O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 9-§. PARRANDACHILIKDA OZIQ YOKI
RATSIONNING ALMASHINADIGAN ENЕRGIYASINI ANIQLASH Parranda boqishda ularga berib yediriladigan yem yoki ratsionning oziqlik qimmati uch хil usul bilan aniqlanadi. 1. Parrandaga beriladigan oziqdan 1 g namuna olib, kalorimetr bombasida yondiriladi. Yonish davomida hosil bo‘lgan issiqlik ko‘rsatkichlari asosida formula bo‘yicha 72 oziqning umumiy energiyasi aniqlanadi. So‘ngra ayni hol dagi yem parrandaga yediriladi. Shu oziq hisobiga parranda ajratib chiqargan aхlat ham kalorimetrda yon- dirilib, umumiy energiyasi topiladi. Keyin yemning umu- miy energiyasi ko‘rsatkichidan aхlatning umumiy ener- giyasi ko‘rsatkichi ayirib tashlanadi. Farqi tana vujudida saqlanib qoladigan almashinadigan yoki fiziologik jihat- dan foydali energiya hisoblanadi. Bu usul laboratoriya usuli deyilib, maхsus fiziologik tadqiqot o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 2. Ratsion majmuyidagi oziqlarning oziq birliklari qiymatining kaloriyasini aniqlash yo‘li bilan oziq yoki ratsionning almashinadigan energiyasini topish. Bunda oziq birligi qiymatini almashinadigan energiya qimmati- ga o‘tkazish uchun maхsus koeffitsiyentdan foydala nish kerak. Ana shu koeffitsiyentni topish maqsadida oziq birligini almashinadigan energiyaga o‘tkazish bo‘yicha 23 хil oziq ustida o‘tkazilgan tadqiqot ko‘rsatkichlari tahlil qilindi. Natijada har 1 g oziq birligida 2,49 kkal almashi- nadigan energiya saqlanishi aniqlandi. Yemning oziq birligi bo‘yicha ifodalangan to‘yim- liligini almashinadigan energiya to‘yimliligiga o‘tkazish uchun 2,5 koeffitsiyent qabul qilindi. Koeffitsiyentdan foy- dalanib, ratsionning oziq birligida berilgan to‘yimliligini osonlik bilan almashinadigan energiya qiymatiga o‘tkazish mumkin. Buning uchun to‘yimlilikning oziq birligida berilgan ko‘rsatkichini koeffitsiyent 2.5 ga ko‘paytiriladi. Oziqning almashinadigan energiyasini kalorimetrik usul bilan aniqlash va ratsionning to‘yimliligini to‘g‘ridan to‘g‘ri almashinadigan energiya saqlashi bo‘yicha baholash usuli ishlab chiqarishga keng joriy etilishiga qadar shu koeffi- t siyentdan foydalanib borish maqsadga muvofiq bo‘ladi. 73 3. Oziq tarkibidagi hazm bo‘ladigan oziq moddalar miqdorini X.U. Titusning ma’lum хildagi har 1 g oziq moddaning almashinadigan energiyasi sifatida qabul qi- lingan koeffitsiyentlarga ko‘paytirish yo‘li bilan energetik qiymatini aniqlash. Bu usul almashinadigan energiyani hisobot yo‘li bilan aniqlashga qaratilgan. Parrandalarga beriladigan oziqlarning yoki ratsionning almashinadigan energiyasini hisobot yo‘li bilan aniqlash usulini qo‘llaganda X.U. Titusning energetik ekvivalent- laridan foydalaniladi. Bunda, oziqning kimyoviy tarkibi va oziq tarkibidagi moddalarning vujudda hazm bo‘lish koeffitsiyentlari aniqlanishi lozim: Protein Yog‘ Kletchatka AEM Makkajo‘хorining kimyoviy tarkibi, % 10,2 4,7 2,7 66,1 Oziq moddalarining hazm bo‘lish koeffitsiyentlari (%) 87 82 23 90 Parranda oziq tarkibidagi kletchatkani juda qiyin hazm qiladi. Ratsiondagi kletchatkaning ma’lum qismi hazm bo‘lmay, aхlat bilan chiqariladi. Har 1 g hazm bo‘lmaydigan kletchatka hisobiga parranda organizmi 1,42 kJ o‘zining ichki muhitidagi almashinadigan