I.2. I.A.Karimov asarlarida millatlararo munosabatlarning yoritilishi.
Prezident Islom Karimovning “O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda” nomli
risolasida jamiyatdagi barqarorlik, tichlik, millatlar va fuqarolararo totuvlikni,
sarhadlarimiz daxlsizligini va mamlakatimiz yahlitligini ta‘minlash masalasi oltinchi
ustuvor yo‘nalish sifatida belgilangan. Bu borada siyosatimizning asosiy tamoyillari
quyidagicha:
-boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik;
-xalqaro hamkorlikni tobora rivojlantirish;
-dunyo mamlakatlari bilan teng huquqlilik asosida sherikchilik qilish;
-barcha muammo va mojarolarni faqat tinch siyosiy va huquqiy vositalar bilan
xal etish.
39
Bu tamoyillar siyosatda oshkoralikka, ochiqlikka, tenglikka va huquqiylikka
tayanib ish yuritish taqazo qiladi. Ammo qo‘shni respublikalardagi va
mintaqamizdagi vaziyat mamlakatimiz suverenitetiga taxdid soluvchi tajovuzkor
kuchlardan saqlay oluvchi mustahkam va barqaror xavfsizlik tizimini yaratish
zaruriyatini tug‘diradi. -Mintaqadagi ahvol, dunyoning boshqa hududlarida
vaziyatning keskinlashuvi O‘zbekistonning suverenitetiga, izchil va barqaror rivojiga
xavf solishi mumkin bo‘lgan kuchlarga munosib javob qaytaradigan xavfsizlik
tizimlarini yaratishni taqazo etmoqda»- deb ta‘kidlaydi I. Karimov. Bu jamiyatni
boshqarishga yangicha tafakkur usuli bilan qarashni talab qiladi. Xo‘sh, yangicha
tafakkur usuli nima? Milliy mafkura vositasida yurt birlashadi, o’z oldiga buyuk
maqsadlar qo’yadi va ularni ado etishga qodir bo’ladi. Chunki ta‘lim-tarbiya – ong
mahsuli, lekin ayni vaqtda, ong darajasi va uning rivojini ham belgilaydigan omildir.
Binobarin, ta‘lim-tarbiya tizimini o’zgartirmasdan turib, ongni o’zgartirib bo’lmaydi.
Ongni, tafakkurni o’zgartirmasdan turib esa biz ko’zlagan oliy maqsad – ozod va
obod jamiyatni barpo etib bo’lmaydi. Biz bir narsani yaxshi anglab olishimiz kerakki,
umumiy va maxsus bilimlarga ega, ongli, tafakuri har xil-izmlar»dan ozod,
zamonaviy dunyoqarash, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga voris bo’lgan
insonlargina fuqarolik jamiyatini barpo etishga va uni yanada takomillashtirishga
qodir bo’ladi
1
. Bugun xalqaro hayot, kishilik taraqqiyoti shunday bosqichga kirganki,
endi unda harbiy qudrat emas, balki intellektual salohiyat, aql-idrok, fikr, ilg’or
texnologiyalar har qiluvchi ahamiyat kasb etadi. I.Karimovning quyidagi so‘zlarini
eslab o‘tish o‘rinli bo‘lar edi: …hozirgi vaqtda dunyoda dunyoda ikki qarama – qarshi
qutb barham topgan bo‘lsada, turli xil maqsad – manfaatlarini ifoda etuvchi
mafkuralar tortishuvi to‘xtagani yo‘q. Ochiq aytish kerakki, bu tortishuvlardan
ko‘zlangan asosiy maqsad –inson, avvalambor, yoshlar qalbini egallash, muayyan
mamlakat yoki mintaqadagi biror millat yoki xalqning ongiga, uning sezgi –
1
Karimov I A. Adolat har ishda hamrohimiz va dasturimiz bo‘lsin. VII jild, -Тошкент: Ўзбекисон , -Б. 102.
40
tuyg‘ulariga ta‘sir o‘tkazish, o‘z dunyoqarashiga bo‘ysundirish, ma‘naviy jihatdan
zaif va tobe qilish». Bugungi kunda Er yuzida turli xil davlatlar, xalqlar, millatlar,
elatlar, turlicha dinlar, mazxablar o‘rtasida bir –birini tushunishga, bir – birini
anglashga, bir – birini qo‘llab – quvvatlashga intilish kuchaygan. Bu bir – birining
nuqtai nazarlari bilan hisoblashga, bir – biriga nisbatan toqatli bo‘lishga da‘vat etadi.
