O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

 
Shaxsni o„rganish yoki qiyoslash:

Shaxsning tipi va qirrasi bir insonning boshqasidan farq qilish 
imkoniyatini beradi.

Nomotetik
yondashuv- guruhdagi insonlarni bir-birini biror bir 
xususiyati yoki shaxslilik qirrasiga ko‗ra qiyosiy o‗rganish.

Ideografik
yondashuv-bir insonni boshqa kishilar bilan 
qiyoslamasdan o‗rganish.
Shaxs nazariyalarini ijobiy baholash mezonlari:
 

verifikatsiya
- nazariyaning empirik jihatdan tekshirilganligi va 
uning tasdiqlanganligi.

kengqamrovli ekanligi
- yaxshi nazariya boshqalari bilan bir xil 
sharoitda xulq-atvor fenomenlarini keng spektrda tushuntirishi.

tatbiqiy 
qimmatga 
egalik
- 
nazariya, 
inson 
hayotiy 
imkoniyatlarini oshirish uchun amaliy istiqbollarni tavsiya etish.

nazariya bilan tadqiqot o‗rtasidagi o‗zaro aloqadorlik.
Shaxsning uzoq hayot yo‗lida turli xil toifa insonlar hayot yo‗lini 
tanlashda bir biridan farq qiluvchi faoliyat yo‗nalishiga ega bo‗ladi. Bu esa 
insonning o‗ziga bo‗lgan ishonchi, doimiy ravishda quvnoq bo‗lishi 
boshlagan ishining qanday tarzda yakunlashiga sabab bo‗ladi. Shaxsning 
maqsadiga erishishida uning optimistligi, emotsional barqarorligi uning 
ishonch va e‘tiqodidan og‗ishidan saqlaydi. Yana murakkab yo‗lga duch 
kelganda unda
Tolkina Sem Gemji o‗zining tafovutli va ishonchli xulq-atvor modelini 
namoyish etadi. Bu shaxs modeli shaxsning tafakkur, tuyg‗ulari va 
harakatlar modelini tavsiflovchi hisoblanadi (buni Den MakAdams va 
Djennifer Pals (2006) taqdim etgan), unda sotsial vaziyatlar va o‗zining 
qirralarida ifoda etuvchi shaxs tabiatining noyob ko‗rinishi sanaladi.
Shu bois navbatdagi masalalar insoniyat tarixining madaniy merosi 
sifatida xizmat qiladigan shaxs nazariyalariga qaratiladi. Tarixiy ahamiyatga 
ega bo‗lgan istiqbollar shaxs psixologiyasining muammolari yo‗nalishini 
aniqlashga yordam beradi va bugungi kun tadqiqotlarda hal etilishi kerak 
bo‗lgan masalalarning yechimini topishga xizmat qiladi.
Xorijiy psixologiyadagi shaxs muammosiga doir ilmiy manbalarni 
tahliliy jihatlarida quyidagi ilmiy g‗oyalar mazmuniga e‘tibor qaratiladi:

Z.Freydning psixoanalitik nazariyasi bo‗lib, uning metodologik 
asosida bolalik va ongsiz shahvoniylik motivlari shaxsga ta‘sir 
ko‗rsatishi tahlili taqdim etilgan.

---

282

Gumanistik psixologiya yondashuvida esa shaxsning o‗sishi va 
o‗zining Menini shakllantirishida ichki imkoniyatlarning o‗rni yuqori 
ekanligi ilgari suriladi.
Bunday klassik yondashuvlar inson tabiatini yoritishning keng 
istiqbolini taqdim etadiki, ular yaqqol shaxslilik aspektdan ilmiy izlanishlar 
olib borishga xizmat qilmoqda. Shaxs muammosini o‗rganayotgan doir 
zamonaviy 
tadqiqotlar 
muammoni 
shaxslilik, 
biologik 
jihatdan 
o‗rganayapdilar. Ularning asosiy mezonlari inson bilan atrof muhit 
o‗rtasidagi o‗zaro ta‘sirlashuviga ham tayanadi. Shuningdek, ular qadr-
qimmat, og‗ishlar, madaniy muhit ta‘siri va boshqa jihatlar, xususan, 
ongsizlikni ham o‗rganmoqdalar
70
.