O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universitetining pedagogika instituti

Adabiyotlar 
I. Mahalliy adabiyotlar 
1.
Azizova O. Tilshunoslikka kirish. Toshkent, “Yosh gvardiya”, 1980.
2.
Ne’matov H., Shirinova N. Tilshunoslikning falsafiy masalalari. Buxoro 
2005. 
3.
Rustamov A. So‘z xususida so‘z. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1980.
II. Xorijiy adabiyotlar 
4. Ferdinand de Saussure. Cours de linguistique g
ene
rale. Paris, 1971. P.68.
3-mavzu. Sintaksisga kirish
. 
Sintaktik munosabat turlari, so’zlarning teng va 
tobe bog’lanishi
1. Sintaksisga kirish. 
2. Sintaksisli so’z
birikmalari hosil qilininishi.
3. 
So’zlarning teng va tobe bog’lanishi.
Sintaksis grammatikaning ikkinchi qismi bo’lib, unda so’zlarning bir
-biriga 
bog’lanib, so’z birikmalari hosil qilinishi, gap turlari o’rganiladi. 
"Sintaksis
" 
grekcha so’z bo’lib, 
"tuzish”
demakdir.
Sintaksis o’z navbatida 
a) so’z birikmasi sintaksisi
va 
b) gap sintaksisi
kabi ikkita bo’limga ajraladi.
Mustaqil so’zlar ma’no va grammatik jihatdan bir
-
biriga bog’lanib, so’z 
qo’shilmasini hosil qiladi. Maydonda erkaklar va ayollar to’planishdi degan 
gapda quyidagi so’z qo’shilmalari
mavjud: 1) erkaklar va ayollar; 2) erkaklar 
to’planishdi; 3) ayollar to’planishdi; 4) maydonda to’planishdi.
So’z qo’shilmasidagi so’zlar bir
-biri bilan ikki xil bog’lanadi:
1) teng bog’lanish; 2) tobe bog’lanish
. Teng bog’lanishda bir so’z boshqas
iga
tobe bo’lmaydi, bir-biri bilan sanash ohangi yoki teng bog’lovchilar 
yordamida bog’lanadi: erkaklar va ayollar; erkaklar, ayollar. Tobe 
bog’lanishda bir so’z boshqasiga tobe bo’ladi: maydonda to’planishdi. 
Tobelikning asosiy belgisi: bir so’z boshqa so’zni izohlab keladi. Bir
-biriga 
tobe bog’langan so’zlar so’z birikmasini hosil qiladi. Ega va kesimning bir
-

---

biri bilan bog’lanishi so’z birikmasi hisoblanmaydi, balki gap hisoblanadi:
Odamlarto’planishdi. 
Ikki yoki undan ortiq mustaqil so’znin
g ma’no, grammatik va ohang jihatdan 
birining boshqasiga tobe bo’lib bog’lanishi