Bu siyosiy tolerantlik demakdir. Bir masalaga turlicha nuqtai nazardan qarash, nuqtai
nazarlar xilma –xilligi esa plyuralizm demakdir. Bugungi kunda umuminsoniyat
kelajagiga xavf – xatar solib turgan umumbashariy muammolar avj olgan bir davrda
yashamoqdamiz. Bunday muammolarni echishga bitta davlat yoki bir mintaqada
yashovchi axolining qurbi etmaydi. Shunday vaziyatda ko‘pchilik davlatlarning
hamkorligi va ittifoqi kerak bo‘ladi. Mamlakatlar o‘rtasida, davlatlar va xalqlar
o‘rtasida umumiy ofatlar: xalqaro terrorizm, narkomaniya, uyushgan jinoyatchilik,
ekologik ofatlar va boshqalarga qarshi kurashish uchun jahon miqyosidagi umumiy
hamkorlikni qaror toptirish zarur. Bunday yondashish globalistik yondashishdir.
Ijtimoiy jarayonlarga ko‘p tarmoqli, ko‘p bosqichli, ko‘p yo‘nalishli rivojlanuvchi
hodisalar sifatida qarash lozimki, ularni tahlil etish uchun dialektik yondashish etarli
bo‘lmay qoldi. Shu sababli ularga endi sinergetik metodologiyani tatbiq etish mazkur
jarayonlarning barcha qirralarini qamrab olishga imkon beradi. Bu esa, o‘z navbatida,
voqeilikka kengroq miqyosda, ochiq sistema nuqtai nazaridan, olamning xilma –
xilligi va rang – barangliligi, jarayonlarning o‘zaro tartibli va tartibsiz iplar bilan
murakkab, ko‘p tarmoqli bog‘lanib ketganligini hisobga oluvchi sinergetik tafakkurga
ehtiyoj tug‘diradi.
1
Jamiyatni atrofda ro‘y berayotgan jarayonlarga ham – ohang
boshqarishda yangicha tafakkurga o‘tishning, tafakkurni hukmron va zo‘ravonlikka
asoslangan mafkuraviy tazyiqlardan ozod qilishning, jamiyatda fikr, tafakkur
erkinligini qaror toptirishning ahamiyati kattadir. Prezidentimiz I. Karimov
―Tafakkur» jurnali muharririning savollariga bergan javoblarida shunday deydi:
1
Karimov I. A.. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda –Tошкент: Ўзбекистон, 2000, -Б. 329.
41
―Fikr qaramligi, tafakkur qulligi esa har qanday iqtisodiy yoki siyosiy qaramlikdan
ham ko‘ra dahshatlidir». Shunday qilib, ozod tafakkur jamiyatni ijodiy
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etib, yangicha tafakkurning asosiy belgilaridan
biri bo‘lib qoladi. Ma‘lumki, jamiyatdagi ijtimoiy o‘zgarishlarni amalga oshirishda
revolyutsion va evolyutsion uslublar mavjud. Bu xaqda falsafada quyidagicha fikr
ilgari surilgan: ijtimoiy jarayonlar revolyutsion va evolyutsion, ya‘ni inqilobiy va
bosqichma bosqich tarzda boradi. Ijtimoiy revolyutsilar jamiyatda keskin, talato‘pli
o‘zgarishdir, evolyutsiya esa yangi sifatga asta sekin, bosqichma – bosqich,
talofatlarsiz o‘tishdir. Revolyutsion o‘tishda jamiyatning asosiy tayanch nuqtalari
singdiriladi, bu esa jamiyatdagi barqarorlikni tubdan o‘zgartiradi, ya‘ni barqarorlik
beqarorlik bilan almashiladi. Bunday holat halqning ijtimoiy va iqtisodiy ahvoliga
jiddiy zarar keltiradi, qurbonlar beriladi, ijtimoiy va iqtisodiy talofatlarga duchor
qiladi. O‘zbekiston rahbariyati jamiyatni o‘zgartirishda evolyutsion uslubni tanladi va
―yangisini qurmasdan eskisini buzmaslik», jamiyat azolarini birdaniga himoyasiz
qilib qo‘ymaslik, keskin qashshoqlashtirmaslik yo‘li bilan yangi jamiyatni bunyod
qilishga kirishdi. Evolyutsion uslubda jamiyatdagi asosiy ishlab chiqarish vositalari
o‘zgarmasdan qolaverdi, ishlab chiqarish usuli esa bosqichma – bosqich o‘zgartirilib
boriladi. Bunday sharoitda yangicha ishlab chiqarish ilgari erishilga tajriba va
yutuqlarni saqlab qolgan holda, eskirgan tomonlarni asta – sekin yangisiga
almashtirish yo‘li bilan siljib boradi. Bunday sharoitda xalq kutilmagan sharoitga
tushib qolmasdan, jamiyatdagi o‘zgarishlarga hamohang ravishda o‘zgarib boradi.
