O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, I. Xolismatov, M. R. Nurmatov
Neft va gaz uyumlari va konlari to‘g‘risida tushuncha
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 1.2 Neft va gaz uyumlari va konlari to‘g‘risida tushuncha
Neft va gaz uyumlari deganda turli tipdagi tutqichlarda neft va gazlarning ma’lum bir chegaralarda (joylarda) to‘planishi tushuniladi. Uyumning o‘lchami va shakli tutqichning genetik tipiga, saqlagichlarning (rezervuarlarning) va undagi jinslarning parametrlariga bog‘liq bo‘ladi. Kesimda biri ikkinchisi ustida joylashgan, bir yoki bir necha neft va gaz uyumlaridan tarkib topgan er po‘stining ayrim uchastkalari kon deb ataladi. Uyumlar soniga ko‘ra bir uyumli va ko‘p uyumli konlar ajratiladi. Uyumning sanoat miqyosidagi ahamiyatliligi neft va gaz zahiralari ko‘rsatkichlariga qarab belgilanadi, bu ko‘rsatkich uyumning sanoat miqyosida o‘zlashtirishning iqtisodiy jihatdan foydaliligini ta’minlaydi. Gaz (neft) zaxiralari va resurslarini baholash O‘zbekiston Respublikasining «Er osti boyliklari» (2002 y.) 14 qonuniga muvofiq amalga oshirilib, er osti boyliklaridan foydalanish munosabatlarini va xom ashyo bazasini rivojlantirish masalalarini hal qilish bilan amalga oshiriladi. Neft va gaz zaxiralari tasnifiga va uyumlarni o‘zlashtirishning foydaliligiga ko‘ra zaxiralar balans zaxiralarga va balansdan tashqari zaxiralarga bo‘linadi. Uyumni o‘zlashtirishning foydaliligini baholash geologik-iqtisodiy hisob- kitoblarga, neft va gaz qazib chiqarishning mumkin bo‘lgan texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlariga, ularni tayyorlashga, jihozlashga, transport vositasida tashishga, mahsulotni sotishga bo‘ladigan moliyaviy xarajatlarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Neftning balans zaxiralarida unda erigan gaz va oltingugurt, erkin gazdagi kondensat va boshqa yo‘lakay komponentlar miqdori ko‘rsatiladi, zamonaviy texnika va texnologiyadan to‘liq va samarali foydalanib qazib olinadigan zaxiralar ko‘lami baholanadi. Uyumlar geologik tuzilishining murakkabligiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi: - birinchisiga tuzilishi oddiy bo‘lgan uyumlar kiradi, ularning mahsuldor qatlamlari qalinligi va kollektorli xususiyatlari izchilligi (o‘zgarmasligi) bilan ajralib turadi. - ikkinchisiga tuzilishi murakkab bo‘lgan uyumlar mansub bo‘lib, ulardagi mahsuldor gorizontlar ko‘p qatlamliligi, qalinligi va kollektorlik xususiyatlarining kesim bo‘yicha, gorizontal va ko‘ndalang yo‘nalishlarda o‘zgaruvchanligi bilan tavsiflanadi. Neft va gaz uyumlari kollektorlarning tuzilishiga ko‘ra uchta asosiy tipga ajratiladi: 1) qatlam uyumlari, ular ikki xil ko‘rinishda uchraydi: a) qatlamli gumbazli; b) qatlamli litologik, stratigrafik va tektonik to‘silgan; 2) massiv uyumlar; 15 3) litologik-chegaralangan uyumlar, ular biogerm, bar (qumuyum)lar, fatsial o‘rin almashinuvchi zonalar, notekis zichlashgan, sementlashgan va dolomatlashgan, karst hodisalar