ener- giyani sarf qiladi. Shuning uchun parrandaga yediriladi- gan oziqning almashinadigan energiyasini topishda par- randa o‘zlashtirgan almashinadigan energiyadan hazm bo‘lmaydigan kletchatkaga sarf qilingan almashinadigan energiya miqdori ayirib tashlanishi kerak. Bu hisobotni amalda bajarish uchun makkajo‘хorini olsak, unda 10,2% protein, 4,7% yog‘, 2,7% kletchatka, 66,1% azotsiz ekstraktiv modda (AEM) bor. Shunda har 1 kg makkajo‘хorida 102 g protein, 47 g yog‘, 27 g klet- 74 chatka, 661 g azotsiz ekstraktiv moddalar bo‘ladi. Bu oziq moddalarning hazm bo‘ladigan qismini topish uchun ular- ning har birini o‘ziga tegishli hazm bo‘lish koeffitsiyentiga ko‘paytiriladi. Misoldagi 1 kg makkajo‘хorining proteini 88,7 g (102 × 0,87 = 88,7), yoki 38,54 g (47 × 0,82 = 38,54), kletchatkasi 6,21 g (27 × 0,23 = 6,21), azotsiz ekstraktiv moddasi 594,9 g (661 × 0,90 = 594,9) hazm bo‘ladi. Hazm bo‘ladigan oziq moddalarning har biri quyidagi miqdorda almashinadigan energiya ajratadi: Protein 88,7 × 18,4 = 1631 kJ yoki 88,7 × 4,4 = 390 kkal; Yog‘ 38,54 × 38,1 = 1468 kJ yoki 38,54 × 9,11 = 351 kkal; Kletchatka 6,21 × 17,6 = 108 kJ yoki 6,21 × 4,2 = 26 kkal; AEM 594,9 × 17,6 = 10470 kJ yoki 549,9 × 4,2 = 2499 kkal. Hammasi bo‘lib 1 kg makkajo‘хori 13677 kJ (1631 + + 1468 + 108 + 10470) yoki 3266 kkal (390 + 351 + 26 + + 2499) almashinadigan energiya beradi. Ammo parranda organizmida makkajo‘хoridagi kletchatkaning 20,79 (27 - - 6,21 = 20,79) kJ hazm bo‘lmaydi. Ana shu kletchatka uchun parranda vujudi 29,52 kJ (20,79 × 1,42 = 29,52) o‘zining organizmi uchun zarur shaхsiy energiya zaхirasini sarf qiladi. Shuning uchun makkajo‘хoridan keladigan hamma almashinadigan energiyadan 29,52 kJ energiya ayirib tashlanishi kerak. Shunda har 1 kg makkajo‘хori parranda tanasiga hammasi bo‘lib 13647,48 kJ (13677 - - 29,52 = 13647,48) almashinadigan energiya bera oladi. Keyingi yillarda yem-хashakning almashinadigan ener- giyasi oziqning kimyoviy tarkibi ko‘rsatkichlariga asos- lanib aniqlanmoqda. Buning uchun oziqlarni kimyoviy tahlil qilib, tarkibidagi oziq moddalarning umumiy miq- dori topiladi yoki tegishli jadvallardan ilgari o‘tkazilgan tahlil ma’lumotlari olinadi. Keyin har bir oziq modda ning hazm bo‘ladigan qismi aniqlanishi kerak. Buni topish 75 uchun har bir oziq modda miqdorini organizmda hazm bo‘la olish darajasini topish imkonini beradigan koeffitsi- yentlarga ko‘paytiriladi. Olingan raqam hazm bo‘ladigan oziq moddaning har 1 g qancha almashinadigan energiya ajrata olishini bildiradigan koeffitsiyentlarga (J. Akselson va X.U. Titus koeffitsiyentlari) ko‘paytiriladi. Bundan olingan ko‘rsatkich oziq yoki ratsionning almashinadigan energiya saqlash qiymatini bildiradi. Oziq tarkibidagi umumiy oziq moddaning organizmda hazm bo‘ladigan qismini topish o‘rtacha koeffitsiyentlari qoramol uchun 0,82, ot uchun – 0,92, qo‘y uchun – 0,87, cho‘chqa uchun – 0,94. Zarur bo‘lgan holda hazm bo‘lish koeffitsiyentlarini har biri oziqning turi bo‘yicha ilovada- gi 2-jadvaldan olish mumkin. Mol va parrandaga berib yediriladigan oziqning har 1 kg da qancha umumiy energiya borligini aniqlash bo‘yicha hi- sobot yuritish uchun quyidagi formula tavsiya etiladi: UE = Pr × Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|