Evolyutsion uslub eng avvalo xalqning tafakkurida o‘zgarish bo‘lishiga imkoniyat
yaratadi. Sodda qilib aytganda, elu yurtimizning osoyishtaligi, osmonimizning
musaffoligi, sarhadlarimizning bexatarligi, bugungi kunimizdan rozilik, ertangi
hayotga ishonch, onalarimiz va farzandlarimiz yuzidagi tabassum, bu – men o’z
faoliyatimda intiladigan eng oliy maqsaddir. Xalqimizning osoyishtaligi va
farovonligi men uchun hamma narsadan afzal . Bu dunyoda inson o’z mehnati, aql-
42
g’ayrati bilan ko’p narsaga erishishi mumkin. Boylikka ham, shon-shuhratga ham,
ilmiy, ijodiy kashfiyotlarga ham, oila, sevgi baxsh etadigan saodatga ham. Faqat
buning uchun, avvalo, insonning uyida, mahalla-kuyda, yurtida, qisqacha aytganda,
odamning ko’nglida tinchlikxotirjamlik hukm surishi kerak
1
. Tinchlik-omonlik
bo’lsa, hamma narsa bo’ladi-islohot ham, bozor iqtisodiyoti ham, jamiyatimizning
yangilanishi ham. Aslida hayotimizdagi bugungi barcha islohot, demokratik
o’zgarishlardan ko’zlangan maqsad- yurtdoshlarimizning turmushini farovon qilish,
ularning haq-huquqlari, manfaatlarini himoya etish . O‘zbekiston Respublikasidagi
ijtimoiy siyosiy vaziyat barqarorligi ba‘zi hukmronlik mavqeini saqlab qolishga
intilayotgan siyosiy kuchlar va mamlakat ichkarisidagi ekstremistik unsurlarning
tajovuz ob‘ektlaridan biridir. Shu sababdan, sodda xalqni avrash va chalg‘itish orqali
millatlararo mojarolarni sun‘iy ravishda vujudga keltirish hamda yurtimizda istiqomat
qiluvchi turli millat va din vakillari o‘rtasida do‘stlikka raxna solish yo‘li bilan
mamlakatimizdagi vaziyatni beqarorlashtirishga urunish O‘zbekiston Respublikasi
milliy xavfsizligiga taxdid soluvchi potensial va real manbalardan biri ekanligini
hisobga olmay bo‘lmaydi, albatta. Chunki turli millatlar, elatlar, turli hil din vakillari
yashaydigan joyda, ular orasida manfaat va maqsadlar hilma – hillgidan turli
darajadagi kelishmovchilik va ziddiyatlar paydo bo‘lishi tabiiy hol. Bunday
vaziyatlarni hisobga olish, vujudga kelgan ziddiyatlarni o‘z vaqtida bartaraf etish
ijtimoiy barqarorlikni saqlashning muhim omilidir.
2
O‘zbekiston Prezidenti I. A.
Karimov ta‘kidlaganidek, ko’p millatli davlatda etnik guruhlar o’rtasidagi va millatlar
o’rtasidagi munosabatlar milliy xavfsizlik tushunchasini shakllantiruvchi ta’sirchan
omillardan biri ekanligi aniq bo’la boshladi. Bu esa, o‘z navbatida, millatlararo
munosabatlarda ro‘y beradigan xilma –xil ziddiyatli holatlarni, mojarolarni ilmiy
tahlil etishni talab qiladi. Bu borada ayniqsa, uzluksiz sotsiologik so‘rovlar olib borish
1
Karimov I A. Adolat har ishda hamrohimiz va dasturimiz bo‘lsin. VII jild, -Тошкент: Ўзбекисон , -Б. 84.
2
Karimov I.A. O‘zbekston XXI asrga intilmoqda. –Tошкент: Ўзбекистон, 2000. –Б. 331.
43
vaziyatni aniqroq tahlil etish uchun imkoniyat yaratadi. Bunday so‘rovlar qaysi joyda
qanday ijtimoiy tadbirlarni amalga oshirish kerakligiga yo‘llanma beradi. Ma‘lumki,
sobiq SSSRda nizolar hal etilmay, etti qulf ortiga yashirilar, ko‘zga ko‘rinmas holda
tobora yig‘ila borar va chuqurlashardi. Turg‘unlik yillari ―nizosizlik nazariyasi»
hukm surar, keskin ijtimoiy ziddiyatlar va millatlararo munosabatlarda mavjud
bo‘lgan mojarolarni o‘rganish hamda tahlil etish taqiqlanardi. Muammolar mavjud
bo‘lsa ham, rahbariyat ularni ko‘rmaganlikka olar edi. Shu bilan birga ihtiyoriy yoki
ixtiyorsiz ravishda nazorat qilib bo‘lmaydigan nokonstitutsiyaviy jarayonlarning
rivojlanishi rag‘batlantirilar edi. Bunga sobiq ittifoqdosh respublikalardagi iqtisodiy
taraqqiyotning nomutanosibligi, ba‘zilarning faqat hom ashyo bazasiga va
bazilarining esa sanoat markazlariga aylanganligi, milliy maktablar sonining kam
bo‘lganligi, ish yuritishning hamma joylarda rus tilida olib borilganligi, ba‘zi bir
milliy urf – odat, rasm – rusm va an‘analar o‘tkazilishining man etilganligi kabi
millatlararo munosabatlarda mavjud bo‘lgan salbiy jixatlar misol bo‘la oladi.