rivojlangan, erozion qoldiqlar va boshqalar tarqalgan joylarda uchraydi. Neft va gaz uyumi bitta izolyasiyalangan tabiiy saqlagichda bo‘lishi mumkin. Bunday holatda u qatlamli, massiv yoki litologik chegaralangan tipga mansub bo‘ladi. Uyum gidrodinamik bog‘liq (aloqador) tabiiy saqlagichlar guruhlarini birlashtirishi mumkin. Ularda gaz-suyuqlik va suv-neft tutash yuza (kontakt)larining absolyut balandligi mos holda bir xil bo‘ladi. Bunday uyum massiv yoki massiv- qatlamli uyum sifatida ajratiladi. Quduqlar debiti miqdori bo‘yicha to‘rt sinfga bo‘linadi 1.1-jadval Sinf Quduqlar Debitlar neft, t/d gaz, m 3 /d 1 YUqori debitli 50 dan katta 500 dan katta 2 O‘rtacha debitli 10-50 100-500 3 Kam debitli 2-10 20-100 4 Past debitli 2 dan kichik 20 dan kichik Uglevodorodlarning fazaviy holatiga ko‘ra quyidagi uyumlar ajratiladi (1.2- jadval). 1.2-jadval Sinf Tur (tip) Tavsif B ir fa za li Neftli Odatda tarkibida erigan gazsimon komponentlar bo‘lib, er qa’rida suyuq fazali holatda uchraydi Gazli Odatda tarkibida suyuq uglevodorodlar umuman bo‘lmaydi Gazkondensatli Tarkibida erigan suyuq komponentlar bo‘lib, er qa’rida gazsimon holatda bo‘ladi Ikki fa za li Gaz-neftli Suyuq faza ko‘p bo‘ladi Neft-gazli Gaz faza ko‘p bo‘ladi Gazkondensat- neftli Suyuq faza ustun bo‘lganda neft uyumi gazkondensat qalpoqli bo‘ladi Neft- gazkondensatli Gaz faza ustun bo‘lganda gazkondensatli uyum neft hoshiyali yoki yostiq shaklida bo‘ladi 16 Mahsuldor qatlamlarda harakatlanuvchi kuchlarning namoyonlanishini boshlang‘ich rejimiga ko‘ra quyidagi uyumlar turi (tipi) ajratiladi 1.3-jadval R eji ml ar Neft Gaz erigan gaz gaz qalpog‘i gravitatsion qattiq suv bosimli tarang suv bosimli gaz bosimli gaz-suv bosimli Konlarni razvedka etaji deganda turli gipsometrik balandliklarda joylashgan,qabul qilingan quduqlar to‘ri bo‘yicha razvedka qilinayotgan bitta yoki bir nechta uyum tushuniladi. Neft va gaz zaxiralarining chiqarib olinayotgan miqdoriga ko‘ra 25 konlar quyidagi toifalarga bo‘linadi (1.4-jadval). 1.4-jadval Konlar Zaxiralar neft (10 6 t) gaz (10 9 m 3 ) Ulkan 300 dan katta 500 dan katta Juda yirik 100-300 100-500 Yirik 30-100 30-100 O‘rtacha 10-30 10-30 Kichik 10 dan kichik 10 dan kichik 17 I- bob uchun nazorat savollari: 1. Geologiya-ravedka ishlari deganda nimalar tushuniladi? 2. Neft va gaz uchun geologik-razvedka ishlarining asosiy vazifalari nima? 3. Geologik-razvedka ishlari jarayoni bosqichlariga nimalar kiradi? 4. Geologik-razvedka ishlarining bosqichlari nimalarni o‘z ichiga oladi? 5. GRI natijalarini ifodalaydigan asosiy hujjatlarga nimalar kiradi? 6. Neft va gaz uyumlari to‘g‘risida tushuncha bering? 7. Neft va gaz konlari to‘g‘risida tushuncha bering? 8. Neft va gaz uyumlarini asosiy turlari (tiplari)? 9. Uglevodorodlarning fazaviy holatiga ko‘ra uyumlar qanday turlarga ajratiladi? 10. Quduqlar debiti miqdori bo‘yicha qanday sinflarga bo‘linadi? 11. Neft va gaz zaxiralarining chiqarib olinayotgan miqdoriga ko‘ra konlar qaysi toifalarga bo‘linadi? |