O„zbekiston respublikаsi oliy vа o„rtа mаxsus tа‟lim vаzirligi buxoro davlat universiteti tahirov Behzod Nasriddinovich axborot xavfsizligi asoslari

Shifrlovchi jadvallar
.
Tiklanish (XIV asr oxirlari) davrining boshlarida 
o‗rinlarini almashtirish shifrlarida shifrlovchi jadvallardan foydalanilgan. 
Shifrlovchi jadvallarning kaliti sifatida: jadvalning o‗lchami; o‗rin 
almashtirishni belgilovchi so‗z yoki jumla; jadval tuzilishining xususiyati 
bo‗lgan. 
Kalit sifatida jadvalning o‗lchami berilishi eng sodda jadvalli shifrlash 
hisoblanadi. Quyidagi matn berilgan bo‗lsin: 
OBYEKT BELGILANGAN JOYGA BORADI 
Ushbu axborot ustun bo‗yicha ketma – ket jadvalga kiritiladi: 
O 
K 
L 
A 
N 
G 
R 
B 
T 
G 
N 
J 
A 
A 
Y 
B 
I 
G 
O 
B 
D 
E 
E 
L 
A 
Y 
O 
I 
Natijada, 4x7 o‗lchovli jadval tashkil qilinadi. 
Endi shifrlangan matn qatorlar bo‗yicha aniqlanadi, ya‘ni o‗zimiz uchun 
4 tadan belgilarni ajratib yozamiz. 
OKLA NGRB TGNJ AAYB IGOB DEEL AYOI 
Bu yerda kalit sifatida jadval o‗lchovlari xizmat qiladi. 
Tabiiyki, uzatuvchi va qabul qiluvchi kalit jadval o‗lchami bo‗lishligini 
o‗zaro kelishib olishlari kerak. Deshifrlashda teskari amal bajariladi. 
Oddiy almashtirish orqali shifrlash 
Shifrlanadigan matnning harflari berilgan qoida bo‗yicha shu yoki boshqa 
alfavitdagi harflarga almashtiriladi. Oddiy almashtirish shifrida berilgan 
matnning har bir harfi shu alfavitdagi unga mos qo‗yilgan boshqa harfga 
almashtiriladi. Odatda, bu shifrlash usuli bir alfavitli almashtirish shifri deb 

---

43 
ataladi. 
Sezarning shifrlash tizimi
.
Sezarning shifrlash usuli oddiy almashtirish 
shifrining xususiy holidir. Bu usulda alfavitning har bir harfi K songa surilgan 
harfga almashtirilgan. Surilish alfavit oxiriga yetganda, uning boshidan 
boshlangan. Sezar K=3 bo‗lgan siljitishni qo‗llagan. Quyidagi jadvalda bu 
siljitishdagi lotin grafikasidagi harflarining mosligi keltirilgan: 
A 
D J 
M S 
V 
B 
E 
K 
N 
T 
W 
C 
F 
L 
O 
U 
X 
D 
G 
M 
P 
V 
Y 
E 
H 
N 
Q 
W 
Z 
F 
I 
O 
R 
X 
A 
G 
J 
P 
S 
Y 
B 
H 
K 
Q 
T 
Z 
C 
I 
L 
R 
U
Sezarning «keldim, ko‗rdim, yutdim» mazmundagi xabari VENI VIDI 
VICI, u taklif etgan usulda shifrlanganda YHQL YLGL YLFL ko‗rinishni 
oladi. 
Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o‗z navbatida, bir xil 
harflarga almashishidir. Kriptotahlilda harflarning takrorlanish chastotasi 
yordamida bu usulda shifrlangan matn tezgina rasshifrovka qilinishi mumkin.