Aholining millatlararo muomila madaniyatini shakllantirishga etarli e‘tibor
berilmaganligi ziddiyatli vaziyatlarning yuzaga kelishiga olib kelar edi. O‘tmishdan
farqli o‘laroq siyosiy o‘zgarishlar tizimining samaradorligi, jamiyat taraqqiyotida
evolyutsion uslubga asoslangan yangicha tafakkurga tayanish,siyosatning oshkorligi,
voqeilikka boyligi tufayli O‘zbekistonda umuminsoniy, umummilliy totuvlik va
birdamlikka erishilmoqda. Millatlararo nizolarni keltirib chiqaruvchi asosiy
sabablardan biri millatchilik va shovinizmdir. Millatchilik boshqa xalqlarni
mensimasli, ularga nisbatan murosasizlik va ishonchsizlikda namoyon bo‘lib, bir
millatni boshqa millatdan ustun qo‘yish psixologiyasi, g‘oyasi, fikri va siyosati, o‘z
millatini yuqori qo‘yish, milliy adovat va irqiy nafrat urug‘ini sochishdir. Qator
hollarda millatchilik va diniy zamin, ―diniy afzallik»larga tayangan. Millatchilikning
O‘zbekiston Respublikasining milliy havfsizligiga solinayotgan taxdidlardan biri
sifatida baholar ekan, mamlakatimiz Prezidenti siyosiy va boshqa maqsadlarda
44
―millatchilik o‘yinini» o‘ynashga intilayotgan, siyosiy donolik va sog‘lom aql
tushunchalaridan yiroq bo‘lgan kuchlar odamlarning keyinchalik jangari
tajovuzkorlikka aylanuvchi ichki his tuyg‘ularning yuqori safarbaligiga ishonadilar,
deb ta‘kidlaydi. Millatchilikning yana bir xavfli tomoni shundaki, ulug‘ davlatchilik
shovinizmi uchun zamin yaratadi. Albatta uning qarama – qarshi tomoni ham 48
mavjuddir. Millatlararo nizolar yahudiylar vaarablar, turklar va kurdlar, serblar va
xorvatlar, bosniyaliklar va albanlar, armanlar va ozorbayjonlar, moldavanlar va
gagauzlar, gruzinlar va abxazlarga qanchadan – qancha g‘am – tashvish, azob –
uqubatlar olib kelmoqda. Bu ro‘yhatni uzluksiz davom ettirish mumkin.
Respublikamiz hamda yaqin qo‘shnilarimizni ham bu ofat cheklab o‘tmadi: Farg‘ona,
Bo‘ka, Parkent, O‘sh – xalqimiz xotirasidan fojiya sifatida o‘rin olgan. Inson
millatchi bo‘lib ham, jinoyatchi bo‘lib ham tug‘ilmaydi, balki unga aylanadi.
Oilalarda va maktablarda bolalarga milliy mafkuramiz ruhida ta‘lim berish va
tarbiyalashga etarli e‘tibor berilmas ekan, inson millatchiga yoki milliylikdan begona
-manqurt»ga aylanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov -
Turkiston» gazetasi muxbiri savollariga bergan javoblarida shunday deydi: … Shu
o‘rinda mustaqillik va istiqlol yo‘lida birinchi qadeam qo‘yayotgan davrda yagona
oila bo;lib yashayotgan ko‘p millatli xalqimizning dolzab shioriga aylanga so‘zlarni
eslamoqchiman. Shu aziz vatan barchamizniki, uning farovon kelajagi va iqboli
uchun yashash, kurashish biz uchun eng katta baxtdir. Ishonchim komilki,
barqarorlik, tinchlik, millatlararo totuvlikka chorlayotgan bunday shior milliy
g‘oyamiz va tafakkurimizning asosiy mezoniga aylanib qolsa, nafaqat bugungi, balki
kelajak avlodlarimizni ham asraydigan ezgu orzularimizni ro‘yobga chiqaradigan asos
bo‘lib xizmat qilar edi».
1
Tarix saboqlaridan xulosa chiqarish vaqti ham keldi.
Moddiy qiyinchiliklar og‘ir sinov bo‘lsa ham, uni mehnat va sabr – toqat bilan engish
mumkin, albatta. Bu g‘oya har bir ota – ona, o‘qituvchi, murabbiy, mahalla oqsoqoli
1
Karimov I.A. O‘zbekston XXI asrga intilmoqda. –Tошкент: Ўзбекистон, 2000. –Б. 333–334.
