Ibora(turg’un birikma)
ma’no jihatidan b
ir so’zga teng,
ajralmas holatga
kelib qolgan birlikdir. Uning tarkibidagi so’zlarni hokim yoki tobe birliklarga
ajratish mumkin emas. Qiyoslang: tosh yo’l (so’z birikmasi)
–
oq yo’l (ibora,
ya’ni omon-
eson borib kelishni tilash). So’z birikmasi tarkibidagi so’zlarni
almashtirish mumkin, iboradagi so’zlarni esa almashtirish mumkin emas:
maktabga bormoq –
teatrga bormoq (so’z birikmalari); ko’zi to’rt bo’lib kutmoq
(ko’zi besh bo’lib kutmoq deb almashtirib bo’lmaydi). Ba’zan
gap tarkibida
so’z
birikmasi va
iboralar shakliy jihatdan teng kelib qolishi mumkin, bunda
so’z birikmasi o’z ma’nosida, ibora esa ko’chma ma’noda keladi: oyoq tiramoq:
U devorga
oyog’ini tirab
(so’z birikmasi)
arqonni tortdi
–
Mening gapimga
ko’nmay,
oyog’ini tirab
(ibora) turib oldi.
Sintagma
fonetik hodisa bo’lib, unda ikki so’z o’zaro
birikkanda mazmun
etakchi hisoblanmaydi, bitta mustaqil yoki bitta yordamchi so’z ham sintagmani
tashkil etishi mumkin yoxud bir so’zning o’zi ham
sintagmani tashkil etishi
mumkin. So’z birikmasi esa eng kamida ikkita mustaqil so’zdan iborat bo’ladi:
-
Bu kitoblar kim uchun olindi?
-
Men
uchun emas, ukam uchun (ikkinchi
gapda ikkita sintagma mavjud bo’lib ular bitta mustaqil, bitta yordamchi
so’zlardan tashkil topgan: men uchun, ukam uchun).
Asosiy adabiyotlar
1
.M.Hamroyev,D.Muhamedova,D.Shodmonqulova,X.G‘ulomova,Sh.Yo‘ldosheva.
Ona tili. Toshkent, 2007-yil. -300 bet.
2.
R.Ikromova, D.Muhamedova, M.Hamrayev. Ona tilidan mashqlar to’plami.
TDPU
, Toshkent, 200
9
-yil. -
240 bet.
Dostları ilə paylaş: 
