O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universitetining pedagogika instituti
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3. Badiiy vazifa.
Badiiylik go‘zallikning nutqiy ko‘rinishidir. Borliqda go‘zal - likning ko‘rinishlari juda ko‘p. Butun mavjudotning, xususan insonning tuzi lishi, yurish-turishida qanchadan qancha yetuklik, jumladan go‘zallik bor. Ammo tabiiy go‘zallikdan tashqari yana inson vujudga keltiradigan sun’iy go‘zal lik ham bor. Hunarmand- u san’atkorlar buyumlarga, inshootlarga go‘zal tus beradilar. Usta dehqonlar go‘zal bog‘ -u rog‘larni vujudaga keltiradilar. Kuychilar kuy, ashulachilar ashula, rassomlar rasm, haykaltaroshlar haykal yaratadilar. Mana shularning hammasi va ularning go‘zalligi til vositasida aks ettiriladi. Bu tilning go‘zallikni aks ettirishdagi xizmatidir. Ammo tilning o‘zi ham go‘zallik moddasi sifatida so‘z ustalari tomonidan va umuman xalq tarafidan foydalaniladi. Chunki til yetuk hodisalardan bo‘lib, unda go‘zallik uchun zarur bo‘lgan hamma sifatlar mavjuddir. Demak, tilning badiiy vazifasi ikki ko‘rinishda namoyon bo‘ladi: 1. Til tabiat va insondagi mavjud go‘zallikni aks ettirish vositasi bo‘lib xizmat qiladi. 2. Tilning o‘zi go‘zallikni vujudga keltiradi. Badiiylik deb ataluvchi nutq husni so‘zlarning bir -biriga tovush yo ma’no jihatidan yoxud har ikki jihatdan mutano- sibligidan vujudga keladi. Shoir va yozuvchilar hamda oddiy xalq orasidagi millionlab so‘zga chechan kishilar tilning badiiy imkoniyatining mazkur har ikki jihatining biridan yoki har ikkisidan birdan foydalanadilar va shu bilan o‘quvchi yoki tinglovchi ga ham lazzat bag‘ishlaydilar. Badiiylikning ikkinchi ko‘rinishiga misol keltiramiz. Hammamizga ma’lumki, bir fikrni juda ko‘p variantda aytish mumkin. Shulardan birini olaylik, “Qalovini topsang o‘tin yaxshi yonadi” deyish mumkin, ko‘p martalab shunday deyilgan ham bo‘lishi kerak. Bu gapda hech qanday kamchilik yo‘q, chunki u til qoidalariga muvofiq tuzilgan va o‘z vazifasini to‘la ado etadigan shakldadir. Biroq inson ta’bi bu bilan to‘la ravishda qoniqmaydi. Uning ta’bidagi go‘zallikka bo‘lgan ehtiyoj shu gapni go‘zallashtirishni talab qila boshlaydi. Shu talab bilan o‘tin so‘zini qor so‘zi bilan almashtiradi -da, “Qalovini topsang qor ham yonadi” deydi. Shu bilan u mazkur gapga go‘zal tus beradi. Eshitganlarga bu yoqadi. Kishi o‘ziga yoqqan narsani yo‘qotmaslikka harakat qiladi xalq buni maqol qilib asrab yuradi. Bu jumlani yoqimli, go‘zal qilgan narsa, birinchidan qor so‘zining qalov so‘ziga uyg‘unligi, ya’ni tovushdoshligi, ikkinchidan qorning olovga zidligi, uchinchidan bo‘rttirish, ya’ni mubolag‘a borligidir. |