45
va faoli qalbida so‘nmas mash‘al kabi yonib, yosh avlod uchun aniq va tushunarli
bo‘lishi kerak, va faqat shundagina tinchlik va barqarorlik, ezgu maqsadlar va buyuk
kelajakka erishish mumkin bo‘ladi. Yana bir narsani ta‘kidlash zarur. Yoshlarning
ta‘lim – tarbiyasiga nisbatan rasmiyatchilik bu ishni umuman olib bormagandan ko‘ra
zararlidir. Ayrim manfur kimsalarning siyosiy shuhratparastlik, boylik ortirish ilinjida
yoshlar ongiga o‘z xalqining qoni evaziga diniy murosasizlik, millatchilik,
separatizm, fashizm,mahalliychilik,jinoiy sheriklik kabi-g‘oya va g‘oyacha»larni
tiqishtirishga harakat qilishini anglashimiz muhimdir. Ular o‘zlarining bu jirkanch
niyatlarini qanday amalga oshirishlarini hammamiz 1999 yil 16 fevralda ko‘rdik.
Jinoyatchilar, albatta, jazolanadilar. Lekin, bunday fojialarning qaytarilmasligi
g‘oyaviy bo‘shliq bo‘lmasligi uchun hammamiz ham bor imkoniyatlarimizdan
foydalanishimiz, qo‘ldan kelgancha harakat qilishimiz lozim. Yangicha tafakkur
tizimidagi evolyutsion uslub asosida milliy mafkura va uning asosiy o‘zagi bo‘lgan
milliy g‘oya yotadi. Shuni eslatib o‘tish lozimki, milliy g‘oya – bu faqatgina o‘zbek
millatinigina birlashishga chaqiruvchi mavhum shior bo‘lmasdan, balki uni yanada
kengroq jabhada butun aholini qamrab oluvchi, barchani jipslashtiruvchi omil sifatida
ham olib qarash lozim. Biz bu joyda millatidan qat‘i nazar, butun O‘zbekiston xalqini
va ularning har birining shaxsiy, butun jamiyat va davlat miqyosidagi manfaatlarini
nazarda tutmoqdamiz. 1994 yili Birlashgan Millatlar Tashkiloti -Insonning
xavfsizligi» dasturini e‘lon qildi. Uning asosiy g‘oyalari quyidagilardan iborat:
insonning xavfsizligi bo‘lmasdan, u butun xalqning xavfsizligi demakdir; bu
faqatgina qurolga egalik qilish orqali erishilgan xavfsizlik bo‘lmasdan, u rivojlanish
evaziga erishilgan xavfsizlikdir; bu faqatgina davlatlar o‘rtasidagi mojarolardan
himoya bo‘lib qolmasdan, u xalqlar o‘rtasidagi mojarolardan ham himoyadir. XXI asr
arafasida shaxs, uning farovonligi va xavfsizligi milliy va xalqaro xavfsizlikning
o‘zagi bo‘lib bormoqda. Aniqroq aytganda, bu odamlarning yangi maqsad va ideallar
bilan ommaviy – siyosiy uyg‘onishida ifodalanmoqda, bu esa shaxsning rivojlanishi
46
va insonlarning bir – biri bilan kelishishida muhim ro‘l o‘ynaydi. Jamiyatga yuksak
ideallar, g‘oyalar va maqsadlar kerak va bu maqsadlarda uni amalga oshirish
texnologiyasi va xarakat dasturini shakllantirish kerak. Davlatimiz raxbari
ta‘kidlaganidek, hozirgi vazifa ―…yurtimizdagi turli millat, ijtimoiy toifa va kasb –
korga mansub bo‘lgan keng ommani ogoxlikka chaqirish, mavjud xavf va
taxdidlarning mohiyatini anglab yetish, ular xaqida jamoatchilik fikrini uyg‘otish, eng
muhimi milliy g‘oya, milliy mafkura asosida xalqimizni birlashtirish , yanada
jipslashtirishdan iboratdir». -Biz, - deb yozadi Prezident, - xalqni birlashtiruvchi,
yuksak marralar sari chorlovchi mafkura – milliy g‘oyaning xayotdagi ahamiyati,
uning mazmun – mohiyati, ufqlarini umumiy tarzda belgilab oldik. Endi ijtimoiy soha
olimlar, mutahassislar, ilg‘or fikrli ziyolilar bu boradadagi izlanishlarni
chuqurlashtirib, umumlashgan nazariy hulosalar ishlab chiqishlari, qisqa aytganda,
mafkuramizning asosiy maqsadlarini xalqqa sodda, haqqoniy, tushunarli tarzda
ifodalab berishlari lozim.»
