishga sarflangan bo’yoq 560 kg, pul o’lchovida 461 827,688 so’m (560 x 824,6923).
Oy oxiriga qoldiq 740 kg (1300 - 560), pul o’lchovida 610 272,302 so’m (740 x 824,6923) ni tashkil etdi.

Birinchi partiya baholari, ishlar chiqarishga ham birinchi chiqarish (birinchi zahiraga qabul qiligan birinchisi ishlab chiqarishga – ―first in first out‖), FIFO usuli eng eski bo‘lgan TMZlarni birinchi navbatda sotilishi, keyinroq qabul qilingan haridlar davr ohiriga zahira bo‘lib qolishini nazarda tutadi. FIFO usulida ishlab chiqarishga birinchi sotib olingan materiallar partiyasi bo‘yicha baholanadi, so‘ngra ikkinchi partiya bahosi bo‘yicha va hokazo. FIFO usulida xom-ashyo, materiallar va tovarlar kelib tushish tartibi bo‘yicha baholanadi. Bu shundan dalolat beradiki, materiallar tannarxining qismi sifatida nisbati oldingi bahoda haqiqatda ushbu materiallar yuqori yoki past narxda sotib olinganligidan qat‘iy nazar, sarflanadi. Materiallarning bahosi ularning joriy bahosini aks ettiradi. Inflyatsiya davrida FIFO usulidan qo‘llanilsa, sof foydaning eng yuqori darajasiga erishiladi.
Bu usulda ishlab chiqarishga sarflangan xom-ashyo va materiallar tannarxini aniqlashni ham yuqoridagi misol ma‘lumotlari asosida ko‘rib chiqamiz:
Misol. Tekstil korxonasi inyul oyi mobaynida bo‘yoq sotib olish va ishlatishga doir quyidagi operatsiyalarni bajardi:

2. 
   iyulda 1 kg mi 800 so‘mdan 200 kg bo‘yoq olindi;
   

9 iyulda 1 kg mi 816 so‘mdan 600 kg bo‘yoq olindi; 12 iyulda 360 kg bo‘yoq ishlab chiqarishga kiritildi; 20 iyulda 200 kg bo‘yoq ishlab chiqarishga kiritildi; 25 iyulda 1 kg mi 845 so‘mdan 500 kg bo‘yoq olindi;
1 iyul holatiga korxonada bo‘yoq zahirasi mavjud emas.
Korxnona TMZ larni hisobga olishning uzluksiz hisob tizimidan foydalanadi. Bu tizimga binoan hisobot davrida ishlatilgan barcha TMZ lar ishlatilgan sanasidayoq hisobga olinadi va tannarxi aniqlanadi.
3-jadval

№	Sana	Xaridlar	Sarflar	Qoldiq
	1.07 ga			0
1	2.07	200 kg x 800 so‘m = 160 000 so‘m		200 kg x 800 so‘m = 160 000 so‘m – 1partiya
2	9.07	600 kg x 816 so‘m = 489 600 so‘m		600 kg x 816 so‘m = 489 600 so‘m – 2 partiya 200 kg x 800 so‘m = 160 000 so‘m – 1partiya