O‘zbekiston respublikаsi oliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi аlisher nаvoiy nomidаgi toshkent dаvlаt o‘zbek tili vа аdаbiyoti universiteti
Yüklə 12,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Leksikologiya bo‘limida evfemizm va disfemizm modulini joriy etishning ahamiyti
| Pragmatik kompetensiya
kundalik hayotda o‘zbek tilidan egallagan bilim, ko‘nikmalari asosida muayyan nutqiy vaziyatda mustaqil muloqotga kirisha olish qobiliyatini, o‘zaro suhbatlashish, suhbatga qo‘shilish, suhbatdoshining nutqini sekinlashtirishga undashga oid muomala odobi vositalarini, tushunmovchiliklar paydo bo‘lganda qayta so‘rash, uzr so‘rash orqali murakkab vaziyatlardan chiqib keta olish, tilning amaliy imkoniyatlaridan o‘rinli foydalana olish qobiliyatini shakllantirishni nazarda tutadi. Qayd etilgan kompetensiyalar ta’lim oluvchilarda shaxsiy, ma’naviy, ijtimoiy, kasbiy ko‘nikma-malakalarini tarkib toptirishga va egallagan bilimlarini turli hayotiy vaziyatlarda mustaqil qo‘llashga qaratilgan layoqatlarini shakllantirishga olib keladi. Biroq ko‘zda tutilgan provard natijaga erishish uchun har bir ta’lim bosqichi bitiruvchilari uchun belgilangan kompetensiyalarning me’yoriy darajasi talablarini bajarilishini ta’minlash kerak bo‘ladi. Leksikologiya bo‘limida evfemizm va disfemizm modulini joriy etishning ahamiyti Milliy ma’naviyat muammosi globallashgan bugungi kunda milliy mentalitetni ifodalaydigan evfemik va disfemik vositalarni o‘rganish muhim ahamiyatga ega. ~ 83 ~ Evfemizmning paydo bo‘lishi insoniyat tafakkuri va axloqiy qadriyatlar rivoji bilan bog‘liq. U nafaqat til hodisasi (ifoda etayotgan shaxs nuqtai nazaridan noqulay bo‘lgan birliklar o‘rnida qo‘llangan so‘z, so‘z birikmasi yoki gap), balki insonning nutqiy vaziyatni qaysidir ma`noda o‘zgartirishga moyilligi sifatida ham namoyon bo‘ladi. Maqbul so‘z qo‘llana turib, so‘zlovchi tomonidan man etilgan (tabu) birliklar qo‘llanishi natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nosoz muhit yumshatiladi. Man etilgan so‘zlar esa insoniyat bilan tengqur deyilsa, mubolag‘a bo‘lmaydi. Tabu va evfemizatsiya hodisasi haqida diniy manbalarda ham qimmatli ma’lumotlar bor. Masalan, Qur’on oyatlarida ayni jarayon (ya’ni tabu o‘rnida boshqa bir til birligini qo‘llash — evfemizatsiya) mavjudligi kuzatiladi. Arab tilidagi maoriz atamasi evfemizm tushunchasiga nisbatan mos keladi. Maoriz muloqot madaniyati muhitida «ishora qilib gapirish» ma’nosida tushuniladi. Bir so‘z o‘rniga boshqa so‘z ishlatilib, asl maqsad ochiq aytilmay, ma’noning yashirin ifodalanishi ba’zan ta’riz ham deyiladi. Ular – o‘zakdosh. Shunday hadisi sharif bor: «Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sallallohu alayhi vasallam o‘z safarlaridan birida edilar. Sarbon хirgoyi boshladi. ShHunda Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Muloyim bo‘l! Hoy Anjasha! Sho‘ring qurg‘ur! Billurlarni ehtiyot qil!» dedilar». Hadisning mazmuni shunday: Rasululloh sallallohu alayhi vasallam vidolashuv haji safariga ketayotganlarida sarbon − karvonni boshlab ketayotgan tuyakash, хirgoyi qilib qolibdi. Bu arab karvonboshilariga хos odat bo‘lib, karvondagi tuyalar o‘sha хirgoyining maromiga qarab qadam tashlashga o‘rganar ekan. Sarbonning хirgoyisiga qarab, tuyalar tezroq yoki sekinroq yurishi ham mumkin. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam Yüklə 12,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|