1
Bugungi kunda milliy mafkurani jamiyatda kishilarning
xavfsizligi va farovonligi, fuqarolar tinchligi va milliy hamjihatligini idrok etish,
umumjamiyat tamoyili bilan ijtimoiy evolyutsiya yo‘lidan borish g‘oyasi orqali
shakllantirish mumkin. Bir – biriga yon bosish, toqatlilik, hamdartlik, umumiy ish
uchun har birimizning mas‘ulligimiz eng ulug‘ qadriyatlar bo‘lishi lozim. Bizning
siyosatimizning bosh yo’nalishini O’zbekiston xavfsizligi tashkil etadi. Albatta,
hozircha turmushimiz biz orzu etgan darajada emas. Hali yetishmovchiliklar,
qiyinchiliklar va yo’limizda to’siqlar ham oz emas. Ammo shunday murakkab bir
vaziyatda
odamlar
omonligi,
mamlakatimiz
tinchligini
ta‘minlashga
erishayotganimiz, o’ylaymanki, bizning eng katta yutug’umizdir1 . Ma‘lumki,
jamiyatda barqarorlik, xavfsizlik, millatlar va fuqarolararo totuvlikni hamda
sarxadlarimiz daxlsizligi va yaxlitligini ta‘minlash masalalari davlatimiz raxbari
1
Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni – xalq, millatni – millat qilishga xizmat etsin. VII jild.-Тошкент:
Ўзбекистон., -Б. 102.
47
tomonidan mustaqillikning birinchi kunlaridan boshlab kun tartibiga qo‘yilgan edi.
Bu borada ulkan yutuqlarimiz bugungi kunda birgina xalqimiz tomonidan qadrlanib
ezozlanibgina qolmasdan, balki xalqaro jamiyatning diqqat markaziga tushdi.
Mustaqillikni biz bilan barobar qo‘lga kiritgan yangi mustaqil davlatlar orasida
O‘zbekistonning bu sohada erishgan yutuqlarini barcha tan olmoqda. Shu tufayli ham
yurtimiz jahon siyosatida jiddiy mavqega ega bo‘lib bormoqda. Lekin 16 fevralda
mamlakatimizning konstitutsiyaviy tuzumiga qarshi uyushtirilgan to‘ntarishga
urunish bugun ko‘pgina vazifalarni qayta ko‘rib chiqishni, yangi amaliy
yondashuvlarni taqazo etmoqda. Jumladan, baqarorlik, xavfsizlik, millatlar va
fuqarolararo totuvlikni hamda sarhadlarimiz daxlsizligi va hududimiz yahlitligini
ta‘minlash muammolari ham o‘zgacha ahamiyat kasb etmoqda, ularga nisbatan
yangicha yondashuvlar, amaliy takliflar ishlab chiqish zamon amri, xalqimiz hohish
irodasiga aylanmoqda. 16 fevral voqealaridan keyingi bosqich yangi milliy manfaatlar
tizimi, yangi rivojlanish strategiyasi ishlab chiqilishini taqazo etmoqda. Jumladan,
hayot – mamot ahamiyatiga ega bo‘layotgan milliy manfaatlar majmui bevosita diniy
ekstremizm niqobi bilan mamlakat tashqarisi va ichkarisida birlashgan siyosiylashgan
terrorchilik kuchlariga qarshi kurash bilan bog‘liq. Shu bois, endilikda barqarorlik va
xavfsizlik tushunchalari o‘zining ilgari sezilmagan boshqa qirralarini namoyon
qilmoqda. Ya‘ni hayot – mamot ahamiyatiga ega bo‘lgan milliy manfaatlar va
xavfsizlik strategiyasiga yangi ustuvorlik kirib keldiki, bu, o‘z navbatida,
davlatimizning tegishli muassasalarining mas‘uliyatini beqiyos oshiradi. Biz barpo
etayotgan davlat, eng avvalo, umumjahon sivilizatsiyasiga, davlat qurilishi sohasida
boshqa xalqlar erishgan tajribalarga, ijtimoiy qadriyatlarga asoslanishi lozim
1
. Biz
shunchaki demokratik jamiyat emas, demokratik odil jamiyat qurmoqchimiz . Biz
fuqarolik jamiyatini qurishga intilmoqdamiz. Buning ma‘nosi shuki, davlatchiligimiz
1
Karimov I.A. O‘zbekistonnng siyosiy ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. III jild.-Тошкент:
Ўзбекистон, -Б. 7.
48
rivojlana borgan sari boshqaruvning turli xil vazifalarini bevosita xalqqa topshirish,
ya‘ni o’zini-o’zi boshqarish organlarini yanada rivojlantirish demakdir
1
. Jahon
davlatlari tajribasidan kelib chiqib, XXI ars bo‘sag‘asida milliy manfaatlarimiz
ustuvorliklarini joy – joyiga qo‘yishga harakat qilsak, quyidagi holat vujudga kelishi
mumkin: Hayot – mamot ahamiyatiga ega ustuvorliklar: milliy davlatchiligimizni
shakllantirish jarayonini muttasil bosqichma – bosqich davom ettirish; davlatimizni
tanlagan demokratik mustaqillik yo‘lidan og‘dirish, konstitutsiyaviy soyosiy tuzumni
barbod qilishga va qonuniy saylangan rahbariyatga tajovuz qolishga qaratilgan siyosiy
terrorchilikka, diniy ekstremizmga zarba berishdan; mamlakatda siyosiy barqarorlikni
ta‘minlash; iqtisodiy, madaniy va ma‘naviy ravnaqi; uning kuch – qidrati va
salohiyatini mustahkamlash uchun rivojlangan demokratik davlatlar tizimidan joy
olish; xavfsizlik, barqarorlik va taraqqiyotni uzoq muddat davomida ta‘minlash ishiga
hissa qo‘shishi mumkin bo‘lgan, o‘zaro teng sherikchilikka ko‘maklasha oladigan
barcha davlatlar va nufuzli tashkilotlar bilan jiddiy, oshkora hamkorlikni yo‘lga
qo‘yish; davlatimizning xalqaro hamda mintaqaviy manfaatlari mos kelgan davlatlar,
xalqaro mintaqaviy ittifoqlar, tashkilotlar bilan xavfsizligimizni ta‘minlash nuqtai
nazaridan aloqalarni mustahkamlash; yaqin mintaqalarda mavjud bo‘lgan siyosiy
mojarolarga barham berishning samarali yo‘llari, mehanizmini shakllantirish;
mamlakatda millatlar va fuqarolararo totuvlik jarayonini yanada kuchaytirish; qo‘shni
davlatlar bilan yaxshi qo‘shnichilik, o‘zaro ishonchga asoslangan hamkorlik tizimini
shakllantirish; har qanday xavfni o‘z vaqtida bartaraf qila oladigan xavfsizlik tizimini
yaratishdan iboratdir.
2
Eng muhim manfaatlar ustuvorliklari asosini esa, siyosiy,
ijtimoiy, iqtisodiy, ma‘naviy sohalardagi islohotlarni chuqurlashtirish; xalqaro
xavfsizlik va olam yaxlitlik ishiga salbiy ta‘sir ko‘rsatish mumkin bo‘lgan mintaqaviy
xakamlikka da‘vo qilish, gegemonizm, va g‘oyalariga qarshi ma‘rifiy kurash olib
1
Karimov I.A. O‘zbekistonnng siyosiy ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. III jild .-Тошкент:
Ўзбекистон, -Б. 11.
2
Karimov I.A. O‘zbekston XXI asrga intilmoqda. –Tошкент: Ўзбекистон, 2000. –Б. 339.
49
borish; eng qudratli hamda etakchi davlatlar tomonidan mintaqamizning o‘z ta‘sir
doirasiga kiritilishining oldini olish; turli – tuman tashkilotlardan o‘z siyosiy
manfaatlari yo‘lida foydalanishga intilish tendensiyalariga o‘z vaqtida zarba berish;
mustaqil demokratik ma‘rifiy tashqi va ichki siyosat olib borish singari yo‘nalishlar
tashkil etadi. Agar iqtisodiy o’sish, taraqqiyot – jamiyatimizning tanasi bo’lsa,
ma‘naviyat-ma‘rifat va siyosiy ong yetukligi uning ruhi, aqli va jonidir
1
. Yana bir
haqiqatni takrorlab o’tishga to’g’ri keladi: mustaqillik, tanlangan istiqlol yo’li,
avvalambor, har qaysi inson, fuqaro butun jamiyat kelajagi uchun munosib hayot,
farovonlik, barqarorlik baxsh etgan taqdirdagina xalqimiz uchun ma‘qul bo’lishi
muqarrardir
2
. Bu borada ko‘zlangan marralarni qo‘lga kiritishning bosh kafolati esa
davlatimiz ishlab chiqqan demokratik zamonaviy tashqi siyosiy doktrinadir. Bir so‘z
bilan ifodalaydigan bo‘lsak, mamlakatimizda milliy manfaatlar va ustuvorliklarni
maqbul darajada amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan barcha shart – sharoitlar;
ma‘rifiy tinchliksevar, tashqi siyosiy hamda harbiy konsepsiyalar, siyosiy
rahbariyatning sobitqadamligi va nihoyat ko‘tarinki siyosiy ruh shakllangan. Bu, o‘z
navbatida, mamlakatimizning barqarorlik, tinchlik, taraqqiyoti hamda millatlararo
totuvlikni taq‘minlash ishi tashqi siyosiy ustuvorliklarga qay darajada bog‘liq
ekanligidan guvohlik beradi. Yutrboshimiz Oliy Majlisning XIV sessiyasida qilgan
ma‘ruzasi hamda keyingi turli nufuzli darajalarda chiqishlarida mintaqada, va
umuman, dunyoning boshqa qismlarida vaziyatning keskinlashganligi O‘zbekiston
Respublikasi xalqining umumiy kayfiyatiga ta‘sir qilishini inobatga olib, ba‘zi bir
aniq chora – tadbirlar tizimini ishlab chiqish zarurligini uqtirgan edi.
3
Jahon
miqyosida voqealarning borishi shundan dalolat beradiki, insoniyat hamon osoyishta
yashash imkoniyatlariga ehtiyoj sezib turmoqda. Ammo, kunda – kunora uning
tinchligi va osoyishtaligi, kelajakka umid to‘la ko‘z bilan boqa olishiga xalaqit
1
Karimov I. A. Ilmu fan mamlakat taraqqiyotiga hizmat qilsin. II jild. –Тошкент: Ўзбекистон, -Б. 261.
2
Karimov I. A. Ilmu fan mamlakat taraqqiyotiga hizmat qilsin. II jild. –Тошкент: Ўзбекистон, -Б. 268.
3
Karimov I.A. O‘zbekston XXI asrga intilmoqda. –Tошкент: Ўзбекистон, 2000. –Б. 340–341
50
berayotgan turli – tuman nohush jarayonlar, kishilarning umriga zomin bo‘layotgan
to‘qnashuvlar yuz bermoqda. Dunyoning turli joylarida har hil sabab va bahonalar
bilan harbiy to‘qnashuvlar davom etmoqda. ―Kichik miqyosdagi» urushlar
ko‘paymoqda. Umuman, qaysi g‘oyaga, me‘yorlarga tayanmasin, urushning har
qanday turi insonning tabiiy haq – huquqlariga ziddir. Millatning xavfsizligini
ta‘minlash nuqtai nazaridan urush xarakatlarining birontasini oqlash mumkin emas.
Hatto, dunyodagi eng demokratik, qudratli davlat yoki davlatlar ittifoqiga ham tinch
aholiga qurbonlar keltiruvchi harbiy urunishlarni amalga oshirish huquqi berilmagan.
Lekin, xalqaro va mintaqaviy xavfsizlikning etarli darajada kafolatlanmasdan
kelinayotganligi, yurtboshimiz ta‘kidlaganidek, -bizdan mavjud va potensial xavf –
xatarlarning oldini olish, chegaralarimiz daxlsizligi va huqudimiz yahlitligini
ta‘minlashga qodir bo‘lgan xavfsizlik tizimini barpo etishni talab qilmoqda». Qurolli
Kuchlarni, chegara va ichki qo‘shinlarimizni davlat siyosatiga monand holda
takomillashtirish va chuqur, bosqichma – bosqich isloh qilish ishi davlatimiz
siyosatining ustuvor yo‘nalishlari darajasiga ko‘tarilmoqda O‘zbekiston suveren
davlat sifatida o‘z milliy manfaatlariga sodiq qolgan holda, sarhadlarimizni etarli
darajada himoya qilish va saqlashga yo‘naltirilgan zarur chora – tadbirlarni ishlab
chiqadi va amalga oshiradi. Bu ishlarning barchasi mamlakatimizda ijtimoiy –
iqtisodiy, siyosiy islohotlarni amalga oshirish, kishilarning tinch va bunyodkorlik
mehnatini, ijtimoiy barqarorlik, millatlar va fuqarolararo totuvlikni ta‘minlashga
yo‘naltirilgan. Prezidentimiz fikriga tayanib aytish mumkinki, bugun mustaqillik
davrida, 2700 yillik tarixga ega o‘zbek davlatchiligi tom ma‘noda qayta
tiklanayotgan, ravnaq topayotgan bir paytda Vatanimiz hudud va sarxadlari yanada
yangi ma‘no kasb etmoqda. Prezidentimiz nazdida bugun O‘zbekistonliklarning
ongida davlat hududi va chegara alohida iftihor tuyg‘usi bilan yo‘g‘rilmoqda.
Sarhadlarimiz daxlsizligi va hududimiz yahlitligi umumjamiyat, umummillat
qadriyatlari safidan o‘rin olib, mamlakatdagi barqarorlik, xavfsizlik, millatlar va
51
fuqarolararo totuvlikning bosh tayanchiga aylanmoqda.
1
Agar biz o’z kuch,
salohiyatiga ishonadigan, boqimandalikni or deb biladigan, eng rivojlangan
mamlakatlarning ilg’or kishilari bilan tepa-teng muomala qila oladigan, oqni qoradan,
yaxshini yomondan ajrata biladigan, bu murakkab, beshafqat hayotning pastu baland,
tangu tor ko’chalaridan Alloh bergan aql-zakovati bilan to’g’ri yo’lni adashmay topa
olishga qodir bo’lgan barkamol avlodni tarbiyalab yetishtirsak, o’ylaymanki, o’z
maqsadimizga to’la erishgan bo’lamiz. Respublikaning har bir fuqarosi respublika
taqdiridagi tarixiy o’zgarishlarda ishtirok etayotganligini, kelajak uchun shaxsiy
mas‘uliyatini haqiqiy his etgan taqdirdagina xalqimiz chinakam erkin va baxtiyor
kuchli davlat qurishi mumkin. Agar yurtimizning dardlarini anglamasak,
ajdodlarimizning ozodlik haqidagi muqaddas vasiyatlarini amalga oshirmasak,
aytinglar, aziz birodarlar, biz nima degan odam bo’lamiz? Agar yurtimizning chin
ma‘noda mustaqil bo’lishini ta‘min etolmasak, keyin qanday bosh ko’tarib yuramiz
1
I. A. Karimov. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda.-Тошкент: Ўзбекистон, 2000. –Б. 344.
|